φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ θέσω το παρακάτω ερώτημα, ρητορικό, γιατί είμαι βέβαιος ότι είμαστε όλοι και όλες σε θέση να διατυπώσουμε μια πολύ απλή και πολύ σαφή απάντηση. Γνωρίζουμε ότι πριν μερικές δεκαετίες η ελληνική οικογένεια ήταν πολυμελής. Οικογένεια που δεν είχε καμιά δεκαριά παιδιά, τουλάχιστον, ήταν σπάνιο φαινόμενο. Σήμερα, η   οικογένεια με δυο παιδιά αρχίζει να σπανίζει –  τείνει να επικρατήσει το ένα παιδί, η μονογονεϊκή οικογένεια, οι εργένηδες, οι ανύπαντροι και οι ανύπαντρες. Πρόκειται για μια πολύ μεγάλη κοινωνική αλλαγή. Υπάρχει εξήγηση πώς η δεκαπενταμελής οικογένεια έγινε τριμελής; Ασφαλώς και υπάρχει και είναι γενικά αποδεκτή. Η αγροτική οικογένεια ήταν πολυμελής, η εργατική (και μικροαστική) οικογένεια ολιγομελής. Η αγροτική οικογένεια χρειάζονταν χέρια, ανδρών και γυναικών, για την εργασία στα χωράφια και την επεξεργασία των προϊόντων αλλά και για να γηροκομούν τους γονείς. Η εργατική οικογένεια δεν χρειάζεται χέρια, της είναι μεγάλο άχθος και βάρος – όσο για τα γεράματα, σύνταξη από το Κράτος και οι πολύ γέροι και γριές στο γηροκομείο. Αν κάνω κάποιο λάθος, θα ήθελα να μου το επισημάνετε.

ΝΑΙ, αλλά όταν λέμε εργατική (και μικροαστική) ολιγομελής οικογένεια το μυαλό μας δεν γίνεται να μην πάει στον καπιταλισμό – εάν δεν πάει, λυπάμαι, δεν έχετε καταλάβει απολύτως τίποτα. Κι όταν λέμε αγροτική πολυμελής οικογένεια δεν εννοούμε την καπιταλιστική αγροτική οικογένεια  των τρακτεριών και των θεριζοαλωνιστικών μηχανών. Εννοούμε την προκαπιταλιστική οικογένεια των αγροτικών κοινοτήτων.

ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΜΕ λοιπόν ότι με την μετάβαση από έναν συγκεκριμένο τρόπο παραγωγής σε έναν άλλον, το μέγεθος και η λειτουργία της οικογένειας αλλάζει δραστικά. Τόσο δραστικά που συρρικνώνεται, παρακμάζει, αποσυντίθεται, που τείνει να εξαφανιστεί. Είμαστε μάρτυρες αυτής της κοινωνικής αλλαγής – πολλοί γέροι και γριές ζουν ακόμα ενώ εμείς οι ίδιοι βιώνουμε την αργή αλλά σταθερή αποσύνθεση της πυρηνικής πατριαρχικής οικογένειας.

ΘΑ ήθελα τώρα να κάνουμε ένα ταξιδάκι στον χρόνο και να μεταφερθούμε στην αρχαία Αθήνα. Όλα όσα θα γράψω, αφού πιω πρώτα ένα καφεδάκι και καπινίσω ένα τσιγαράκι στο μπαλκόνι ρεμβάζοντας τον χωρίς αστέρια ουρανό, δεν είναι διαβάσματα από βιβλία, όχι γιατί τα περιφρονώ, κάθε άλλο,  αλλά γιατί το θέμα που θα θίξω δεν έχει μελετηθεί για να το διαβάσω – από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω τουλάχιστον, κι αν κάνω λάθος, θα ήθελα πολύ να μου το υποδείξετε –  αλλά είναι γνώσεις και πορίσματα από τη μελέτη των ιστορικών πηγών: κείμενα, επιγραφές, αρχαιολογία και δευτερευόντως μυθολογία, θρησκεία και γλώσσα. Αργότερα, θα διατυπώσουμε και μια εξήγηση γιατί δεν έχει μελετηθεί και θα επισημάνουμε κι άλλα κοινωνικά φαινόμενα που είχαν την ίδια τύχη.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Από τα μέσα του προσεχούς Οκτωβρίου και μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου, όταν οι εργασίες στους κήπους λιγοστεύουν ή και δεν υπάρχουν καθόλου,  θα αρχίσω να δημοσιεύω κεφάλαια μιας Εισαγωγής στην αρχαία ελληνική ιστορία, μιας Εισαγωγής που θα αλλάξει παντελώς την εικόνα, τις εικόνες μάλλον,  που έχουμε σχηματίσει για την αρχαία ελληνική κοινωνία και ιστορία. Εν τω μεταξύ, κι όταν με το καλό εκδοθεί το βιβλίο, σε κάνα δυο χρόνια, θα έχουμε να πούμε κι άλλα πολλά, πάρα πολλά.

