φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα ασχοληθούμε με την εξελικτική ιστορία της επινόησης και διατύπωσης σεναρίων, την μεγάλη ποικιλομορφία που παρουσιάζουν στην καθημερινή ζωή και την σπουδαιότατη λειτουργία που επιτελούν. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη λάμψη και τη χαρά που εμφανίστηκαν στο πρόσωπο του τρίχρονου Παύλου  μόλις μια φίλη μας τελείωσε το παραμύθι με τα τρία γουρουνάκια και τον κακό λύκο. Δεν αποκλείω το ενδεχόμενο αυτή η στιγμή να ήταν τόσο καθοριστική ώστε ο Παύλος να συνηθίζει να φτιάχνει “γερά σπίτια” στη ζωή του.  Το παραμύθι είναι ένα σενάριο. Το σενάριο είναι μια αφήγηση της διαδικασίας εκτύλιξης ενός επινοημένου, προκαθορισμένου σχεδίου. Το προκαθορισμένο (προθετικότητα)  σχέδιο του παραμυθιού είναι να συμβάλει στην κοινωνικοποίηση του παιδιού και να του περάσει ένα πολύ συγκεκριμένο νόημα (σκοπός) – όχι συμβουλή! Δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πόσο συχνά επινοούμε και διατυπώνουμε σενάρια –  ζούμε με και μέσα στα σενάρια, όπως και με και μέσα στη συνεργασία και τον ζωντανό κομμουνισμό. Ξέρετε, τα ψάρια δεν γνωρίζουν ότι ζουν μέσα στο νερό! Δυο παραδείγματα των ημερών μας είναι αποκαλυπτικά: κάποιος πατέρας προχτές ξέχασε 5,5 μηνών βρέφος στο αυτοκίνητο με αποτέλεσμα να πεθάνει· θα σπεύσουμε αμέσως να διατυπώσουμε κάποιο σενάριο για να εξηγήσουμε την συμπεριφορά του. Ενώ τα σενάρια για τις επικείμενες εκλογές αποκαλύπτουν με τον καλύτερο τρόπο τη σχέση του σεναρίου με την επιθυμία και τους ευσεβείς πόθους μας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΝΑΡΩΤΙΕΜΑΙ συχνά τα τελευταία χρόνια μήπως οδεύουμε σε μια κοινωνία στην οποία η συντριπτική πλειονότητα των εργαζομένων, των παραγωγών του υλικού και άυλου κοινωνικού πλούτου (ο αριθμός των οποίων τείνει να περιορίζεται διαρκώς), θα είναι γυναίκες: 80% γυναίκες, 20% άντρες, πάνω κάτω, η ακρίβεια δεν έχει και μεγάλη σημασία. Οι ενδείξεις που διαθέτουμε και οι υπάρχουσες τάσεις προς αυτή τη βάσιμη εικασία μας παρωθούν να καταλήξουμε. Πολλά, πάρα πολλά επαγγέλματα που ασκούνταν από άντρες, ασκούνται σήμερα είτε μόνο μόνο από γυναίκες είτε υπάρχει σαφής τάση να περιορίζεται δραστικά ο αριθμός των αντρών και να αυξάνεται ο αριθμός των γυναικών. Επαγγέλματα και εργασίες που θεωρούνταν ανδρικά προπύργια, καταλαμβάνονται από γυναίκες, καταρρίπτοντας με αυτόν τον τρόπο το μύθο της υστέρησης της γυναίκας ως προς τη σωματική δύναμη και την αντοχή στην εργασία. Έχει διευρυνθεί γεωγραφικά το οπτικό μας πεδίο και μπορούμε να δούμε ότι αυτό που μπορεί να κάνει μια Αφρικανή αγρότισσα, τα βάρη που μπορεί να σηκώσει, τις αποστάσεις που μπορεί να διανύσει με αυτά τα βάρη στο κεφάλι της και στην πλάτη της και τις ώρες που μπορεί να εργαστεί, δεν θα μπορούσε να το κάνει ούτε στον ύπνο του ένας Ευρωπαίος νεαρός άντρας, στέλεχος επιχείρησης, όσες ώρες και αν σπαταλά στο γυμναστήριο για να κάνει κοιλιακούς. Μέσα σε μια δυο ώρες θα κλατάριζε.

