όψεις της κοινωνικής, πνευματικής και πολιτισμικής επανάστασης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ κάνουμε νοερά την εξής σύγκριση: θα φέρουμε κοντά έναν άνδρα των αγροτικών κοινοτήτων του Περού (Ίνκας) και έναν άνδρα του Λονδίνου ή όποιας άλλης πόλης. Τι θα παρατηρήσουμε; Θα παρατηρήσουμε μια ολοφάνερη διαφορά: ο άνδρας απο το Περού κολυμπάει μέσα στα χρώματα, μέσα στα πολύχρωμα ρούχα του, ο άνδρας του Λονδίνου δεν έχει ούτε ένα χρώμα –  αφού το μαύρο του κουστουμιού και το άσπρο του πουκάμισου δεν είναι χρώματα. Η σύγκριση αυτή θα μας επιτρέψει να συμπεράνουμε ότι η κοινωνία των αγροτικών κοινοτήτων του Περού είναι χρωματοφιλική ή πολυχρωματοφιλική ενώ η δυτική κοινωνία είναι χρωματοφοβική ή πολυχρωματοφοβική. Γιατί; Ας μην απαντήσουμε τώρα. Πληθώρα ενδείξεων όμως θα μας παρωθήσει να ξανασκεφτούμε το συμπέρασμα το οποίο έχουμε συναγάγει. Η δυτική κοινωνία δεν είναι γενικά και αόριστα χρωματοφοβική (πολυχρωματοφοβική). Το συμπέρασμα αυτό αφορά πολλές πτυχές της κοινωνικής ζωής (ανδρική ενδυμασία, αρχιτεκτονική, κ.α.), υπάρχουν όμως χρωματοφιλικές, πολυχρωματοφιλικές παραδόσεις και τάσεις. Η γυναικεία ενδυμασία δεν είναι χρωματοφοβική, οι χίπιδες δεν ήταν χρωματοφοβικοί, ο ενδυματολογικός κώδικας των ομοφυλόφιλων ανδρών δεν είναι χρωματοφοβικός. Χρώματα εμφανίζονται στην ανδρική ενδυμασία, όπως και στην αρχιτεκτονική και στο αστεακό περιβάλλον (γκράφιτι, πράσινο, χρώματα τόσο στην όψη των κτιρίων όσο και στο εσωτερικό. Μήπως η δυτική κοινωνία εγκαταλείπει την χρωματοφοβία, αλλάζει και στρέφεται προς χρωματοφιλικές εναλλακτικές;

Continue reading

covid 19, ever given, ο καπιταλισμός και η Προβληματουργική

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ θυμάστε το Κονκόρντ, το υπερηχητικό επιβατικό αεροπλάνο που συνέδεε το Παρίσι με την Νέα Υόρκη μέσα σε 2 ώρες 52 λεπτά και 59 δευτερόλεπτα, παρακαλώ!  Θα το θυμάστε. Θα θυμάστε και γιατί σταμάτησε να πετάει. Πήρε φωτιά την ώρα που απογειωνόταν και 113 άνθρωποι  κάηκαν ζωντανοί όσοι ήταν άτυχοι και δεν πρόλαβαν να πεθάνουν. Κάποιοι από μια αεροναυπηγική βιομηχανία είχαν ζητήσει τη γνώμη του θεωρητικού της ταχύτητας και του ατυχήματος, του Πολ Βιριλιό, για τις σκέψεις που έκαναν να κατασκευάσουν ένα αεροπλάνο 2.000 θέσεων κι αυτός τους είπε: να ετοιμαστείτε για ένα αεροποριό ατύχημα με 2.000 νεκρούς. Ήταν βέβαιος; Ναι, ήταν βέβαιος. Ποιος, ποια  δεν είναι; Γιατί όμως να θέλουν να κατασκευάσουν αεροπλάνο 2.000 θέσεων; Προφανώς τους το είχε  ζητήσει κάποια αεροπορική εταιρεία: 2.000 επιβάτες, πιο πολλά τα κέρδη.

