Τρία θα είναι σήμερα τα αντικείμενα του σημερινού σημειώματος: η σχέση αποφασιστικότητας- φόβου, η έννοια της κλιμάκωσης της οποιασδήποτε μορφής σύγκρουσης (φιλική, συνεργατική, ερωτική, οικογενειακή, πολιτική, οικονομική, πολεμική) και η έννοια του παρατεταμένου πολέμου φθοράς. Δεν είναι καθόλου άσχετα μεταξύ τους – αυτό θα υποστηρίξω, αν και συνοπτικά· επί όλων αυτών των ζητημάτων θα επανέλθω, θα επανέρχομαι επί το διεξοδικότερον.
Κύκλοι Διαλέξεων
There are 1.090 posts filed in Κύκλοι Διαλέξεων (this is page 43 of 109).
ανοιχτή επιστολή στη μεγάλη καριόλα συγγραφέα Κυρία Λένα Διβάνη: από την ευθεία (του δόρατος) στην ευθύνη (του ελεγκτή)
προς την καριόλα συγγραφέα Κυρία Λένα Διβάνη
Λένα Διβάνη, είσαι μεγάλη καριόλα συγγραφέας Κυρία. Θα αγνοείς βέβαια ότι η βρισιά καριόλα ωχριά μπροστά στη βρισιά Κυρία. Εάν καριόλα είναι η ανήθικη γυναίκα (αποσυνδέω άκρως συνειδητά τη βρισιά από το νυφικό κρεβάτι), η Κυρία είναι η αδίστακτη ανήθικη γυναίκα. Μεταξύ των δύο βρισιών, η λέξη συγγραφέας δεν μπορεί παρά να λειτουργεί κι αυτή ως βρισιά. Το ότι πολλές λέξεις που μέχρι πρότινος εξέφραζαν ισχή, κύρος, πλούτο και φήμη διευρύνονται σημασιολογικά και αποκτούν υβριστικό περιεχόμενο (Κυρία, Κύριος, βουλευτής, πολιτικός, συγγραφέας, δημοσιογράφος) είναι κάτι που δεν θα έχεις υποψιαστεί διότι είσαι συγγραφέας, δηλαδή κάποια που γράφει χωρίς να σκέφτεται. Έτσι αρχίζουμε να προσλαμβάνουμε πλέον τον όρο συγγραφέας. Θα αγνοείς βέβαια ότι με τη λέξη Κυρία εννοούμε την ένοπλη ζητιάνα. Είσαι λοιπόν και
Μέλλων: Υποτακτική Αορίστου με καταλήξεις Οριστικής Ενεστώτα
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Σήμερα θα ασχοληθούμε με τον Μέλλοντα της αρχαίας, και της νέας, ελληνικής· για να αποφύγω τη μομφή του άγονου και νεκροφιλικού σχολαστικισμού θα καταφύγω σε δύο καλά οχυρωμένες θέσεις: θα επικαλεστώ αφενός την ελευθερία σκέψης, πνεύματος, έρευνας και αναζήτησης και αφετέρου την πεποίθηση ότι η γλώσσα μάς καταδυναστεύει (we live by, θα το έλεγα καλύτερα) και η καταδυνάστευση αυτή δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη. Για την ελευθερία πνεύματος δεν έχω να προσθέσω απολύτως τίποτα, για την καταδυνάστευση όμως της γλώσσας θα εκθέσω κάποιες σκέψεις αφού εκφράσω δημόσια την ενθάρρυνση, και τη χαρά ασφαλώς, που προσφέρουν οι φίλοι και οι φίλες που με τα σχόλιά τους συμβάλλουν στη δημιουργία μιας άτυπης κοινότητας ελευθερίας σκέψης και παραγωγής γνώσης. Εδώ στην Καστανούσσα, πέρα από τα μέλη της οικογένειας, περιορίζομαι να συνομιλώ με τα φυτά και τα βιβλία, αντιλαμβάνεστε τι παρέα και τι παρηγοριά είναι τα σχόλια· και να συμπληρώσω ότι το λίγο είναι σπατάλη – εάν ρίξεις ένα ποτήρι νερό σε ντοματιά, πάει, το σπατάλησες! Έναν γεμάτο μεγάλο κουβά χρειάζεται η ντοματιά! Δηλώνω έχοντας επίγνωση του τι λέω ότι είμαι ντ0ματιά. Παίρνω υπόψη μου κάθε υπαινιγμό, κάθε γνώμη και γνώση, κάθε διαφωνία, παίρνω δουλειά για το σπίτι, γίνονται έρευνες, τα αποτέλεσμα των οποίων δεν θα αργήσουν να εκδηλωθούν.
