Ο δυτικός πολιτισμός αρχίζει να θεμελιώνεται όταν οι γαιοκτήμονες στην Αρχαϊκή Ελλάδα, απόγονοι ποιμένων, μετά το 800-750 π. Χ., απήγαγαν με τον πόλεμο από Μικρά Ασία, Θράκη και Σκυθία (η σημερινή Ουκρανία) νεαρούς άνδρες για να καλλιεργήσουν τα κτήματά τους· ήταν οι πρώτοι δούλοι. Πολύ σύντομα άρχισε η ανταλλαγή δούλων με σίδηρο, η πώληση δούλων με αντάλλαγμα σίδηρο· αυτά ήταν τα πρώτα εμπορεύματα, ένα από τα οποία χρησιμοποιήθηκε ως χρήμα, το οποίο εμφανίζεται με τη
οι πρώτες μέρες της αγοράς/του εμπορεύματος και του χρήματος
There are 23 posts filed in οι πρώτες μέρες της αγοράς/του εμπορεύματος και του χρήματος (this is page 2 of 3).
incunabula drachmae: η ζωή εν τάφω
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Εάν χώσουμε το χέρι μας μέσα στην άμμο, η ποσότητα που θα κρατήσει το χέρι μας, η χούφτα μας, θα είναι μία δραχμή άμμου. Αντί της άμμου, φανταστείτε σιτάρι ή φασόλια ή ένα πακέτο μακαρόνια ή είκοσι μολύβια. Η δραχμή δηλώνει αυτό που μπορούμε να κρατήσουμε μέσα στην παλάμη μας, με τα δάχτυλα του ενός χεριού μας. Η αρχαιότερη μαρτυρία της λέξης εντοπίζεται στον Ηρόδοτο (7, 144)· προέρχεται από την ίδια ρίζα από την οποία προέρχεται και το ρήμα δράσσομαι (δράττομαι < δρακ-jομαι), ρήμα που διαβάζουμε δυο φορές στην Ιλιάδα (Ν 393= Π 486): κόνιος δεδραγμένος αιματοέσσης: ο νεκρός πέφτει στο χώμα και το κρατάει, κατά την επιθανάτια αγωνία του, μέσα στις χούφτες του (δεδραγμένος), το οποίο όμως ξερό χώμα (κόνιος), είναι γεμάτο αίμα, από το δικό του ασφαλώς.
Η λέξη δραχμή είναι της αρκαδικής διαλέκτου· στην αιολική εμφανίζεται ως δαρχμά, ενώ στη δωρική της Κρήτης ως δαρκμά και δαρχνά. Προέρχεται από το *δρακ-σμά > δραχμά > δραχμή (πρβλ. αικ-σμά > αιχμά, αιχμή). Η λέξη δεν απαντάται στην Ιλιάδα αλλά εικάζουμε βάσιμα ότι υπήρχε την εποχή που θεωρείται ότι συντέθηκε (750-700), όπως θα δούμε στη συνέχεια. Την εποχή αυτή, θα έπαψε να δηλώνει γενικά αυτό που μπορεί κανείς να κρατήσει στο χέρι του και άρχισε να δηλώνει μια συγκεκριμένη ποσότητα ενός συγκεκριμένου αριθμού αντικειμένων. Αργότερα, μετά από έναν αιώνα, η δραχμή είναι ένα ασημένιο νόμισμα, βάρους 4,3 γραμμαρίων, το 1/100 της μνας, ισοδύναμο σχεδόν με το ρωμαϊκό δηνάριο. Γνωρίζουμε ότι η ασημένια δραχμή υποδιαιρείται σε έξι χάλκινους οβολούς: ο Πλούταρχος (Λύσανδρος 17) γράφει: δραχμήν δέ τους έξ οβολούς · τοσούτων γάρ η χείρ περιεδράττετο. Ναι, αλλά με το χέρι μας δεν μπορούμε να κρατήσουμε μόνο έξι μικροσκοπικούς οβολούς (οβελούς) αλλά πολύ περισσότερους. Επιπλέον, γιατί ονομάστηκε δραχμή αυτό το μικρό ασημένιο νόμισμα; Επίσης, γιατί ονομάσαμε αυτά τα χάλκινα μικροσκοπικά και ευτελή νομίσματα οβολούς, από τη στιγμή που η αρχική σημασία της λέξης οβολός είναι ‘μεγάλη σιδερένια σούβλα’;
η επινόηση του δυτικού χρήματος (2)
φίλες και φίλοι, καλημέρα σας
