φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΠΕΘΑΝΕ χτες ο Δημήτρης Λιβιεράτος, 97 ετών, ιστορικός του ελληνικού εργατικού κινήματος, που μαζί με τον Μιχάλη Ράπτη (Πάμπλο) συμμετείχαν ενεργά στην αλγερινή επανάσταση κατά των Γάλλων αποίκων (1959-1962) – τροτσκιστές και οι δύο. Ο Λιβιεράτος είχε αναλάβει την παραγωγή όπλων ενώ ο τυπογράφος Ράπτης την έκδοση πλαστών εγγράφων και διαβατηρίων. Τους είχα γνωρίσει και τους δύο: δεν θα ξεχάσω ποτέ την πνευματική τους ευγένεια. Ήταν δάσκαλοί μου και τους είχα ρωτήσει να μάθω, κι έμαθα, πολλά πράγματα, δεν τους ρώτησα όμως εάν είχαν γνωρίσει τον σχεδόν συνομήλικό τους Φράντς Φανόν, τον ψυχίατρο από την Μαρτινίκα που συμμετείχε κι αυτός στην αλγερινή επανάσταση, συγγραφέα του συγκινητικού και άκρως ενδιαφέροντος βιβλίου “Της γης οι κολασμένοι” (εκδ. Κάλβος, μετ. Αγγέλα Αρτέμη), που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, το 1961 (37 ετών, από λευχαιμία).
ΣΤΟΝ επίλογο του βιβλίου ο Φανόν ρωτάει τους Αλγερινούς και τους Αφρικανούς, επαναστάτες και μή: θέλετε να γίνετε σαν την Ευρώπη; Και απαντά: ” Ας εγκαταλείψουμε αυτήν την Ευρώπη που δεν σταματάει να μιλάει για τον άνθρωπο κατασφάζοντας τον όπου τον συναντήσει, σ΄όλες τις γωνιές των ίδιων της των δρόμων, σ’ όλες τις γωνιές του κόσμου”. (σελ. 289) και: “Οι ευρωπαϊκές επιτεύξεις, το ευρωπαϊκό στυλ, η ευρωπαϊκή τεχνική πρέπει να πάψουν να μας βάζουν σε πειρασμό και να μας κάνουν να χάνουμε την ισορροπία μας”, και λίγο πιο κάτω: ” Ας αποφασίσουμε να μην μιμηθούμε την Ευρώπη. . . “ (σελ. 290). Δεν έγιναν Ευρώπη, δεν θα μπορούσαν, έκαναν όμως κάτι άλλο: άρχισαν να μεταναστεύουν στην Ευρώπη, από τις πρώτες μέρες κιόλας της εθνικής ανεξαρτησίας. Σαράντα χρόνια μετά, πριν από το 2000, η μετανάστευση των Αφρικανών χωρικών προς τις ευρωπαϊκές κοινωνίες πήρε μαζικό χαρακτήρα. Δεν ήταν οι μόνοι: η μετανάστευση φτωχών αγροτών από τη Νότια και Κεντρική Αμερική προς τη πλούσια και ισχυρή Βόρεια και από την Ασία προς όλες τις καπιταλιστικές κοινωνίες του πλανήτη (Ιαπωνία, Αυστραλία, ΗΠΑ, Καναδά, Ευρώπη) έχει φέρει στο προσκήνιο ένα ακόμα παγκόσμιο κοινωνικό πρόβλημα. Εάν νομίζετε ότι θεωρώ την μετανάστευση των φτωχών αγροτών του πλανήτη πρόβλημα, τότε είμαι υποχρεωμένος να διευκρινίσω και τι είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα και ποιο είναι το πρόβλημα στο οποίο αναφέρομαι.
Η μετανάστευση των φτωχών αγροτών δεν είναι πρόβλημα, είναι η λύση στο πρόβλημα. Μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο ήταν η μοναδική λύση στο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι καπιταλιστικές κοινωνίες: η μεγάλη έλλειψη εργατικών χεριών. Κατά τη διάρκεια της χρυσής τριακονταετίας του καπιταλισμού (1945-1975) δεκάδες εκατομμύρια φτωχών αγροτών μετανάστευσαν στην Ευρώπη όχι μόνο από την Αφρική και τις άλλες ηπείρους αλλά και από την ίδια την Ευρώπη (Ελλάδα, Ιταλία). Η μετανάστευση συνεχίστηκε αμείωτη και μετά το 1975 και αυξήθηκε κατά πολύ μετά το 2000. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι η μετανάστευση αλλά οι αιτίες της μετανάστευσης: η έλλειψη της καλλιεργήσιμης γης, η ανομβρία, η έλλειψη εργαλείων, ενέργειας, οι εμφύλιες και διακρατικές συρράξεις. Κι ενώ η μετανάστευση των φτωχών και ακτημόνων αγροτών από τις αγροτικές κοινωνίες του Νότου προς τις πλούσιες κοινωνίες του Βορρά διαρκεί ήδη πάνω από εξήντα χρόνια, έχει μεταναστεύσει μόνο ένα μικρό μέρος – αναμένεται η μετανάστευση ενός πολύ μεγάλου μέρους των 2 δισ. που υποσιτίζονται και υποφέρουν. Εάν είναι έτσι, τότε, επαναλαμβάνω, η μετανάστευση δεν έχει αρχίσει ακόμα. Θα διαρκέσει καθ΄όλον τον 21ο αιώνα.
