φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΠΙΜΕΝΩ στο ζήτημα της επινόησης του χρήματος στην πρώιμη αρχαϊκή Ελλάδα γιατί πολλοί αναγνώστες και  πολλές αναγνώστριες ενδιαφέρονται γι΄ αυτό –  δεν ξέρω γιατί, μάλλον θα είναι φοιτητές ή μεγαλύτερης ηλικίας που ενδιαφέρονται για την αρχαία ελληνική ιστορία. Η επινόηση του χρήματος είναι κομβικής σημασίας για την κατανόηση της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Το ενδιαφέρον για την επινόηση του χρήματος έχει αναζωπυρωθεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και έχει τεθεί σε νέες βάσεις. Εδώ και χρόνια ετοιμάζω μια μελέτη πάνω σε αυτό το ζήτημα, αποσπάσματα της οποίας εκθέτω κατά καιρούς στη Σχολή. Είναι πολλά τα ζητήματα που άπτονται αυτό της επινόησης του χρήματος και κάθε νέο μονοπάτι σε οδηγεί σε κάποιο άλλο κι όλα μαζί συμβάλλουν στο να σχηματισθεί μια αρκετά ευκρινής εικόνα. Εν τω μεταξύ, περιμένω πώς και πώς να εκδοθεί το βιβλίο του Richard Seaford, Χρήμα και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα (από τις εκδ. ΜΙΕΤ), προσδοκώντας ότι ο συγγραφέας θα αναφέρεται στις πρώτες μέρες του εμπορεύματος και του χρήματος. Ακόμα όμως κι αν δεν το κάνει αυτό, το βιβλίο θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί ο Ρίτσαρντ Σίφορντ έχει γράψει μια πολύ αξιόλογη μελέτη (Ανταπόδοση και τελετουργία . Ο Όμηρος και η τραγωδία στην αναπτυσσόμενη πόλη-Κράτος) για την μετάβαση από τον οίκον στην πόλιν (και από την κτηνοτροφία στην γεωργία, συνεχίζω εγώ), για την εποχή που  επινοήθηκε το χρήμα. (Και το βιβλίο του Διόνυσος είναι πολύ ενδιαφέρον, μιας και αυτός ο θεός σχετίζεται με την επινόηση του χρήματος, με ένα τρόπο που δεν πέρασε καν από τη σκέψη του ).

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΔΑΜΕ σε προηγούμενο κείμενο (γιατί το βόδι-χρήμα αντικαταστάθηκε από το μέταλλο-χρήμα) ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια μας παρέχουν πληροφορίες για την χρήση του βοδιού όχι ως μέσον ανταλλαγής αλλά μόνο ως μονάδα υπολογισμού δούλων και πολύτιμων αντικειμένων, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τα μεγάλα χάλκινα καζάνια, χωρίς πόδια (λέβητες) ή με τρία πόδια (τρίποδες [λέβητες]). Αυτά τα μεγάλα χάλκινα καζάνια τα χρησιμοποιούσαν για να βράσουν το κρέας (σε θυσίες, γιορτές, γεύματα). Το κρέας όμως συνήθως το έψηναν στα κάρβουνα, αφού το έκοβαν κομμάτια και το περνούσαν σε σιδερένιες σούβλες. Αυτές οι σιδερένιες σούβλες ονομάζονταν οβελοί. Από αυτή τη λέξη προέρχεται η μικρότερη νομισματική μονάδα, ο οβολός, το ένα έκτο της δραχμής. Δραχμή (δράττομαι) σημαίνει ότι χωράει στην παλάμη μου αλλά στην παλάμη τους δεν χωρούσαν έξι οβολοί αλλά πολύ περισσότεροι. Γιατί τότε έξι οβολοί ισοδυναμούν με μία δραχμή; 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΣ υποθέσουμε ότι μια παρέα φίλων που ζει στη πόλη αποφασίζει να φύγει και να ζήσει σε μια οικοκοινότητα. Ας υποθέσουμε επίσης ότι η ομάδα αυτή αποτελείται από τρεις τετραμελείς οικογένειες, δύο τριμελείς, τρία ζευγάρια, τρεις μοναχικούς και δύο μοναχικές –  σύνολο 21 ενήλικες και 9 παιδιά, σύνολο 30. Είναι ένας πολύ καλός αριθμός. Το ερώτημα που μας απασχολεί είναι: τι πρέπει να κάνει αυτή η ομάδα για να αποφύγει την αποτυχία; Θέτω το ερώτημα γιατί πολλά παρόμοια εγχειρήματα έχουν αποτύχει – Έλληνες, και όχι μόνο, οι συνήθεις δράστες.