ΟΣΟ μεγαλώνει η ταχύτητα, μας λέει ο θεωρητικός της ταχύτητας, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες ατυχήματος. Βλέπουμε τι γίνεται στους δρόμους: η ταχύτητα των αυτοκινήτων, και όχι μόνο αυτή, είναι το κύριο χαρακτηριστικό του εμφύλιου οδικού πολέμου. Όπου υπάρχει ταχύτητα εκεί θα υπάρξει και ατύχημα. Και επειδή καπιταλισμός χωρίς ταχύτητα δεν νοείται, ο καπιταλισμός τείνει συνεχώς προς την αύξηση της ταχύτητας (αύξηση της ταχύτητας σημαίνει και επέκταση του καπιταλισμού και αύξηση κερδών), δεν νοείται και καπιταλιστική κοινωνία χωρίς ατυχήματα. Και επειδή ταχύτητα υπάρχει και στις επικοινωνίες, θα υπάρξει και εκεί ατύχημα –  πίστευε ο Βιριλιό. Η αιτία μπορεί να είναι ενδογενής, αιτία να είναι η ίδια η ταχύητητα,  μπορεί όμως και όχι. Κάθε έντεκα χρόνια φτάνουν στη Γη οι ηλιακές θύελλες που ξεσπάνε στον ήλιο –  έχουν στο παρελθόν προκαλέσει πολλά προβλήματα. Οι θύελλες αυτές δεν έχουν πάντα την ίδια ένταση και σφοδρότητα. Μια φορά, τον 19ο αιώνα, προκάλεσαν καύσωνα και δόθηκε κάποιο όνομα σε αυτό το φαινόμενο, εκ των υστέρων, που δεν μπορώ να το θυμηθώ. Οι προσεχείς ηλιακές θύελλες θα κινηθούν προς τη Γη το 2022-3 –  θα υπάρξει περίοδος παρατεταμένου καύσωνα; Τι συνέπειες θα έχει στη γεωργία και στη ζωή στις πόλεις; Θα έχουμε ατυχήματα στις επικοινωνίες;  Για να δούμε τι θα δούμε. Μπορεί και τίποτα, μπορεί και πολλά και καινοφανή.

Continue reading

Β΄ Ψυχρός Πόλεμος ή Γ΄ Παγκόσμιος Πόλεμος;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΝΑ από τα ζητήματα με τα οποία θα καταπιαστούμε σήμερα θα είναι η πάγκοινα γνωστή ρήση του Αλβέρτου Μονοπετρά – Einstein ότι ο Δ΄Παγκόσμιος Πόλεμος θα γίνει με βέλη και τόξα.  Διαφωνώ πλήρως, τόσο που, παρ΄ όλο τον σεβασμό, θα την χαρακτήριζα α-νοησία. Όταν θα έρθει η ώρα. Διότι πριν από αυτό θα διατυπώσουμε κάποια ερωτήματα, πολλά από τα οποία όλοι και όλες τα έχουμε σκεφτεί, μερικά όμως θα είναι καινοφανή. Οι απαντήσεις μας δεν θα συμφωνούν, κι αυτό είναι πολύ ευχάριστο.

Continue reading

η οικονομική και κοινωνική κατάσταση μετά τη λήξη της κρατικής διαχείρισης της πανδημίας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟΝ Ιούλιο του 2014 σε μια έκθεσή του ο ΟΟΣΑ (OECD) διατυπώνει την πρόβλεψή του για τον ρυθμό ανάπτυξης μέχρι το 2060 (OECD, Policy Challenges for the next 50 years, July 2014, No 9, Policy paper): θα είναι ασθενική και θα βαίνει διαρκώς μειούμενη. Από το 2,7% το 2014 θα πέσει στη δεκαετία του 2050 γύρω στο 1,7%. Νομίζω πως η πρόβλεψη είναι άκρως αισιόδοξη: την διέψευσε κατηγορηματικά η πανδημία (2020-1), η οποία μπορεί να είναι εξωτερικός της οικονομίας παράγοντας αλλά η οικονομία ποτέ δεν ήταν αποστειρωμένη από κοινωνικές μεταβλητές –  μας το έκανε σαφές ο Κ. Πολάνιι με το βιβλίο του  Ο μεγάλος μετασχηματισμός. Η οικονομία είναι κοινωνικός θεσμός. Τελεία και παύλα. Και ως κοινωνικός θεσμός δεν μπορεί να μένει ανεπηρέαστος από αυτά που συμβαίνουν στην κοινωνία. Και θα συμβούν πολλά στην κοινωνία μέχρι το 2060. Και κάποια άλλα δεν θα συμβούν. Ένα από αυτά είναι η εντυπωσιακή, θριαμβευτική ανάπτυξη, επέκταση του καπιταλισμού. Ένας πρώτος τρόπος να δούμε πώς θα διαμορφωθεί η οικονομική και κοινωνική κατάσταση μετά τη λήξη της κρατικής διαχείρισης της πανδημίας είναι να εξετάσουμε όχι τι θα γίνει αλλά τι δεν θα γίνει, τι δεν θα υπάρξει.

