φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Με κριτήριο την εποχή εμφάνισης των ειδοποιών χαρακτηριστικών του ανθρώπινου είδους, θα μπορούσαμε να καταρτίσουμε μια σειρά, στην αρχή της οποίας θα θέταμε την όρθια στάση, την απώλεια του οίστρου, το γέλιο, την παράταση της παιδικής ηλικίας και την κατασκευή των εργαλείων. Θα ακολουθούσαν η σκέψη, η φαντασία (και η ξαδέρφη της, η φαντασίωση – φαντασία στην οποία εμπλέκεται και ο φανταζόμενος) και στο τέλος, τελευταίες αλλά όχι ασήμαντες, η συνείδηση, δηλαδή η επίγνωση του θανάτου, και η γλώσσα.
Εάν, φίλες και φίλοι, έχετε κάποιες επιφυλάξεις για τη σειρά, ομολογώ ότι έχω κι εγώ επιφυλάξεις γι αυτά που γράφω. Για τη θέση πολλών από αυτών των ειδοποιών χαρακτηριστικών δεν είμαι βέβαιος ( π.χ., μήπως η φαντασίωση προηγείται της φαντασίας και της σκέψης; ), για μερικά όμως είμαι – για τη συνείδηση και τη γλώσσα.
Αυτό σημαίνει ότι σκεφτόμασταν πριν εμφανιστεί η γλώσσα – το ότι η εμφάνισή της ενίσχυσε τη σκέψη, και η σκέψη τη γλώσσα, θα πρέπει να το θεωρήσουμε κι αυτό βέβαιο – με την επισήμανση και την διευκρίνηση ότι μεταχειριζόμαστε το επίθετο ‘βέβαιος’ ελαφρά τη καρδία, όχι με ιδιαίτερη ζέση. Εκείνο που με απασχολεί πολύ τα τελευταία χρόνια είναι η σχέση μεταξύ της συνείδησης, της επίγνωσης του θανάτου, και της γλώσσας. Μιλούσαμε όταν μάθαμε ότι θα πεθάνουμε; Ή, μήπως, πρώτα αντιληφθήκαμε ότι θα πεθάνουμε και μετά μιλήσαμε;