Ποιες είναι αυτές οι εικόνες, πώς , πότε, από ποιους σχηματίστηκαν; Αυτό είναι το πρώτο ερώτημα.

Γιατί οι εικόνες αυτές δεν απαντούν στα μέχρι τώρα πολλά αναπάντητα ερωτήματα που εγείρει η αρχαία ελληνική ιστορία;  Αυτό είναι το δεύτερο ερώτημα.

Προσκαλώ τους αντιπάλους, τους ακολούθους και οπαδούς του Κορνήλιου Καστοριάδη και του Παναγιώτη Κονδύλη (οι οποίοι δεν είχαν πρόσβαση στις ιστορικές πηγές και ό,τι έγραψαν, σαβούρα για τα μπάζα, είναι αναμασήματα ανάγνωσης άλλων συγγραφέων, ιστορικών της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας),  να ετοιμάσουν τα επιχειρήματά τους, να ακονίσουν καλά τα μαχαίρια τους και τους προειδοποιώ να μην κάνουν τον κόπο να ψάξουν στα λεξικά να βρουν νέους χαρακτηρισμούς για το πρόσωπό μου – οι ήδη υπάρχοντες μού είναι αρκετοί. Ετοιμαστείτε να πολεμήσουμε!

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Θα παρακάμψω το ζήτημα της γένεσης του τόκου, για να επιστρέψω σε αυτό επί το λεπτομερειακότερον, αφού εκθέσω πολύ συνοπτικά την  άποψή μου για τον Πελοποννησιακό πόλεμο –  μου φαίνεται πως έχω εξαντλήσει την υπομονή του Άλεξ. Αργότερα, θα εξετάσω και τις θέσεις άλλων ιστορικών σχετικά με αυτόν τον πόλεμο.

   Στο δεύτερο μισό του έβδομου αιώνα (650-600) οι δουλοκτήτες γαιοκτήμονες της Αττικής επιχείρησαν  όχι μόνο να αρπάξουν τη γη των μικροϊδιοκτητών μέσω του χρέους και του τόκου αλλά και να τους κάνουν δούλους. Δεν τα κατάφεραν όμως, ηττήθηκαν. Δεν ήταν ταπεινωτική ήττα αλλά ηττήθηκαν. Την ήττα αυτή δεν την ξέχασαν ποτέ. Κατά τη διάρκεια του οξύτατου κοινωνικού πολέμου διατυπώθηκαν από την πλευρά των γαιοκτημόνων δύο στρατηγικές, οι οποίες τους διαίρεσαν σε δύο ομάδες.  Η μία στρατηγική ήταν αυτή της αμείλικτης εξόντωσης, γύρω από την οποία συσπειρώθηκαν οι ολιγαρχικοί· η άλλη ήταν η στρατηγική της τακτικής υποχώρησης, η οποία συγκάλυπτε μια άλλη στρατηγική, η οποία θα διατυπωθεί με  συγκλονιστικό τρόπο στον Επιτάφιο του Περικλέους. Γύρω από αυτήν στρατηγική συσπειρώθηκαν οι δημοκρατικοί γαιοκτήμονες.  

     Οι ολιγαρχικοί πρόκριναν την άμεση εξόντωση μέσω της  άσκησης αμείλικτης βίας, η δημοκρατικοί την εξόντωση ως μακροχρόνια διαδικασία κατά την οποία η εξόντωση δεν θα φαίνεται ως εξόντωση. Ας δούμε τη λογική της δημοκρατικής στρατηγικής και γιατί τελικά υπερίσχυσε.