Continue reading

το μέλλον το καπιταλισμού και η μετακαπιταλιστική κοινωνία

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ μάθατε τα νέα: ένα τρισεκατομμύριο εννιακόσια δισεκατομμύρια δολάρια (1.900.000.000.000 $), χίλια εννιακόσια δισ. δολάρια,  διανέμουν στους Υποτελείς οι καπιταλιστές και το Κράτος στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Θα δοθεί εφάπαξ ένα ποσό σε κάθε ενήλικο Αμερικανό, ανάλογα με το εισόδημά του, και θα παραταθεί το επίδομα ανεργίας μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2021. Ένα μεγάλο ποσό θα δοθεί για την ενίσχυση του εκπαιδευτικού συστήματος και δη των μαθητών. Το συνολικό ποσό που θα διανεμηθεί το προσεχές μεσοπρόθεσμο χρονικό διάστημα είναι 4 τρισ. δολάρια. Όσο μεγάλο κι αν σας φαίνεται το ποσό, δεν είναι καθόλου μεγάλο. Εάν ζούσε ο Χάγιεκ, θα αυτοκτονούσε, με σχοινί που θα του πούλαγε ο καπιταλισμός. Στην Ευρώπη, αλλά και σε άλλες αναπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες (Καναδάς, Αυστραλία, Ιαπωνία), η διανομή χρήματος στους Υποτελείς είναι  μια πρακτική που εφαρμόζεται ήδη συχνά –  κι αυτό είναι το μέλλον. Ο καπιταλισμός και το Κράτος είναι αναγκασμένοι να διανέμουν χρήμα, δεν μπορούν να το αποφύγουν, είναι αναπόφευκτο. Οφείλουν να εξασφαλίσουν την ελάχιστη επιβίωση των Υποτελών τους. Οι εξελίξεις αυτές φέρνουν στο προσκήνιο μερικά πολύ βασικά ερωτήματα. Πού βρέθηκε όλο αυτό το χρήμα που διανέμεται; Η διανομή χρήματος είναι μια κίνηση που κάνει το Κράτος πρόνοιας; Τι θα συμβεί,  εάν δεν το κάνουν; Πώς φτάσαμε μέχρι εδώ; Η διανομή χρήματος μας λέει κάτι για το προς τα που οδεύει ο καπιταλισμός, για το μέλλον του;  Μας λέει κάτι για το πώς θα είναι μια μετακαπιταλιστική κοινωνία; Με αυτά τα ερωτήματα θα ασχοληθούμε σήμερα.

Continue reading

από τη δημιουργική καταστροφή στην αυτοκαταστροφική καταστροφή: συνταγές μεγάλης αύξησης της κερδοφορίας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΠΟ το 1975 μέχρι τώρα εντείνεται διαρκώς μια αίσθηση κρίσης στους κόλπους και των τριών κοινωνικών κατηγοριών του πληθυσμού των αναπτυγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών, μια αίσθηση ότι τα πράγματα δεν πάνε και τόσο καλά. Το ”και τόσο καλά” είναι ευφημισμός –  δεν πάνε καθόλου καλά. Κάθε τόσο μια επί μέρους κρίση έρχεται για να ενδυναμώσει και να διασπείρει την αίσθηση κρίσης. Οι τρεις αυτές κοινωνικές κατηγορίες είναι η πλειονότητα των αέργων και χαμηλά αμειβόμενων εργαζομένων (70-80%), η μεσαία τάξη (20-25%) και η κοινωνική ομάδα πολύ πλούσιων και ισχυρών καπιταλιστών της παραγωγής και του χρήματος –  συν τους καλά αμειβόμενους υπηρέτες τους (σύμβουλοι, πολιτικοί, δημιογράφοι, επιστήμονες κ.α.). Η πρώτη κατηγορία πένεται, τη βγάζει δύσκολα· η δεύτερη ζει την κοινωνική κάθοδο, ενώ μεγάλο μέρος της περιμένει απλά να μετακομίσει εντός ημερών στα κοινωνικά Τάρταρα· η ανείπωτη δυστυχία (αίσθηση κρίσης)  της τρίτης κατηγορίας είναι ότι δεν μπορούν τα 40 ή 25 ή 10 ή 2 δις δολάρια που έχουν να τα κάνουν 50, 30, 25, 5.  Σήμερα, θα τους κάνουμε κάποιες προτάσεις, τις οποίες, εάν τις εφαρμόσουν, θα δουν τα κέρδη τους να αυξάνονται κατακόρυφα. Τόσο κατακόρυφα που δεν υπάρχει κανένα ενδεχόμενο να μην πέσουν και σπάσουν τη κεφάλα τους.