Δεν θυμάμαι που το διάβασα και ποιος το είπε: η ιστορία σε κάνει να πεινάσεις – για έρευνα εννοείται. Μιας και το βιβλίο για τις πρώτες μέρες της αγοράς, του εμπορεύματος και του χρήματος θα αργήσει να ολοκληρωθεί, εάν ποτέ ολοκληρωθεί ασφαλώς, σκέφτηκα να εκθέσω άκρως συνοπτικά, με ένα πρωινό σημείωμα, τα βασικά συμπεράσματα στα οποία έχω καταλήξει, να εκθέσω δηλαδή την κεντρική ιδέα της έρευνας. Αλλά, το ‘άκρως συνοπτικά’ μπορεί να είναι μια πρόταση – από κει και πέρα ανοίγει η όρεξη και όντως μου άνοιξε. Αποφάσισα λοιπόν να ανασυντάξω τις δυνάμεις μου και να προσεγγίσω το ζήτημα που με απασχολεί διεξοδικότερα, αφού εκθέσω άκρως συνοπτικά την άποψή μου: η γένεση της αγοράς, του εμπορεύματος και του χρήματος για πρώτη φορά στον δυτικό πολιτισμό πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της εξάπλωσης και γενίκευσης της δουλείας, του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής, ο οποίος ήταν μια επινόηση των ποιμένων της γεωμετρικής εποχής που εγκατέλειψαν την εκτροφή των ζώων και στράφηκαν προς την καλλιέργεια της γης με την χρησιμοποίηση ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού δούλων. Προς το τέλος της αρχαϊκής εποχής (700-500), δούλους βρίσκουμε όχι μόνο στα μεγάλα κτήματα των γαιοκτημόνων αλλά και στα μεσαίας και μικρής έκτασης, στις βιοτεχνίες (κυρίως κεραμεικής και μεταλλοτεχνίας), στα μεταλλεία, στα σπίτια και στη δημόσια διοίκηση.
Πιθανόν κάποιοι και κάποιες να δυσφορούν με την εμμονή μου για τη δουλεία, με την ενασχόλησή μου για την προέλευση του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής, για την συσχέτιση των πολλών και καινοφανών θεσμών που εμφανίστηκαν κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή με τη δουλεία. Ας δυσφορούν. Δεν συμμερίζομαι, κατά κανένα τρόπο, την ιδεολογία της ελληνικής ιδιαιτερότητας, της ιδιαιτερότητας του ελληνικού πολιτισμού, δηλαδή της ελληνικής φυλής. Ο απόηχος του ρατσισμού του 19ου (και του 20ού) αιώνα είναι σαφέστατος. Continue reading
η επινόηση του δυτικού χρήματος (1)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Εάν φτωχός στο Περού είναι αυτός που δεν έχει παπούτσια και στην Ελλάδα αυτός που δεν έχει αυτοκίνητο, ένας δικανικός λόγος του Ισοκράτη*, ο ‘Υπέρ αδυνάτου’, που γράφτηκε στα μέσα στου 4ου π. Χ. αιώνα, μας ενθαρρύνει να εικάσουμε ότι φτωχός στην Αθήνα εκείνη την εποχή ήταν αυτός που δεν είχε τουλάχιστον έναν δούλο. Ένας Αθηναίος πολίτης κατηγορεί κάποιον άλλον ότι δεν είναι αδύναμος και ότι κακώς παίρνει επίδομα απορίας. Ο κατηγορούμενος υπερασπίζεται τον εαυτό του και λέει ότι είναι τόσο φτωχός που δεν μπορεί να αγοράσει έναν δούλο για να τον φροντίζει. Δεν θα εκινείτο λοιπόν στη σφαίρα της εικοτολογίας εάν διαπιστώναμε ότι δεν θα υπήρχε σπίτι που να μην κατέχει τουλάχιστον έναν δούλο.