       Πολύ ωραία, τους σφάζουμε όλους και αρπάζουμε τη γη τους. Μπορούμε να το κάνουμε –  καλούμε τους Σπαρτιάτες κι αυτοί θα έρθουν τρέχοντας να σφάξουν εξεγερμένους αγρότες. Έχετε σκεφτεί τι θα συμβεί μετά ή έχετε το μυαλό σας μόνο στο ξίφο σας και στον πούτσο σας;   

 

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Επιδιώκουμε να δώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα εάν θα μπορούσε να μη γίνει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και για να την διατυπώσουμε αναγκαζόμαστε να εκθέσουμε μια σύντομη ανάγνωση της κοινωνικής εξέλιξης στην αρχαία Ελλάδα από μαρξιστικής έποψης· λέγαμε λοιπόν τις προάλλες ότι υπήρχε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα κατάτμησης της γης   των αριστοκρατών,  και όχι μόνο, μιας και η κατάτμηση ισοδυναμούσε με τη μείωση της διαθέσιμης ισχύος κι όχι με την αύξηση που είναι η βασική επιδίωξη του αριστοκράτη Κυρίου.

    Είδαμε ότι η άμεση αρπαγή της γης των γειτόνων με τη βία ήταν αδύνατη, λόγω του πλήθους και της αλληλεγγύης των μικροκαλλιεργητών. Η γη τους όμως τελικά αρπάχτηκε, περί τα τέλη του 4ου αιώνα. Πώς έγινε αυτό; Συνέβαλε ο Πελοποννησιακός τρόπος με κάποιον τρόπο και με ποιον;  Υπήρχε άλλος τρόπος αρπαγής της γης;

 

Continue reading →

     φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

   το σημερινό σημείωμα το αφιερώνω στον Άλεξ και στον Η.

    Εάν επρόκειτο να συνοψίσω τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και την Αρχαία Ελληνική Ιστορία σε μια πρόταση, επιλεγμένη από την Γραμματεία του αρχαίου Έλληνος Κυρίου, θα  προτιμούσα μια παρατήρηση του Θουκυδίδη (ΣΤ΄  24, 2-3)  για την αντίδραση του αθηναϊκού λαού όταν έμαθαν ότι επέστρεψαν οι απεσταλμένοι στη Σικελία και τους ανακοίνωσαν ότι υπάρχει πολύ χρυσάφι στα σπίτια των σικελικών πόλεων:  και έρως  ενέπεσε τοις πασιν ομοίως εκπλεύσαι:  μια σφοδρότατη επιθυμία τους κατέλαβε να αποπλεύσουν, να επιδράμουν, να κατακτήσουν το νησί και να γίνουν πλούσιοι  (αργύριον οίσειν, λεφτά να φέρουν) και ισχυροί (προσκτήσεσθαι  δύναμιν). Από τους είκοσι πέντε χιλιάδες τελικά επίδοξους κατακτητές ελάχιστοι επέστρεψαν στα σπίτια τους,  σημειώνει στο τέλος των Σικελικών ο Θουκυδίδης.

     Διαβάστε τώρα κάτι που δεν θα το έχετε διαβάσει:  από το 500 μέχρι το 401 π. Χ., για εκατό χρόνια, οι Αθηναίοι δεν πόλεμησαν 2 ή 3 χρονιές! Γιατί δεν πολέμησαν 2 ή 3 χρονιές;  Δεν πολέμησαν διότι δεν έχουμε μαρτυρίες γι΄ αυτές τις 2 ή 3 χρονιές –  η μία χρονιά από αυτές παίζεται!  Εάν λοιπόν πολέμησαν τα 98 ή 97 χρόνια από τα εκατό, μάλλον θα πολέμησαν και αυτές τις χρονιές!  Κι αν πολεμούσαν κάθε χρόνο κατά τη διάρκεια του Χρυσού Αιώνα του Περικλέους, μήπως αυτός ο αιώνας χαρακτηρίστηκε Χρυσούς επειδή πολεμούσαν κάθε χρόνο;  Κι αν πολεμούσαν κάθε χρόνο αυτόν τον αιώνα, τον Πέμπτο, γιατί να μην πολεμούσαν και τον Έκτο και τον Τέταρτο;  Πολεμούσαν, φίλες και φίλοι, πολεμούσαν!  Πολεμούσαν όσο  υπήρχε στρατός ( ελεύθεροι πολίτες) –   όταν δεν υπήρχε, σταμάτησαν να πολεμούν. Η Αθηναϊκή κοινωνία ήταν μία κοινωνία που πολεμούσε κάθε χρόνο για πολλούς αιώνες –  τί να πούμε και για τη Σπάρτη, που οι άνδρες ήταν εφ΄ όρου ζωής πολεμιστές, που η μόνιμη απασχόλησή τους ήταν ο πόλεμος, που η εργασία τους, η δουλειά τους  ήταν ο πόλεμος;  Γιατί οι Αθηναίοι, περιορίζομαι σε αυτούς λόγω πληθώρας μαρτυριών, πολεμούσαν κάθε χρόνο επί πολλούς αιώνες;