ΕΓΕΙΡΟΝΤΑΙ τρία ερωτήματα. Εάν έχει κάποια βάση ο ισχυρισμός μου, και νομίζω πως έχει, γιατί, πώς φτάσαμε στο σημείο να  οδεύουμε σε μια κοινωνία στην οποία οι γυναίκες θα είναι η πλειονότητα των εργαζομένων; Πώς θα διαχειριστούν οι άντρες αυτή την κατάσταση; Τι θα κάνουν οι άντρες όταν δεν θα εργάζονται;

Continue reading →

Οι Βεδουίνοι λένε ότι ο φιλοξενούμενος είναι άρχοντας, φυλακισμένος και ποιητής. Είναι άρχοντας: ό,τι χρειαστεί θα το έχει. Είναι φυλακισμένος: οφείλει να αποδεχτεί τους κανόνες του σπιτιού. Και είναι και ποιητής.

φίλες και φίλοι καλή σας μέρα

ΜΙΑ μέρα, μια φορά κι ένα καιρό, σε ένα βεδουίνικο χωριουδάκι σε κάποια όαση της Σαχάρας, ένας γέρος πατέρας καλεί κοντά του τους τρεις γιους του και τους λέει: Παιδιά μου, θα πεθάνω σε λίγες μέρες και για να μην τσακώνεστε θα σας μοιράσω τις δεκαεφτά (17) καμήλες που έχουμε. Ο μεγαλύτερος θα πάρει τις μισές, ο δεύτερος το ένα τρίτο (1/3) και ο μικρότερος το ένα ένατο (1/9). Πεθαίνει ο πατέρας και οι γιοι κάνουν τη μοιρασιά. Αντιμετωπίζουν όμως ένα μεγάλο πρόβλημα. Οι μισές καμήλες είναι 8,5, το ένα τρίτο είναι 5 και 3/4 της καμήλας και το ένα ένατο, 1 και 9/10 της καμήλας. Αδιέξοδο και απόγνωση.

Continue reading →

βραστούς, βραστούς, θα φάμε τους αστούς

(σύνθημα εργατών)

την έφαγα (=τη γάμησα)

(νεοελληνική ανδρική έκφραση)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΑΛΛΟΝ δεν γνωρίζετε τι είναι το κουμάσι. Είναι μια ξύλινη μικρή καλύβα, υπερυψωμένη, με πάτωμα το οποίο έχει κενά για να πέφτουν τα περιττώματα του γουρουνιού που έκλειναν εκεί μέσα οι χωρικοί για να το παχύνουν. Όταν ήταν μικρό, τον Μάιο,  μπορούσε να κινηθεί, όταν όμως μεγάλωνε, τον Σεπτέμβριο  δεν μπορούσε, ήταν ακινητοποιημένο, τον Δεκέμβριο έφτανε τα 50 με 60 κιλά και το έσφαζαν λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα. Η λέξη είναι τούρκικη και σημαίνει καλύβα (kumes), δάνειο της περσικής kume, με την ίδια σημασία. Γιατί όμως έπρεπε το γουρούνι να είναι ακινητοποημένο;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΟΛΛΟΙ παλαιοανθρωπολόγοι διατείνονται ότι ο άνθρωπος εμφανίστηκε πριν 250.000 χρόνια, ενώ η διαδικασία για να διαμορφωθεί (ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση) είχε μια διάρκεια που ξεπερνά τα 4 εκατομμύρια χρόνια. Ο άνθρωπος είναι το τελικό αποτέλεσμα μιας σειράς επαναστάσεων, αλλαγών χωρίς επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση: η όρθια στάση, η απώλεια οίστρου στα θηλυκά, η παράταση της παιδικής ηλικίας, η χρήση της φωτιάς, το μαγείρεμα, η κατασκευή εργαλείων για κατασκευή εργαλείων, το παιχνίδι, ο χορός, η μουσική, η γλώσσα και η σκέψη, η αφήγηση, η φαντασία και η φαντασίωση, το σύμβολο και η τελετή, η ανταλλαγή, η παράσταση και η τέχνη, το κυνήγι μεγάλων θηραμάτων, ο πόλεμος, ο διαρκής πειραματισμός –  αυτές είναι οι σημαντικότερες επαναστάσεις.