Η κατάσταση αυτή ήταν το αποτέλεσμα μιας μακραίωνης διαδικασίας που άρχισε κατά το τέλος της γεωμετρικής (750-700) και τις αρχές της αρχαϊκής εποχής (700-500). Μας επιτρέπεται λοιπόν να εικάσουμε ότι από το 750 μέχρι το 350 ο αριθμός των δούλων που χρησιμοποιούνταν στην παραγωγή, στις οικιακές εργασίες και στις δημόσιες υπηρεσίες αυξάνει διαρκώς. Είμαστε βέβαιοι ότι οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν δούλους ήταν οι ποιμένες που εγκατέλειψαν την εκτροφή των ζώων και στράφηκαν στην καλλιέργεια της γης, και έγιναν τελικά γαιοκτήμονες δουλοκτήτες. Είμαστε επίσης βέβαιοι ότι η δουλεία υπήρχε κατά την εποχή της επικράτησης του ποιμενικού τρόπου παραγωγής (υπομυκηναϊκή και γεωμετρική εποχή), τόσο σε λανθάνουσα μορφή (η κατάσταση των γυναικών) όσο και σε καθαρή, μόνο που οι δούλες ήταν πολύ περισσότερες από τους δούλους και αυτό οφείλεται στην ιδιομορφία του ποιμενικού τρόπου παραγωγής: η εκτροφή των ζώων απαιτεί λίγα εργατικά χέρια, η επεξεργασία όμως των προϊόντων και οι οικιακές εργασίες πολύ περισσότερα, εργασίες που τις έφερναν σε πέρας οι γυναίκες.
Και ενώ ο αριθμός των ανδρών δούλων αυξάνει διαρκώς από το 750 μέχρι το 350, ταυτόχρονα αυξάνει και η ποσότητα των νομισμάτων που κυκλοφορούν στις ελληνικές πόλεις. Δεν ξέρω τι κάνουν οι άλλοι αλλά εγώ δεν μπορώ να μην συσχετίσω αυτές τις δύο διαδικασίες. Δεν μπορεί αυτά τα δύο φαινόμενα να είναι άσχετα μεταξύ τους. Θα πρέπει λοιπόν να μελετήσουμε αυτά τα δύο φαινόμενα και να επιχειρήσουμε να τα συνδέσουμε. Πριν παραθέσω τα συμπεράσματα στα οποία έχω καταλήξει, θα ήθελα να στρέψω την προσοχή μου στο εξής ζήτημα: Γιατί οι γαιοκτήμονες και στη συνέχεια και άλλα κοινωνικά στρώματα στράφηκαν με τέτοια ζέση στην απόκτηση και χρήση των δούλων;
έξω από τη Βουλή ή κάπου άλλού; οι υπήκοοι ως θεατές στις συνελεύσεις του λαού στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Το κομβικό ζήτημα της πολιτικής είναι αυτό της λήψης των αποφάσεων: τι αποφασίζεται, από ποιον (ποιους), πως; Οι απαντήσεις που έχουν δοθεί σε αυτά τα ερωτήματα είναι δύο. Σύμφωνα με την απάντηση της Κυριαρχίας, της κοινωνικής σχέσης μεταξύ του προστάζοντος και του υπακούοντος/εκτελούντος, αυτός που αποφασίζει είναι ο Κύριος. Η απόφαση, η βουλή, η επιθυμία του Κυρίου άλλοτε είναι διαταγή κι άλλοτε είναι πρόταση προς ένα σώμα συμβούλων, ισχυρών ανδρών, για να επικυρωθεί ή να απορριφθεί. Το εάν θα είναι διαταγή ή πρόταση προσδιορίζεται από την κατανομή ισχύος μεταξύ του Κυρίου και των συμβούλων, αρίστων. Εάν ο Κύριος είναι παντοκράτωρ, αυτοκράτωρ, τότε η απόφασή του είναι διαταγή, είναι νόμος (‘Το Κράτος είμαι εγώ’) – εάν όμως είναι απλά προσωποποίηση της ισχύος των συμ-βούλων, των ευγενών, τότε ή η απόφαση θα ληφθεί από κοινού (συμβούλιο, κοινοβούλιο), ή ο Κύριος θα ανακοινώσει την απόφασή του για να εγκριθεί ή να απορριφθεί. Μετά τη λήψη της απόφασης, ο Κύριος και οι σύμβουλοι άλλοτε ανακοινώνουν την απόφαση στους υπηκόους κι άλλοτε όχι. Πολύ σπάνια, ζητείται από τους υπηκόους, ή τους εκπροσώπους τους, να εκφράσουν την γνώμη τους, δηλαδή να συμφωνήσουν. Η διαφωνία απαγορεύεται δια πυρός και ροπάλου.