    Αυτό το ερώτημα δεν έχει τεθεί, απ΄ όσο γνωρίζω, και δεν έχει απαντηθεί. Το θέτουμε εμείς και θα το απαντήσουμε. Σήμερα, αύριο,  ιδέα δεν έχω.  Τα λέω όλα αυτά για να διατυπώσω μια πρώτη απάντηση στο ερώτημα των φίλων και του τίτλου: εάν πολεμούσαν κάθε χρόνο επί πολλούς αιώνες τότε θα ήταν αδύνατο να μην πολεμήσουν και κατά το δεύτερο μισό του Πέμπτου αιώνα!  Εάν πολεμούσαν πάντα για το ίδιον λόγο, τότε, εάν δώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα γιατί πολεμούσαν, θα απαντήσουμε και για τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου. Δεν πολεμούσαν όμως για τον ίδιο λόγο, οπότε απομένει να απαντήσουμε στα ερωτήματα γιατί πολεμούσαν συνεχώς και για ποιο λόγο συγκεκριμένα έγινε, και δεν θα μπορούσε να μην είχε γίνει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Φτιάξτε καφέ, διπλό, τριπλό, γιατί θα διαβάσετε πράματα και θάματα. Τουρλώνομαι ευχαρίστως και περιμένω τους οπαδούς του Καστοριάδη να με γαμήσουν!

 

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Θα πιέσω αφόρητα τον εαυτό μου αυτό το βιβλίο να το τελειώσω και να το εκδώσω, μα την Παναγία, αλήθεια σας λέω. Πρώτα η Ζωή, μέσα σε δέκα χρόνια –  όταν όμως θα εκδοθεί, οι αναγνώστες και οι αναγνώστριες θα το έχουν ήδη διαβάσει αφού ένα ένα τα κεφάλαια θα επεξεργάζονται και θα δημοσιεύονται εδώ πέρα σε παγκόσμια αποκλειστικότητα –  να ταΐσουμε και το μεγαλομανιακό τέρας, κρίμα είναι, δεν κάνει το φουκαριάρικο να μένει νηστικό. 

     Διακρίνω, φίλες και φίλοι, τέσσερις περιόδου της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Το κριτήριο που χρησιμοποιώ είναι ο τρόπος παραγωγής που επικρατεί σε κάθε εποχή. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι η μεθοδολογική και θεωρητική προσέγγισή μου θα είναι η μαρξιστική. Εάν κάποιοι και κάποιες έχουν πρόβλημα, λυπάμαι,  δεν μπορώ να προσφέρω την παραμικρή βοήθεια. Το μόνο που θα πρότεινα θα ήταν να μην διαβάσουν ούτε μια πρόταση. Θα είναι η μαρξιστική αλλά δεν θα είναι αυτή του μαρξιστικού εξελικτικισμού (εξελικτικιστικού μαρξισμού), η οποία αναγιγνώσκει το παρελθόν μέσα από το πρίσμα του καπιταλιστικού παρόντος και βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν ή δεν βλέπει πράγματα που υπάρχουν:  ένα  πολύ  χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η προοδευτικότητα της αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία ήταν φιλοπόλεμη και κατακτητική. Το μοντελάκι δε που σχεδίασε για τη γένεση της αθηναϊκής δημοκρατίας δε φοριέται με τίποτα –  καλύτερα να φοράς κουρέλια παρά αυτό:  φίλες και φίλοι, δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι ο λαός έδωσε αγώνες και αγώνες και τελικά κατάφερε να  εγκαθιδρύσει τη δημοκρατία!  Αντιθέτως, όλες οι μαρτυρίες που διαθέτουμε δείχνουν ότι η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν αριστοκρατική επινόηση, ήταν μια πτυχή της στρατηγικής της.