Κάθε γλώσσα επιβάλλει στους ομιλητές έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης, επιβάλλει αντιλήψεις και στάσεις ζωής κι όλα αυτά με έναν παντελώς λανθάνοντα και υπαινικτικό τρόπο που οι ομιλητές δεν μπορούν να αντιληφθούν και να εντοπίσουν. Είναι βέβαιο ότι ο τρόπος σκέψης, οι αντιλήψεις, δεν καθορίζονται μόνο από τη γλώσσα αλλά η συμβολή της γλώσσας είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι μπορούμε να σκεφτούμε και να φανταστούμε. Ένα απλό παράδειγμα: το ότι ο ουρανός είναι γραμματικού γένους αρσενικού, παρόλο που δεν έχει αρχίδια, οφείλεται στό ότι κάποια στιγμή οι ομιλητές τον εξέλαβαν ως φυσικού αρσενικού γένους. Γιατί να είναι κάτι το έμψυχο, γιατί να είναι είναι αρσενικός κι όχι θηλυκός, γιατί δεν είναι άψυχο (ουδέτερο); Γιατί η γη να είναι έμψυχη, θηλυκού γένους; Γιατί να σχηματιστεί η παράσταση της γονιμοποίησης από τον ουρανό, με τη βροχή που χύνει (ο Ζεύς, παρακαλώ), της γης, που γεννάει τα φυτά; Γιατί να προσωποποιηθούν ο ουρανός (Ουρανός) και η γη (Γη); Τί κάνουμε, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, όταν μεταχειριζόμαστε τις λέξεις ο ουρανός, η γη; Η γλώσσα μάς υποβάλλει την αντίληψη ότι ο ουρανός είναι αρσενικού γένους και η γη θηλυκού γένους! Η σκέψη ότι ο ουρανός είναι πάνω και χύνει (τη βροχή) και η γη είναι κάτω και υφίσταται το χύσιμο (της βροχής) είναι παντελώς απαράδεκτη; Όχι, φίλες και φίλοι, είναι εντελώς παραδεκτή.
πως πολεμά ο Κύριος (καπιταλιστής), πως πολεμούν οι Υποτελείς (Παραγωγοί)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
το σημερινό σημείωμα το αφιερώνω στον Λεωνίδα – με πολλά φιλίά
Εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, ο Κύριος αναδεικνύεται νικητής στον πόλεμο με τους Υποτελείς. Όχι ότι δεν έχει υποστεί ήττες, αλλά ουδέποτε αυτές ήταν στρατηγικής σημασίας. Στις μέρες μας, ο Κύριος καπιταλιστής παραδέχεται (ένας αμερικάνος πάμπλουτος άρπαγας και υπουργός) ότι υπάρχει ταξική πάλη και διαπιστώνει ότι εμείς είμαστε οι νικητές. Δεν θα παραποιούσαμε τη σημασία της απόφανσής Του εάν συμπληρώναμε και τη λέξη πάντα. Σε αυτά τα συμφραζόμενα, το χρονικό επίρρημα πάντα δηλώνει την αποίκιση, τον έλεγχο του μέλοντος: το ίδιο θα γίνεται και στο μέλλον. Διαθέτουμε κάποια απάντηση στο ερώτημα γιατί ο Κύριος είναι (πάντα) ο νικητής; Απάντηση; Ούτε καν ερώτημα!
