‘αγορά’ σήμαινε ‘κοπάδι (μέσα σε μαντρί)’

φίλες και φίλοι

Η αρχαιότερη μαρτυρία της λέξης αγορά βρίσκεται στα κρατικά αρχεία (από πηλό) της μυκηναϊκής Πύλου, που συντάχθηκαν στο δεύτερο  μισό του 13ου π.Χ αιώνα (1250-1200 ) και διέσωσε, ψήνοντάς τα, η φωτιά που έκαψε το ανάκτορο. Tόσο τα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου όσο και η ετυμολογία δεν μας αφήνουν περιθώρια να εκφράσουμε επιφυλάξεις ως προς την ποιμενική προέλευση και το ποιμενικό περιεχόμενο του όρου. Η πρώτη σημασία της λέξης ήταν “συγκεντρωμένο πλήθος ζώων” ή “κοπάδι που οδηγείται (στη βοσκή ή στο μαντρί)”. Θα ξαναδιαβάσουμε τη λέξη στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Μετά από πέντε αιώνες συνεχούς χρήσης είναι βέβαιο ότι δεν έχει απομείνει ίχνος από την ποιμενική σημασία της μυκηναϊκής λέξης. Τώρα η λέξη δηλώνει τη συγκέντρωση του λαού, τον τόπο αυτής της συγκέντρωσης αλλά και το λόγο που εκφωνείται εκεί. (Αγορητής, στην Ιλιάδα είναι ο ρήτορας, ενώ αγορητύς [η], στην Οδύσσεια,   η ευγλωττία). Αργότερα απόκτησε και τη σημασία του τόπου της διεξαγωγής της αγοράς (ωνή) και πώλησης (πρασις) εμπορευμάτων, ακόμα και την ίδια την πράξη της αγοραπωλησίας.  Πως όμως από την ποιμενική σημασία του όρου φτάσαμε σε αυτήν που δηλώνει τον τόπο και τη πράξη της αγοραπωλησίας εμπορευμάτων;

Για να φτάσουμε στην εξήγηση αυτής της τελευταίας σημασίας, που επιβιώνει μέχρι και στις μέρες μας, θα πρέπει να πιάσουμε την όλη σημασιολογική εξέλιξη της λέξης από την αρχή. Και η αρχή είναι η εποχή της σύνθεσης της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, η ύστερη γεωμετρική (850-750 π.Χ.) και αρχαϊκή εποχή (750-500). Η πρώτη σημασία είναι αυτή της συγκέντρωσης, της συνάθροισης του ανδρών (δηλαδή, των πολεμιστών, μιας κι αυτό σημαίνει η λέξη ανήρ) από την πολεμική αριστοκρατία. Εύλογα λοιπόν θα διατυπωθεί το ερώτημα: γιατί χρησιμοποιήθηκε ένας ποιμενικός όρος που δηλώνει το κοπάδι για να δηλωθεί η συνέλευση των ανδρών που συγκαλεί η πολεμική αριστοκρατία;

Η Ιλιάδα και η γλώσσα μας δίνουν την απάντηση: στην Ιλιαδα οι ηγέτες καλούνται ποιμένες λαών – κι αυτό σημαίνει ότι οι λαοί, οι άνδρες δηλαδή,  εκλαμβάνονται ως εκτρεφόμενα ζώα. Με τον καιρό, η λέξη άρχισε να δηλώνει και το τόπο της συνέλευσης των ανδρών. Εκεί, στην αγορά, στο τόπο της συνέλευσης των ανδρών, άρχισε και η αγοραπωλησία ενός εμπορεύματος, του πρώτου λογικά και χρονικά εμπορεύματος,  που χωρίς αυτό ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής δεν θα μπορούσε όχι μόνο να λειτουργήσει αλλά ούτε καν να υπάρξει. Το εμπόρευμα αυτό ήταν ένα θύμα απαγωγής, ένας αιχμάλωτος παραγωγός του κοινωνικού πλούτου, που οι Ρωμαίοι ονόμασαν instrumentum vocale, ομιλούν εργαλείο, και οι Έλληνες, ανδράποδα, που πλάστηκε με πρότυπο τη (μυκηναϊκής καταγωγής) λέξη τετράποδα.