    Όχι, φίλες και φίλοι, αυτή η μέθοδος και η προσέγγιση δεν μας αφήνει αδιάφορους, μας βρίσκει εχθρικά διακείμενους, πολύ εχθρικά. Μια εκδοχή αυτής της προσέγγισης είναι και οι αντιλήψεις του Καστοριάδη, ο οποίος δεν κατάλαβε, ούτε εμείς που τον διαβάζουμε,  ότι η αυτοθέσμισή του είναι παράγωγο του εξελικτικιστικού μαρξιστικού παρελθόντος του και δεν έκανε τον κόπο να ψάξει τις πηγές για τη γένεση της αθηναϊκής δημοκρατίας –  άλλωστε, φιλόσοφος ήταν, δεν ήταν ιστορικός. Διάβασε μερικά βιβλία αρχαίας ελληνικής πολιτικής και πνευματικής ιστορίας που είχαν γράψει φιλελευθεροι και βεμπεριανοί καθηγητές Παναπιστημίων, τα μηρύκασε καλά αλλά,  αντί να τα χωνέψει,  τα ξέρασε –  όταν διαβάζω Καστοριάδη (Ελληνική Ιδιαιτερότητα κι άλλα παρεμφερή), διαβάζω ξερατά.

 

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Φίλος με ρώτησε εάν θα μπορούσε να μην είχε γίνει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος. Ο πόλεμος αυτός είναι ένα από τα  εδώ και δύο αιώνες πολλά κι άλυτα ακανθώδη προβλήματα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας: δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή θεωρία για ποιον ή ποιους λόγους έγινε. Αύριο το πρωί θα εκθέσω τη δική μου γνώμη, θα κάνω όμως και κάτι άλλο: θα εξετάσω το ίδιο το ερώτημα, την προέλευσή του και θα δείξω ότι είναι έχει έντονα αποτυπωμένο πάνω του την ανάγνωση της αρχαίας ελληνικής ιστορίας από τον Κορνήλιο Καστοριάδη: ήταν τόσο το εύρος της αυτοθέσμισης και της αμφισβήτησης της αθηναϊκής κοινωνίας που θα μπορούσε να μην είχε γίνει. Δεν θα ήθελα πρωινιάτικα να φανώ χυδαίος και άκομψος.  Αύριο.

     Για να κατανοήσουμε το πρόβλημα του Πελοποννησιακού πολέμου θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι είναι ένα από τα πολλά κι άλυτα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ιστορικοί από τα μέσα στου 19ου αιώνα μέχρι στις μέρες –  σχεδόν δύο αιώνες είναι αυτοί!  Αυτό, φίλες και φίλοι, είναι ήδη ένα μεγάλο πρόβλημα το οποίο απαιτεί και κατανόηση και εξήγηση! Να διευκρίνίσω  ότι η ύπαρξη των προβλημάτων αφορά την περίοδο από τις αρχές της αρχαίας ελληνικής ιστορίας μέχρι την απώλεια της αυτονομίας των πόλεων με τη μακεδονική κατάκτηση, στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα (350-300). Ποια είναι αυτά τα προβλήματα, γιατί είναι άλυτα για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπάρχει τρόπος να επιλυθούν;

   Με τα προβλήματα αυτά ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια  – αποτελούν το αντικείμενο της μελέτης Εισαγωγή στην Αρχαία Ελληνική Ιστορία, στην οποία και εκθέτω γιατί δεν μπορούμε να τα επιλύσουμε, προτείνω δηλαδή μια  θεωρία η οποία μας βοηθά να τα επανεξετάσουμε και ίσως να μπορέσουμε να τα κατανοήσουμε και να τα εξηγήσουμε. Ας δούμε, πολύ συνοπτικά ποια είναι αυτά τα προβλήματα και ποια είναι η δική μου μεθοδολογιική και θεωρητική προσέγγιση.

 

Continue reading →