Εκθέτω ευθύς αμέσως τη δική μου απάντηση, η οποία έμμεσα απαντά και στο ερώτημα γιατί δεν έχει διατυπωθεί και το ερώτημα γιατί ο Κύριος είναι (πάντα) ο νικητής.
1. Ο Κύριος είναι ο νικητής διότι
α) είναι αδίστακτος και
β) πολεμά βάσει σχεδίου·
2. κατά συνέπεια, οι Υποτελείς ηττώνται διότι
α) δεν είναι αδίστακτοι και
β) δεν πολεμούν βάσει σχεδίου.
3. Λογικά σκεφτόμενοι, για να νικήσουν οι Υποτελείς θα πρέπει
α) να γίνουν αδίστακτοι και
β) να πολεμήσουν βάσει σχεδίου
η (ιστορική) Αριστερά είναι αναχρονιστική και ανεπίκαιρη και καθυστερημένη
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Η ιστορική Αριστερά γεννήθηκε στη Δυτική Ευρώπη το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, μεταξύ του 1840 και του 1880, εποχή εργατικών και λαϊκών εξεγέρσεων και επαναστάσεων. Τότε αποκρυσταλλώθηκαν οι θέσεις της, οι αρχές της, οι πολλές και ποικίλες τάσεις και ρεύματα. Όταν λέμε Αριστερά εννοούμε (και) έναν τρόπο σκέψης, αν και δεν εμφανίζεται καθόλου μα καθόλου ενιαίος. Υποστηρίζω ότι η ιστορική Αριστερά, ένας συγκεκριμένος και ιστορικά καθορισμένος τρόπος σκέψης πεθαίνει στις μέρας μας – άρχισε τον Αύγουστο του 1945 και τα τελευταία της πέταλα θα τα τινάξει μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Υποστηρίζω επίσης ότι ένας νέος τρόπος σκέψης διαμορφώνεται αργά, εκδήλωση μιας πνευματικής παγκόσμιας επανάστασης και ότι, επομένως, μια νέα Αριστερά θα σκάσει μύτη μετά το 2020-2025.
Η ιστορική Αριστερά πεθαίνει διότι είναι αναχρονονιστική και ανεπίκαιρη, δεν μπορεί να δει δήλα δή με νέα ματιά, με νέα μάτια, με νέα μάτιά, τις νέες εξελίξεις. Έχοντας ακλόνητη πίστη στην ανθρώπινη δημιουργικότητα, θεωρώ βέβαιο ότι θα δούμε με μια νέα ματιά, με νέες ματιές τις νέες εξελίξεις. Η εγκατάλειψη ενός τρόπου σκέψης είναι μια μακράς διάρκειας διαδικασία, τουλάχιστον δέκα χρόνια, εάν όμως συντρέξουν κάποιες συνθήκες και προϋποθέσεις, που θα συντρέξουν, είναι βέβαιο ότι η διάρκεια της διαδικασίας της εγκατάλειψης συντομεύεται, ενώ επιταχύνεται η διαδικασία της εμφάνισης και διαμόρφωσης του νέου τρόπου σκέψης. Η ιστορική Αριστερά πεθαίνει εδώ και πάνω από 60 χρόνια, τα επόμενα όμως δέκα θα είναι καθοριστικής σημασίας. Αλλά και η Αριστερά του μέλλοντος, ο νέος τρόπος σκέψης κυοφορείται εδώ και πάνω από 60 χρόνια αλλά μέσα στα επόμενα δέκα θα έχουμε γεννητούρια.
Οφείλω λοιπόν να εξηγήσω γιατί η ιστορική Αριστερά είναι αναχρονιστική και ανεπίκαιρη. Θα παραθέσω μία μόνο από τίς πάμπολλες εκδηλώσεις τη αναχρονιστικότητας και ανεπικαιρότητας, στην οποία θα επανέλθω για να την παρουσιάσω πιο διεξοδικά, και ακολούθως θα εκθέσω τα δύο βασικά μου επιχειρήματα.