ΤΑ ευρωπαϊκά κράτη, περιορίζομαι σε αυτά, θα επιχειρήσουν να τη σταματήσουν, όχι απλά να την περιορίσουν. Πώς θα το κάνουν; Ας αφήσουμε προς ώρας τα ευρωπαϊκά κράτη κι ας θέσουμε τα δικά μας ερωτήματα, ας εκθέσουμε τις δικές μας σκέψεις. Υπάρχει η άποψη ότι η μετανάστευση θα σταματήσει και η θέση των φτωχών και ακτημόνων αγροτών θα βελτιωθεί, μόνο όταν ανατραπεί ο καπιταλισμός. Πολύ καλή θεωρία, θα ήταν όμως καλύτερη εάν γνωρίζαμε ποιος και πώς θα τον ανατρέψει. Και πότε. Ας υποθεσουμε ότι τα γνωρίζουμε και ότι ο καπιταλισμός ανατρέπεται. Τι θα γίνει μετά; Θα διοχετευτεί κοινωνικός πλούτος από τις πλούσιες χώρες προς τις φτωχές (τροφή, ενέργεια, εργαλεία) ώστε να μπορέσουν να επιλύσουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Θα μπορούσε να γίνει και κάτι άλλο: θα μπορούσαμε να εργαζόμαστε σε όποια χώρα θέλουμε, χωρίς να εγκατασταθούμε μόνιμα. Θα ήθελα πολύ να πάω να εργαστώ στο Μαρόκο ή στη Ναμίμπια και να βοηθήσω στο χτίσιμο σπιτιών για κάνα εξάμηνο και μετά να επιστρέψω στην Καστανούσα. Θα μπορούσε κάποιος από το Μαρόκο ή τη Ναμίμπια να εργαστεί για έξι μήνες σε κάποια ευρωπαϊκή κοινωνία και να επιστρέψει στον τόπο του. Ελεύθερη μετακίνηση σε όλον τον πλανήτη, για μικρά χρονικά διαστήματα. Κι αν υπάρξει το ενδεχόμενο μετανάστευσης για λόγους κλίματος ή ανεπάρκειας γης, θα μπορούσαμε να βρούμε μια λύση: η συγκέντρωση του πληθυσμού στις μεγάλες πόλεις έχει ερημώσει πολλές και μεγάλες περιοχές του πλανήτη, περιοχές με εύφορα εδάφη και ευνοημένες κλιματικά, στις οποίες θα μπορούσαν να εγκατασταθούν οργανωμένα, με ασφάλεια, παρέχοντας τα αναγκαία εφόδια (τροφή, εργαλεία, ενέργεια, γνώση) ώστε να προσαρμοστούν, να εργαστούν και να ζήσουν. Αυτοί είναι οι τρεις τρόποι της αντιμετώπισης της παγκόσμιας φτώχειας που θα εφαρμοστούν, όταν ανατραπεί ο καπιταλισμός.
ΑΥΤΟΙ οι τρεις τρόποι δεν είναι ανεδαφικοί, δεν είναι ουτοπικοί. Η παγκόσμια ιστορία μας βεβαιώνει ότι έχουν προκριθεί και εφαρμοστεί πολλές φορές. Είναι τρόποι άμεσα πραγματοποιήσιμοι και αποτελεσματικοί. Με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα ανατραπεί ο καπιταλισμός. Τι θα γίνει όμως μέχρι τότε; Ο καπιταλισμός, κεφάλαιο και κράτος μαζί, σφιχταγκαλιασμένοι, θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους ώστε αυτοί οι τρόποι να μην προκριθούν και να μην εφαρμοστούν. Το κεφάλαιο και το κράτος δεν είναι φιλανθρωπικά ιδρύματα. Οι επενδύσεις γίνονται για να αποφέρουν βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα κέρδος, δεν γίνονται χάριν αλληλεγγύης και συμπαράστασης. Για τους καπιταλιστές και το κράτος θα ήταν πεταμένα λεφτά, θα ήταν απώλεια, θα ήταν μείωση πλούτου και ισχύος, μια σκέτη καταστροφή. Έχει προταθεί βέβαια το παγκόσμιο ελάχιστο εγγυημένο επίδομα (εισόδημα το λένε) αλλά το κίνητρο της πρότασης αυτής πηγάζει από τον φόβο και την ανησυχία για μια επερχόμενη παγκόσμια αναταραχή, για ένα γενικευμένο παγκόσμιο εμφύλιο πόλεμο, τον οποίο και θέλουν να αποτρέψουν. Η πρόταση αυτή δεν θα προκριθεί και δεν θα εφορμοστεί – περιορίζεται μόνο στις καπιταλιστικές κοινωνίες ώστε να αποτραπεί η διατάραξη της κοινωνικής ειρήνης και να αυξηθεί η κατανάλωση.