Continue reading

δεν πολεμάμε, δεν εργαζόμαστε – γουστάρω!

φίλες και φίλοι, καλη σας μέρα

ΔΕΧΟΜΑΣΤΕ ότι ο δυτικός πολιτισμός έχει μια ιστορία τριών χιλιάδων ετών, άρα και η δυτική Κυριαρχία. Αυτά τα τρεις χιλιάδες χρόνια τα ζήσαμε μέσα στη φρίκη του πολέμου, ενός διαρκούς πολέμου. Η ειρήνη δεν ήταν ειρήνη, ήταν μη πόλεμος, διακοπή του πολέμου, προετοιμασία για τον επόμενο πόλεμο. Οι άντρες, πατεράδες και γιοί και σύζυγοι και αδέρφια στρατολογούνταν με τη βία, πέθαιναν στα πεδία των μαχών, γύριζαν ακρωτηριασμένοι σωματικά κι όσοι επέστρεφαν αρτιμελείς τα ψυχικά τους τραύματα δεν επουλώνονταν ποτέ. Εμείς οι άμαχοι, γυναίκες, παιδιά, γέροι και γριές, τώρα πια ανήκω σε αυτή την κατηγορία, και είμαι και περήφανος και χαρούμενος, υποφέραμε εξ ίσου: σφαγές, βιασμοί, καταστροφές σπιτιών, χωριών και πόλεων, απαγωγές, εκτοπίσεις, κρύο, πείνα, λοιμοί. Σήμερα, 2021, δεν πολεμάμε. Δεν πολεμάμε εδώ και πολλές δεκαετίες, από το 1945 –  έχουν περάσει 75 ολόκληρα χρόνια. Δεν φαίνεται να είναι διακοπή πολέμου, δεν φαίνεται να είναι περίοδος προετοιμασίας. Φαίνεται να είναι το τέλος του πολέμου.

Continue reading

αναμνήσεις (2021-2101) [3]

3.

Τον Ιούνιο του 2073 ξέσπασε μια επιδημία που συνέβαλε όσο καμία άλλη στην αλλαγή της  ζωής και του τρόπου σκέψης των ανθρώπων. Τα πρώτα κρούσματα εμφανίστηκαν στη Βαρκελώνη, πολύ σύντομα όμως και στο Μιλάνο, στο Παρίσι, στη Ρώμη, στην Αθήνα, στην Ισταμπούλ, στη Βιέννη, στη Νέα Υόρκη, στο Σαν Πάολο, στο Μέξικο Σίτυ. Μέχρι τον Σεπτέμβριο είχε εξαπλωθεί σε όλο τον πλανήτη. Μόλις εμφανίστηκε, τα ερευνητικά εργαστήρια έσπευσαν να απομονώσουν το ”μικρόβιο της Βαρκελώνης”, όπως το αποκάλεσαν, για να βρουν ένα τρόπο να το εξοντώσουν αλλά όσο και να προσπάθησαν ούτε φάρμακο μπόρεσαν να βρουν ούτε θεραπεία. Το ακαταμάχητο αυτό μικρόβιο δημιουργούσε μια περιορισμένης έκτασης αποικία πάνω στο δέρμα. Ερυθρότητα και κνησμός, αυτά ήταν τα συμπτώματα. Ήταν τόσο έντονη η φαγούρα, τόσο έντονη η επιθυμία να ξυστείς, που νομίζω πως δεν υπήρξε άνθρωπος που μπόρεσε να αντισταθεί σε αυτή την ηδονή.  Ουαί κι αλίμονο αν άρχιζες να ξύνεσαι, ουαί κι αλίμονο! Οι προειδοποιήσεις των δερματολόγων, της κυβέρνησης και των τηλεοπτικών καναλιών δεν είχαν, δεν μπορούσαν να έχουν κανένα απολύτως αποτέλεσμα. Και να ήθελες να υπακούσεις, δεν μπορούσες. Έβλεπες παντού ανθρώπους να ξύνονται –  στους δρόμους, στο μετρό, στο σχολείο, στο γραφείο. Όταν εργάζονταν, σταματούσαν τη δουλειά τους και ξύνονταν. Πολλοί τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής είχαν βραχυκλώσει.

Continue reading

αναμνήσεις (2021-2101)

του ιστορικού Τριαντάφυλλου Νταϊρετζή (2021-2109)

1.