Σήμερα, έχοντας κατά νου τη διαδικασία λήψης των αποφάσεων από τον Κύριο και τους συμβούλους Του όπως εφαρμόζεται από την εποχή της Ιλιάδας μέχρι σήμερα, θα εξετάσουμε αφενός μια στιγμή αυτής της διαδικασίας, αυτήν της ανακοίνωσης/έγκρισης της απόφασης του Κυρίου στους υποτελείς όπως την διαβάζουμε στις συνελεύσεις της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και θα την συγκρίνουμε με την ανακοίνωση/έγκριση της απόφασης (νομοσχέδιο) του Υπουργείου Οικονομικών την Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012. Και θα αναρωτηθούμε: οι βουλευτές, οι εκπρόσωποι των υποτελών, των κυριαρχούμενων αποφάσισαν ή κλήθηκαν να εγκρίνουν/απορρίψουν την απόφαση; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της απόφασης και της έγκρισης/απόρριψης;
Δεν θα παραβλέψουμε επιπλέον να αναρωτηθούμε: ποιος ήταν ο ρόλος του πλήθους των υπηκόων έξω από τη Βουλή; Εκεί έπρεπε να ήταν ή κάπου αλλού; Που; Τι θα έκανε εκεί που θα ήταν; Εάν δεν ήταν εκεί που θα έπρεπε να ήταν, ποιος φέρει την ευθύνη;
τι έπρεπε να κάνει η Αριστερά και γιατί δεν το έκανε;
απόφαση (δημοψήφισμα) ή ειρηνική διαμαρτυρία;
τα παράδοξα της μονομαχίας Γλαύκου-Διομήδους (Ζ 119-236)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
το σημερινό σημείωμα το αφιερώνω στον Βαγγέλη
Η μελέτη του τροχαίου ατυχήματος (τρακάρισμα, πέσιμο σε κολόνα, κλπ) μας βοήθησε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι το αυτοκίνητο είναι βλήμα – απλό, όταν τρακάρουμε, έξυπνο, όταν φτάνουμε σώοι και αβλαβείς στον προορισμό μας. Το ατύχημα μας υποδεικνύει την ουσία των πραγμάτων, της τεχνολογίας στην περίπτωση του αυτοκινήτου. Ατυχήματα όμως συμβαίνουν κι αλλού: στο τόπο της εργασίας, στο σπίτι, στη λογοτεχνία. Σήμερα θα ασχοληθούμε με ένα ατύχημα της Ιλιάδας και η μελέτη αυτή θα μας βοηθήσει να δώσουμε κάποιες ικανοποιητικές απαντήσεις όχι μόνο στις παραδοξότητες που εμφανίζονται στο υπό εξέταση ιλιαδικό επεισόδιο αλλά και σε κάποια προβλήματα που αφορούν την ίδια την Ιλιάδα.
Η Ιλιάδα, φίλες και φίλοι, κάπου-κάπου ρετάρει, κάνει διακοπές. Οι διακοπές αυτές παρουσιάζουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Κάποιοι πασχίζουν να τις κουκουλώσουν, να τις θεραπεύσουν, να τις αγνοήσουν, να τις υποβιβάσουν, με αυτό τον τρόπο όμως πετάνε στα σκουπίδια πολύτιμο υλικό μόνο και μόνο για να αρνηθούν να αναθεωρήσουν την άποψή τους, που δεν είναι άλλη από αυτήν της ενιαίας σύνθεσης της Ιλιάδας.
Η μονομαχία Γλαύκου – Διομήδη είναι μία από τις 19 μονομαχίες που διαβάζουμε στην Ιλιάδα πριν (και κατά) την διεξαγωγή των οποίων οι αντίπαλοι πριν ανταλλάξουν βολές, ανταλλάσουν πολεμικές προκλήσεις και απειλές. Η υπό εξέταση μονομαχία είναι σαν τη μύγα μέσα στο γάλα, τόσο ασυνήθιστη είναι. Και είναι τόσο ασυνήθιστη που μέχρι σήμερα, από τους αλεξανδρινούς μέχρι τους σημερινούς ομηριστές, δεν μπορούμε να πούμε ότι διαθέτουμε μια γενικά αποδεκτή ερμηνεία του επεισοδίου.Τόσο προβληματικό είναι – είναι ατύχημα.
Πριν εκθέσω τις παραδοξότητες της μονομαχίας, θα πατήσω τον κάλο των υποστηρικτών της ενιαίας σύνθεσης και θα υποστηρίξω ότι το επεισόδιο αυτό είναι μια παρεμβολή μέσα σε παρεμβολή. Ακούω τα ουρλιαχτά και τις άναρθρες κραυγές των οπαδών, περί οπαδών πρόκειται, της ενιαίας σύνθεσης. Δεν περιμένω να κοπάσουν – δεν πρόκειται. Εάν η άποψη ότι η Ζ είναι από τα τελευταία τμήματα που ενσωματώθηκαν στην Ιλιάδα βασίζεται στην εξέταση του κειμένου, η άποψη ότι η μονομαχία είναι εμβόλιμη δεν βασίζεται σε δική μας εκτίμηση αλλά είναι μια βεβαιότητα. Θα κάνω μια σύντομη παρέκβαση για να εξετάσουμε αυτή τη βεβαιότητα.
geldheckendes Geld: μια ατυχής μεταφορά (του Κ. Μαρξ)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα. Φίλιππε, καλημέρα.