Continue reading

1. η αγορά στα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου

φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας

Στη σημερινή διάλεξη θα μελετήσουμε τις αρχαιότερες μαρτυρίες της λέξης αγορά. Τις διαβάζουμε στα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου, τα οποία έχουμε αρχίσει να μελετάμε σε δύο κύκλους διαλέξεων, τα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου και το πρώτο δυτικό κράτος. Τα κείμενα στα οποία διαβάζουμε τη λέξη αγορά ανήκουν στη συλλογή Cn. Η συλλογή αυτή, όπως και οι Cc και Cr, είναι ποικίλου περιεχομένου καταγραφές ζώων εκτροφής. Η Cn 3, για παράδειγμα ορίζει τα πρόσωπα που οφείλουν να στείλουν (ως φόρο σε είδος) από μια αγελάδα σε κάποιο σημαίνον πρόσωπο, ενώ η Cn 608 τους οικισμούς και τον αριθμό (δύο) των γουρουνιών  που οφείλουν  να παχύνουν, για τα ανάκτορα προφανώς. Το έγγραφο απευθύνεται στους επικεφαλής αυτών των οικισμών αλλά δεν είναι σαφές ποιος θα παχύνει αυτά τα ζώα: οι τοπικοί αξιωματούχοι ή οι κάτοικοι; Η λέξη αγορά ανήκει σε μια μεγάλη ομάδα αρχείων που εμφανίζουν την ίδια δομή, αν και πολλές φορές κάποια στοιχεία αποσιωπώνται. Ας δούμε πρώτα την πλήρη δομή της καταγραφής. Στην αρχή, δηλώνεται  ένας τόπος. Είναι μια βασική πληροφορία και δεν αποσιωπάται ποτέ. Η δεύτερη πληροφορία είναι ένα ανδρικό όνομα σε δοτική, του οποίου πολύ συχνά προηγείται η πρόθεση παρό (pa-ro), ή σε ονομαστική. Η τρίτη πληροφορία είναι μια έκφραση που αποτελείται από ένα ανδρικό όνομα σε γενική πτώση  το οποίο, σε πέντε περιπτώσεις  ακολουθείται από την λέξη αγορά (a-ko-ra) σε ονομαστική. Αυτό σημαίνει ότι, όπως και με την πρόθεση παρό, η λέξη αγορά αποσιωπείται ως ευκόλως εννοούμενη. Ακολουθεί ένα λογόγραμμα (ιδεόγραμμα) κριού, τράγου, κατσίκας ή προβατίνας κι ένας αριθμός που αναφέρεται στο λογόγραμμα. Παραθέτω τις πέντε καταγραφές στις οποίες απαντά η υπό εξέταση λέξη. Η μία απαντά στην μοναδική καταγραφή της πινακίδας Cn 453:

ka-pe-se-wa-o , wo-wo , pa-ro[      ]ne . a-ko-so-ta-o , a-ko-ra ΚΑΤΣΙΚΑ 46

Continue reading

οι πρώτες μέρες της αγοράς, του εμπορεύματος και του χρήματος/εισαγωγική διάλεξη

φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας

Το γνωστικό αντικείμενο του προκείμενου κύκλου διαλέξεων θα είναι η καταγωγή της αγοράς, του εμπορεύματος  και του χρήματος στην αρχαϊκή Ελλάδα (700-500 π.Χ.). Είναι ένα θέμα το οποίο δεν έχει ερευνηθεί, όχι δεόντως, δεν έχει ερευνηθεί καθόλου! Αξίζει να αναρωτηθούμε σχετικά με τους λόγους αυτής της έλλειψης ενδιαφέροντος. Θα έχετε παρατηρήσει ότι κάθε φορά που εντοπίζουμε ότι ένα ζήτημα δεν έχει ερευνηθεί, διατυπώνουμε αμέσως το ερώτημα: γιατί δεν το παρατηρήσαμε αυτό; Γιατί δεν στρέψαμε το βλέμμα μας εκεί; Γιατί αδιαφορήσαμε και δεν το μελετήσαμε; Γιατί ο μαρξισμός αδιαφόρησε για τον ποιμενικό τρόπο παραγωγής; Γιατί δεν εντόπισε και δεν μελέτησε τις ομοιότητες μεταξύ του κεφαλαίου, του καπιταλιστή και του ήρωα-ποιμένα; Γνωρίζετε κάποιον μαρξιστή που να έχει γράψει  κάποιο βιβλίο για το αυτοκίνητο ή για το ποδόσφαιρο; Εγώ δεν γνωρίζω και πολύ θα ήθελα να μάθω ποιος είναι αυτός. Γνωρίζετε κάποια πραγματεία για την ανθρωπογένεση, για την προέλευση του γέλιου, για την επίγνωση του θανάτου; Γνωρίζετε ποιος μαρξιστής έχει ασχοληθεί με τον κομμουνισμό του παρελθόντος ή με αυτόν του παρόντος; Κομμουνισμός του παρόντος; Τι φρούτο είναι κι αυτό, θα μας ρωτήσουν μειδιώντας.

Continue reading