Γεννήθηκα στην Αθήνα, στις 18 Ιανουαρίου του 2021. Η μητέρα μου χαμογελούσε, και το χαμόγελό της είχε κάτι το αινιγματικό, το μυστηριώδες, κάθε φορά που θυμόταν εκείνα τα χρόνια. ”Ήμουνα στον ένατο μήνα και δυσκολευόμουν πολύ να αναπνεύσω με τη μάσκα που φορούσα”, έλεγε και ξανάλεγε, λες και δεν ήθελε να το ξεχάσει. Θυμάμαι ότι ακόμα και όταν έγινα τέσσερα, πέντε χρονών, το 2025, οι περισσότεροι άνθρωποι που κυκλοφορούσαν στους δρόμους φορούσαν ακόμα μάσκα. Ήταν το πέμπτο έτος μιας πανδημίας, δεν θυμάμαι πως την έλεγαν, έχουν περάσει τόσα πολλά χρόνια από τότε, μα λίγα χρόνια αργότερα, μια νέα πανδημία έμελλε να σκεπάσει τα πρόσωπά μας. Αν τη συγκρίνουμε βέβαια με αυτά που επρόκειτο να δουν τα μάτια μας και να ζήσουμε μερικές δεκαετίες αργότερα,  ήταν κάτι που δεν αξίζει τον κόπο ούτε καν να την αναφέρουμε. Μέχρι τότε,  δεν θυμάμαι να είχα δει άνθρωπο χωρίς μάσκα. Τους γονείς μου δεν τους θυμάμαι χωρίς μάσκα, όταν όμως είδα άνθρωπο χωρίς μάσκα, το καλοκαίρι του 2025, τρόμαξα. Είδα το στόμα τους, τα δόντια τους, ”πω πω τι μεγάλο στόμα, τι μεγάλα δόντια”, σκεφτόμουν· τους έβλεπα να τρώνε κρέας και φοβόμουν μήπως με φάνε και μένα.

Continue reading

για τη συρρίκνωση του καπιταλισμού: πότε θα κλείσει ο τέταρτος ”κύκλος Κοντράτιεφ”;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΗ χρονιά που μας πέρασε, αν πέρασε, διάβασα ένα βιβλίο που περίμενα δεκαετίες να μεταφραστεί και να το διαβάσω. Πρόκειται για το δοκίμιο του Νικολάι Κοντράτιεφ, Οι μεγάλοι κύκλοι της οικονομικής συγκυρίας (εκδ. Εκάτη, μετ. Ελένη Κατσιώλη, 2020). Γνώριζα σε γενικές γραμμές τη θεωρία των μεγάλων κύκλων της καπιταλιστικής ανάπτυξης του Κοντράτιεφ αλλά η ανάγνωση των πρωτότυπων κειμένων είναι άλλο πράγμα –  τρελαίνομαι. Το θέμα δεν είναι μόνο η θεωρία που σκιαγραφεί ο συγγραφέας αλλά ο τρόπος, η μέθοδος με την οποία καταλήγει στα συμπεράσματά του. Δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει ότι η θεωρία του Κοντράτιεφ δεν περιγράφει την πραγματικότητα, όπως θα δούμε ευθύς αμέσως. Έχει προκύψει όμως στις μέρες μας ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα, με το οποίο και θα ασχοληθούμε σήμερα. Να συμπληρώσω ότι ο Κοντράτιεφ εκτελέστηκε από την Γκεπεού, την μυστική Αστυνομία του σταλινικού σοβιετικού κράτους το 1938 (ήταν 46 χρονών και από τα 40 του έγκλειστος σε απομόνωση πολιτικών κρατουμένων), την εποχή που εκτελέστηκαν πολλοί πρωταγωνιστές της Οκτωβριανής επανάστασης (Ζηνόβιεφ, Κάμενεφ, Μπουχάριν, Ράντεκ κ.α.) και πολλοί έξοχοι διανοούμενοι και επιστήμονες ( Ρούμπιν, Πασουκάνις, Ριαζάνωφ κ.α.).

ΠΡΙΝ εκθέσω το σοβαρό πρόβλημα που έχει προκύψει με τη θεωρία του Κοντράτιεφ, θα ήθελα να σας την παρουσιάσω πρώτα σχηματικά και αναλογικά και μετά αναλυτικά. Μην ανησυχείτε, θα είμαι πολύ σύντομος και πολύ απλός. Γλαφυρός θα έλεγα.

Continue reading