Σήμερα θα ασχοληθούμε με μια μεταφορά που διαβάζουμε στον πρώτο τόμο του ‘Κεφαλαίου’ του Κ. Μαρξ (Μερος Δεύτερο. Κεφάλαιο Τέταρτο). Η μεταφορά αυτή είναι πολύ σημαντική διότι είναι ένας περιεκτικός ορισμός του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και αρπαγής του κοινωνικού πλούτου, στον οποίο το χρήμα (Χ) γίνεται περισσότερο χρήμα (Χ’): Χ-Χ’. Πως όμως το Χ γίνεται Χ’; Σήμερα, εδώ στην Ελλάδα, λέμε πως το χρήμα πάει στο χρήμα. Πρόκειται περί μεταφοράς. Στην Αγγλία, υπήρχε μια άλλη μεταφορά, επινόηση των πρωτεργατών του εμπορικού κεφαλαίου, την οποία αναφέρει (στα αγγλικά) ο Κ. Μαρξ: money which begets money, χρήμα που γεννάει χρήμα. Μεταχειρίζεται και μια παραπλήσια μεταφορά, δεν γνωρίζω όμως εάν ήταν κοινής χρήσης ή την επινόησε ο ίδιος: geldheckendes Geld, το χρήμα που τίκτει χρήμα, και πιο συγκεκριμένα, το χρήμα που κλωσσάει χρήμα.
Όμως, φίλες και φίλοι, το χρήμα δεν πάει στο χρήμα, το χρήμα ούτε γεννάει ούτε κλωσσάει χρήμα.
το χρέος ως απαγωγή και αιχμαλωσία
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Κάθε εμπόρευμα έχει μια ημερομηνία γέννησης – πολλά έχουν και ημερομηνία θανάτου. Το εμπόρευμα-κινητό τηλέφωνο γεννήθηκε το 1995, ας πούμε. Ο ηλεκτρικός λαμπτήρας το 1932. Η διαπίστωση αυτή μας παρακινεί να θέσουμε το εξής ερώτημα: ποιο είναι το πρώτο καπιταλιστικό εμπόρευμα; Δεν θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε: η εργασιακή δύναμη. Κάποιος την πουλάει, κάποιος την αγοράζει . Αυτός που την αγοράζει, την χρησιμοποιεί για να παραγάγει άλλα εμπορεύματα, ας πούμε κάρβουνο, νήμα, ύφασμα, κανόνια, ρολόγια. Χωρίς αυτό το πρώτο, λογικά και χρονικά, εμπόρευμα δεν μπορεί να υπάρξει ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, οι καπιταλιστικοί κοινωνικοί σχηματισμοί.
Είμαστε βέβαιοι ότι το εμπόρευμα (άρα και το χρήμα) υπήρχαν πολύ πριν τον καπιταλισμό. Το ερώτημα λοιπόν που θέσαμε παραπάνω παίρνει την εξής μορφή: ποιο ήταν το πρώτο εμπόρευμα του δυτικού πολιτισμού; Και σε αυτήν την ερώτηση δεν θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε: ο δούλος. Όχι η εργασιακή δύναμη ενός ανθρώπου, αλλά όλη του η ύπαρξη. Ενώ ο εργάτης πουλάει ο ίδιος την ικανότητα να εργαστεί, από ανάγκη βέβαια, η χρεία τον αναγκάζει να το κάνει (χρέος σημαίνει χρεία), μια ανάγκη που δεν προέκυψε από τον ουρανό αλλά ήταν το αποτέλεσμα της συνειδητής δράσης εμπόρων που επεδίωξαν να αναλάβουν την οργάνωση της παραγωγής με δικούς τους όρους, με κριτήριο δηλαδή την αύξηση της ισχύος τους, ο δούλος δεν πουλάει ο ίδιος το σώμα του – αν και υπήρξε και αυτή η πρακτική και θα δούμε για ποιους λόγους. Για να γίνει ο δούλος εμπόρευμα πρέπει πρώτα να απαχθεί, να αιχμαλωτιστεί.