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΧΤΕΣ, μα την Παναγία, έμαθα ότι υπάρχει (π)αγκόσμια (η)μέρα της (ε)λληνικής (γ)λώσσας. Σιμιοτέον, τα π, η, ε και γ τα γράφουν με κεφαλαία γράμματα, για να προσδώσουν μεγαλύτερο κύρος και σε αυτή τη μέρα και στην ελληνική γλώσσα. Δεν ξέρω τι γίνεται αυτή τη μέρα. Να στείλω  λουλούδια; Σε ποιον, σε ποιαν; Παγκόσμια ημέρα της τούρκικης γλώσσας υπάρχει; Μάλλον όχι. Κάποιας άλλης γλώσσας; Δεν νομίζω να υπάρχει! Γιατί μόνο η ελληνική γλώσσα να διαθέτει τη μέρα της; Μα η ελληνική γλώσσα είναι μοναδική! Ναι, ναι, είναι μοναδική –  έχει τον κώλο πίσω!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ λίγες μέρες μελετήσαμε τις μαρτυρίες της Ιλιάδας και της Οδύσσειας τις σχετικές με τον υπολογισμό της αξίας των δούλων (αιχμαλώτων ληστρικών επιδρομών), των μετάλλων και των μεταλλικών αντικειμένων σε βόδια. Ο Λαέρτης για να αγοράσει την δωδεκάχρονη Ευρύκλεια (πολύ διάσημη, αυτό σημαίνει) έδωσε από τον πλούτο του αντικείμενα αξίας είκοσι βοδιών. Ποια ήταν αυτά τα αντικείμενα; Δεν γνωρίζουμε. Αναρωτηθήκαμε γιατί το βόδι χρησιμοποιήθηκε ως χρήμα, ως μονάδα υπολογισμού της αξίας,  και γιατί δεν χρησιμοποιήθηκε ως μέσον ανταλλαγής. Θα απαντήσουμε σήμερα σε αυτά τα ερωτήματα –  όπως και στο ερώτημα του τίτλου, εάν προλάβουμε.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΈΝΑ από τα πολλά ανεπίλυτα προβλήματα της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας είναι η εμφάνιση του  χρήματος, του εμπορεύματος και της ανταλλαγής εμπορευμάτων μέσω του χρήματος. Σχετικό με αυτό είναι και  το πρόβλημα της εμφάνισης του κερματόμορφου μεταλλικού χρήματος, του νομίσματος. Αφού γνωρίζουμε ότι η πρώτη μορφή χρήματος ήταν το βόδι, δύο ακόμα ερωτήματα έρχονται στην επιφάνεια. Πρώτον, ποια είναι η λειτουργία του βοδιού ως χρήματος; Είναι μέσον ανταλλαγής ή μονάδα μέτρησης της αξίας των αγαθών; Δεύτερον, πώς από το βόδι φτάσαμε μετά από τρεις αιώνες στο μεταλλικό χρήμα, το νόμισμα;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ διαβάσετε το κείμενό μου, ρίξτε, εάν έχετε χρόνο και διάθεση, ένα βλέφαρο στο σύντομο σημείωμα του Giorgio Agamben (Communist Capitalism) που παραθέτω μετά το δικό μου – οι υπογραμμίσεις με κόκκινο χρώμα δικές μου. Με αφορμή αυτό το σημείωμα θα ήθελα να  θίξω κάποια ζητήματα που αφορούν τους ακαδημαϊκούς, όλων των πολιτικών ρευμάτων και αποχρώσεων, και συγκεκριμένα την αδιαφορία τους για πολλά κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά και φιλοσοφικά ζητήματα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ μας ρωτήσουν πόσοι αρχαίοι Αθηναίοι και Αθηναίες ( την εποχή του Περικλέους, ας πούμε)  ήξεραν κολύμπι και εάν κολυμπούσαν στη θάλασσα το καλοκαίρι, μη  διστάσετε να δώσετε την εξής απάντηση: οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήξεραν κολύμπι και δεν κολυμπούσαν το καλοκαίρι στη θάλασσα. Κάποιοι άνδρες γνώριζαν να κολυμπούν, ναυτικοί,  ο Οδυσσέας, για παράδειγμα, αλλά δεν υπήρχε ούτε μία γυναίκα που να ήξερε κολύμπι –  ούτε μία. Μαθαίνουμε,  μας λένε, ότι ο ελληνικός λαός είναι ναυτικός λαός. Δυσκολεύομαι να κατανοήσω και τι είναι ο ελληνικός λαός και τι είναι ένας ναυτικός λαός. Θα ξεπεράσω αυτές τις δυσκολίες και θα παραθέσω αυτή τη νεοελληνικής προέλευσης αντίληψη. Ο ελληνικός λαός εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια ζει κοντά στη θάλασσα, κατασκεύασε πλοία, ταξιδεύει στη θάλασσα, τη γνωρίζει καλά, εξασφάλισε τροφή από τη θάλασσα, εμπορεύτηκε, έχτισε αποικίες σε όλα τα παράλια της Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου.  