ΑΠΟ τα 250.000 χρόνια, τα 240.000 τα ζήσαμε ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί μικρών θηραμάτων (και μεγαλύτερων προς το τέλος αυτής της περιόδου). Ζούσαμε σε ομάδες των 20-50 μελών, στις οποίες οι δεσμοί δεν ήταν σταθεροί: οι συμβιωτικές ομάδες διασπόντουσαν,  διαλύονταν και ανασυνθέτονταν μόλις προέκυπτε κάποια διαφωνία, πολύ συχνά δηλαδή. Η προσωρινότητα της συμβίωσης απέτρεπε την εμφάνιση παγιωμένων κυριαρχικών σχέσεων. Οι σχέσεις ανταλλαγής και συνεργασίας με άλλες ομάδες ήταν επίσης ευκαιριακές και προσωρινές, για να αποτραπεί η αύξηση του μεγέθους της συμβίωσης και κατά συνέπεια για να αποτραπεί και πάλι η εμφάνιση κυριαρχικών σχέσεων. Εστιάζω στην αντίθεση προσωρινότητα/μονιμότητα –  θα μας χρειαστεί για να κατανοήσουμε και την παγκόσμια ιστορία και το μέλλον μας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια με απασχολεί το ζήτημα της ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης: είναι δυνατόν ο άνθρωπος να χάσει κάποια καθαρά ανθρώπινα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που διαμορφώθηκαν κατά την μακραίωνη περίοδο της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης; Κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να εκτυλιχθεί αυτή η εξέλιξη; Σε ποιες κοινωνίες την εντοπίζουμε; Ποιο είναι το μέλλον της; Εάν ενισχυθεί, πώς θα είναι ο άνθρωπος στο απώτερο μέλλον; Το γεγονός ότι διατυπώνουμε αυτά τα ερωτήματα δείχνει ότι εντοπίζουμε και παρατηρούμε κάποιες ενδείξεις. Ποιες είναι αυτές;

Η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση εμφανίζεται στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού και επεκτείνεται όπου επεκτείνεται και ο καπιταλισμός. Οι προϋποθέσεις της οπισθοδρόμησης προϋπήρχαν του καπιταλισμού και εντοπίζονται στις πρώτες μέρες κιόλας, όπως θα δούμε, του δυτικού πολιτισμού. Τα ιδιαίτερα ανθρώπινα γνωρίσματα που χάνονται είναι το γέλιο, το παιχνίδι, ο χορός, το τραγούδι, η προφορική αφήγηση, η έκφραση των συναισθημάτων, η τέχνη της σύγκρουσης, η ενεργητική σχέση με τη φύση, η καθημερινή ενεργητική αληλλεπίδραση με τους άλλους, η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, η εξασθένιση των αισθήσεων της όσφρησης και της αφής. Πιθανόν να υπάρχουν κι άλλα και να μου διαφεύγουν. Ποιες θα είναι οι συνέπειες  της απώλειας αυτών των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του ανθρώπου στις καπιταλιστικές κοινωνίες;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΥΠΑΡΧΟΥΝ πολλά κοινωνικά φαινόμενα για τα οποία δεν μπορούμε να διατυπώσουμε έναν ορισμό που να καλύπτει όλες τις εκφάνσεις τους. Εάν ορίσουμε, εάν βάλουμε όρια, αφήνουμε πολλά χαρακτηριστικά εκτός ορισμού. Ο ορισμός είναι μια δυτική πολιτισμική απόπειρα να εντοπίσουμε αμετάβλητες, μόνιμες, σταθερές οντότητες μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα –  προέρχεται από την μη παραδοχή της αλλαγής, της μεταβολής, από την λατρεία της αμεταβλησίας και της αιώνιας διάρκειας. Ο Πλάτων στους πρώιμους διαλόγους του αποπειράται να ορίσει τη δικαιοσύνη, την ανδρεία, τη σωφροσύνη, το όσιο αλλά πάντα οι απόπειρες του καταλήγουν σε α-πορία, σε αδιέξοδο. Από αυτά τα κοινωνικά φαινόμενα, που επιχειρούμε να ορίσουμε και πάντα αποτυγχάνουμε,  τα πιο γνωστά  είναι η θρησκεία και ο πόλεμος.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΙΑΤΙ τον πόλεμο τον διεξάγουν  οι άνδρες και όχι  οι γυναίκες; Είμαι βέβαιος ότι το ερώτημα αυτό το έχετε σκεφτεί και έχετε απαντήσει. Κι εγώ το έχω σκεφτεί. Δεν μπορώ όμως να γνωρίζω  την απάντηση που έχετε δώσει. Θα σας έχουν απασχολήσει κι άλλα δύο ερωτήματα. Τι θα γινόταν, εάν αυτές τις μέρες τα ευρωπαϊκά κράτη, της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, ας πούμε, αποφάσιζαν να επιστρατεύσουν  τους νεαρούς άντρες (από 20 έως 45 ετών), να τους δώσουν από ένα Καλάσνικωφ και να τους στείλουν στο μέτωπο της Ουκρανίας, όπως στο παρελθόν τους έστελναν στα πεδία των μαχών των δύο παγκοσμίων πολέμων; ‘Η να πολεμήσουν οι Άγγλοι με τους Γερμανούς και οι Γάλλοι με τους Ισπανούς; Τι θα γινόταν, ένα με τον ίδιο τρόπο, επιστράτευαν τις νεαρές γυναίκες, που δεν είναι μητέρες, και τις έστελναν στα πεδία των μαχών; Να κι άλλο ένα: θα μπορούσε ο επαγγελματικός κρατικός στρατός να συγκροτούνταν μόνο από γυναίκες; Θα μπορούσε ο σπαρτιάτης πατέρας να πει στην κόρη του, ή τάν (ασπίδα, νικήτρια) ή επί τας (ασπίδος, νεκρή); Γιατί δεν θα μπορούσε να γίνει αυτό; Ποιος είναι πιο ισχυρός κοινωνικά, ο πατέρας άνδρας  ή η μάνα γυναίκα; Γιατί ο Αχιλλεύς, αυτό το αιώνιο πρότυπο του δυτικού πολεμιστή, έφυγε από τον τόπο του, προς τα βόρεια της σημερινής Λαμίας, και κατέφυγε στη Σκύρο, στον οίκον του τοπικού βασιλιά, και μεταμφιέστηκε γυναίκα για να αποφύγει τον πόλεμο; Γιατί στην Ιλιάδα, στη Α ραψωδία, κατηγορεί τον Αγαμέμνονα ότι αποφεύγει τον πόλεμο; Με θεωρείς μαλάκα; τον ρωτάει έμπλεως οργής. Η απώλεια της Βρισηΐδας ήταν η πρόφαση να αποφύγει τον πόλεμο; Στέλνει τους Μυρμιδόνες με επί κεφαλής τον Πάτροκλο να πολεμήσουν αλλά αυτός μένει στη σκηνή του και τα ξύνει –  για να αποφύγει τον πόλεμο μήπως; 