ΟΙ καπιταλιστές και το κράτος δεν έχουν μόνο το χρήμα – έχουν και τα όπλα. Εκτός όμως από το χρήμα και τα όπλα, έχουν και κάτι άλλο. Έχουν επεξεργαστεί μια φιλοσοφία, έναν τρόπο σκέψης, και έχουν συγκροτήσει μια στρατηγική αντιμετώπισης των παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων, ένα από τα οποία είναι και το ‘μεταναστευτικό”, τα οποία πρέπει να σχολιάσουμε εν συντομία. Ας δούμε πρώτα τον τρόπο σκέψης: τα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα (φτώχεια, ανεργία, μετανάστευση, ενέργεια, τροφή, κλιματική αλλαγή, υγεία, εγκληματικότητα) οξύνονται και πολλαπλασιάζονται – όταν ένα πρόβλημα δεν επιλύεται, προκαλεί κι άλλα και ούτω καθ΄ εξής· εάν επιλυθούν, τότε και ο δυτικός πολιτισμός και ο καπιταλισμός θα καταρρεύσουν· προκειμένου να μην καταρρεύσουν, δεν θα επιλυθούν, θα αποτραπεί με κάθε τρόπο η επίλυσή τους.
ΑΣ δούμε τώρα και τη στρατηγική τους. Τα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα εδραιώνουν και νομιμοποιούν την ύπαρξή μας. Θα τα χρησιμοποιήσουμε ως μέσα καταστροφής και εξόντωσης – πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα η κλιματική αλλαγή και η οικολογική καταστροφή. Εάν πεθάνουν εκατοντάδες εκ. από “φυσικές καταστροφές”, η “φύση’ θα είναι η αιτία, όχι εμείς! Και επειδή αναπόφευκτα τα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα προκαλούν παρενέργειες, κοινωνική αναταραχή δηλαδή που θα κλιμακωθεί και δεν ξέρουμε ποιες μορφές θα πάρει, είμαστε έτοιμοι να την καταστείλουμε ανηλεώς και ανοικτιρμόνως. Είμαστε έτοιμοι με το δάχτυλο στη σκανδάλη.
ΣΥΜΜΑΧΟ και αρωγό σε αυτή τη φιλοσοφία και τη στρατηγική το κεφάλαιο και το κράτος έχουν ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού των πλούσιων και ισχυρών καπιταλιστικών κοινωνιών. Ο ατομικισμός και ο ρατσισμός που έχουν αποικίσει τον τρόπο σκέψης τους και την ψυχική τους ιδιοσυγκρασία δεν τους επιτρέπει να δουν την ευρεία εικόνα των παγκόσμιων κοινωνικών προβλημάτων και των εξελίξεων που αναμένονται. Και εάν ο ατομικισμός είναι γνήσιο τέκνο του δυτικού πολιτισμού, ο ρατσισμός είναι απόρροια της αποικιοκρατίας, της κατάκτησης και της λεηλασίας των λαών και των κοινωνιών του Νότου ώστε να δικαιολογηθεί και να νομιμοποιηθεί η βία, η καταπίεση και η λεηλασία. Για αυτόν τον ρατσισμό έχει να μας πει κάτι ο Φραντς Φανόν (σελ. 15):
” Η αποικιοκρατούμενη κοινωνία δεν περιγράφεται μόνο σαν μια κοινωνία χωρίς αξίες. Δεν φτάνει στον άποικο να δηλώνει ότι οι αξίες εγκατέλειψαν, ή μάλλον δεν κατοίκησαν ποτέ τον αποικιοκρατούμενο κόσμο. Ο ντόπιος κηρύσσεται αδιαπέραστος από την ηθική, απουσία των αξιών, αλλά και άρνηση των αξιών. Είναι, ας τολμήσουμε να το ομολογήσουμε, ο εχθρός των αξιών. Μ΄ αυτήν την έννοια εκπροσωπεί το απόλυτο κακό.”
ΞΗΜΕΡΩΝΕΙ, πάω να πω μια καλημέρα στις ντοματιές, να σκαλίσω τα κρεμμύδια, τις πιπεριές και τις μελιτζανιές. Μετά θα πάω να πάρω κατσικίσιο και πρόβειο γάλα από δυο κοντινά μαντριά για να φτιάξω φέτα. Μετά θα πάω να κολυμπήσω σε μια τεχνητή λίμνη στο βουνό (λες και είσαι στην Ελβετία) και μετά πάρω το προσφάτως εκδοθέν αρρωστούργημα του Τζον Ράσκιν, Η φύση του γοτθικού ρυθμού, και θα πάω σε γειτονικό χωριό να διαβάσω πίνοντας τσιπουράκι. Στην υγειά μας!
Σχολιάστε ελεύθερα!