Η Ιλιάδα όμως και η Οδύσσεια, κείμενα της αρχαϊκής αποχής (750-500 π. Χ.), οι αναπαραστάσεις σε αγγεία αυτής της περιόδου και η αρχαία ελληνική γλώσσα κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνουν την αντίληψη της προαιώνιας και συνεχούς ναυτοσύνης του ελληνικού λαού. Τι μας λένε αυτές οι ιστορικές πηγές;  Μας λένε ότι οι ήρωες απεχθάνονταν τα ψάρια, δεν ήξεραν κολύμπι, κατά συνέπεια φοβόντουσαν μην ναυαγήσουν, η σκέψη ότι μπορεί σε κάποιο ναυάγιο να τους φάνε τα ψάρια τους προκαλούσε φρίκη, το λεξιλόγιο της θάλασσας είναι πολύ φτωχό, τα ονόματα των περισσότερων ψαριών δεν είναι αρχαιοελληνικές λέξεις.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο άνθρωπος και η ανθρώπινη κοινωνία είναι το αποτέλεσμα πολλών επαναστάσεων που εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης. Η κοινωνία προηγείται του ανθρώπου: είμαστε δημιουργήματα της κοινωνίας –  η κοινωνία όμως αλλάζει, είτε με τη δράση μας, ασύνειδη και συνειδητή,  είτε (δευτερευόντως) εξ αιτίας γεωγραφικών, κλιματικών και οικολογικών συνθηκών.  Η διαπίστωση ότι είμαστε το τελικό αποτέλεσμα πολλών και αλλεπάλληλων, συσχετιζόμενων μεταξύ τους επαναστάσεων γίνεται τώρα που εντοπίζουμε στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες σαφείς ενδείξεις  ότι βρισκόμαστε τα πρόθυρα  ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης (δεν παίζουμε, δεν χορεύουμε, δεν γελάμε –  μεταξύ των πολλών άλλων). Πού οφείλεται αυτή η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση; Θα συνεχιστεί και θα ενταθεί ή θα σταματήσει; Εάν είμαστε το τελικό αποτέλεσμα επαναστάσεων, μήπως η εν εξελίξει ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση είναι ανθρωπολογική αντεπανάσταση; Οι επαναστάσεις αυτές εκτυλίχθηκαν σε ένα χρονικό διάστημα δύο εκ. ετών, αν και μπορούμε το σημείο εκκίνησης να το τοποθετήσουμε πριν έξι εκ. χρόνια. Η λεπτομέρεια αυτή δεν έχει και πολύ μεγάλη σημασία. Μας επιτρέπεται όμως να μεταχειριζόμαστε τη λέξη επανάσταση; Ποιες προϋποθέσεις υπήρχαν για να συμβούν;  Υπάρχουν αιτίες που συνέβησαν, με ποια σειρά εμφανίστηκαν; Είναι δυνατόν να αλλοιωθεί ή ακόμα και να χαθεί κάποια από αυτές τις επαναστάσεις του απώτατου παρελθόντος, που εμφανίστηκαν όταν γινόμασταν άνθρωποι και σχηματίζαμε την ανθρώπινη κοινωνία; Μήπως ταυτόχρονα ζούμε κάποια άλλη επανάσταση που θα αλλάξει τον άνθρωπο, αφού δεν σταμάτησε να εξελίσσεται; Μήπως η ανθρωπολογική επανάσταση και η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση συνυπάρχουν, είναι ταυτόχρονες και παράλληλες; Εάν είναι έτσι, μήπως βρισκόμαστε σε μια σύνθετη διαδικασία διαμόρφωσης δύο διαφορετικών ειδών ανθρώπου; 

ΜΗΠΩΣ ο πολιτισμός και η ιστορία αρχίζουν με την μετάδοση και την πρόσληψη της απόκτησης της ικανότητας της ορθιας στάσης; Μήπως οι επαναστάσεις και οι οπισθοδρομήσεις γίνονται από εμάς χωρίς όμως να το γνωρίζουμε; Μήπως η συνειδητοποίηση και η γνώση αυτής της κατάστασης είναι μια ακόμα επανάσταση; 

Continue reading →