Continue reading →

 

το γάρ παρόν βαρύ τοις υπηκόοις

Θουκυδίδης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΣ φανταστούμε ότι ζούμε σε μια τροφοσυλλεκτική ομάδα πριν πολλές δεκάδες χιλιάδες ή και μερικές δεκαετίες. Γνωρίζαμε τι θα γίνει αύριο; Γνωρίζαμε. Τι θα γινόταν; Ό,τι και σήμερα. Οι άντρες θα έφευγαν για το κυνήγι, οι γυναίκες με τα παιδιά για να μαζέψουν ρίζες, φρούτα, ξηρούς καρπούς, μικρά θηράματα. Θα θέλαμε να μάθουμε,  εάν συνέβαινε κάτι έκτακτο, να τραυματιζόταν κάποιος ή να πέθαινε; Νομίζω πως όχι. Το ότι θα συνέβαινε, ή δεν θα συνέβαινε κάτι  έκτακτο, θα ήταν κάτι που θα το αναμέναμε αλλά δεν θα θέλαμε να μάθουμε λεπτομέρειες διότι δεν θα μπορούσαμε. Σήμερα, τώρα, γνωρίζουμε ότι θα αρρωστήσουμε αλλά μπορούμε να μάθουμε πότε; Γνωρίζουμε ότι θα πεθάνουμε, μπορούμε να μάθουμε πότε; Και να μπορούσαμε, δεν θα το θέλαμε. Γνωρίζουμε εάν και πότε θα ερωτευθούμε; Όχι, βέβαια. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει η εκπληξη, το μη αναμενόμενο αλλά δεν μας ενδιαφέρει να μάθουμε λεπτομέρειες –  και γιατί δεν μπορούμε και γιατί δεν θέλουμε. Θα ήταν τρομακτικό να ξέραμε πότε και πώς θα πεθάνουμε.

Continue reading →