Ενώ η ιστορική Αριστερά είναι υπέρ της υποχρεωτικής κρατικής εκπαίδευσης, η Αριστερά του μέλλοντος θα ταχθεί με τον πιο αποφασιστικό και κατηγορηματικά τρόπο υπέρ της κατάργησής της. Ενώ η ιστορική Αριστερά προσπαθεί να διασώσει την υποχρεωτική κρατική εκπαίδευση από τις επιθέσεις του Κυρίου, η Αριστερά του μέλλοντος θα προσανατολιστεί προς την αποδιάρθρωσή της, προς την κατάργησή της. Η ανάγκη συρρίκνωσης του Κράτους, λόγω της συρρίκνωσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, επιφέρει την ανάγκη συρρίκνωσης και ιδιωτικοποίησης (καπιταλιστικοποίησης) της κρατικής υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Να ποιος είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός του Κυρίου: στα χρόνια που έρχονται θα περιοριστεί δραστικά ο αριθμός των φοιτητών και τα Πανεπιστήμια θα γίνουν ιδιωτικά, θα σπουδάζουν δήλα δή μόνο οι γόνοι των Κυρίων και των υπηρετών Του. Αυτό σημαίνει και δραστική μείωση των διδασκόντων και των διδασκουσών. Ο αριθμός των μαθητών του Λυκείου θα μειωθεί δραστικά, με τις πολλές και δύσκολες εξετάσεις να είναι ο βασικός εκκαθαριστικός μηχανισμός. Στο βάθος του χρόνου βλέπω και ιδιωτικοποίηση του Λυκείου: ή τα φροντιστήρια θα γίνουν Λύκεια ή τα Λύκεια θα ιδιωτικοποιηθούν και θα γίνουν φροντιστήρια. Κατά συνέπεια, θα μειωθεί δραστικά και ο αριθμός των καθηγητών και των καθηγητριών. Ολοένα και περισσότεροι μαθητές και μαθήτριες του Δημοτικού και ιδίως του Γυμνασίου θα εγκαταλείπουν τις σχολικές αίθουσες, με τη μετατροπή του παιδιού και του έφηβου σε ακόμα πιο σκληρά εργαζόμενο να είναι ο βασικός εκκαθαριστικός μηχανισμός. Είναι βέβαιο ότι κάθε προσπάθεια των δασκάλων και των καθηγητών να αποτρέψουν τη συρρίκνωση και τη μερική κατεδάφιση της υποχρεωτικής κρατικής εκπαίδευσης θα αποβεί άκρως αναποτελεσματική. Και όταν η ήττα θα ολοκληρωθεί, τότε θα αναρωτηθούμε:
τί θα έπρεπε να είχαμε κάνει;
τί θα κάνουμε τώρα;
Μόλις τεθούν αυτά τα ερωτήματα και αρχίσει η διαδικασία της διαμόρφωσης απαντήσεων από παιδιά, εφήβους, διδάσκοντες και γονείς, τότε θα έχουμε τις πρώτες ενδείξεις ότι άρχισαν οι πόνοι της γέννησης ενός νέου τρόπου σκέψης, της Αριστεράς του μέλλοντος δήλα δή. Αυτά όμως τα ερωτήματα θα εμφανιστούν σε όλα τα κοινωνικά πεδία κι αυτό θα είναι μια σαφέστατη ένδειξη της εκκίνησης της διαδικασίας μιας κοινωνικής επανάστασης. Και έρχομαι τώρα να εκθέσω τα επιχειρήματά μου γιατί η ιστορική Αριστερά είναι αναχρονιστική και ανεπίκαιρη – αφού πιω ένα καφεδάκι και καπινίσω ένα τσιγαράκι· θα αράξω σήμερα, θα ξεκουραστώ.
η ιστορική Αριστερά πεθαίνει, η κοινωνία κυοφορεί την Αριστερά του μέλλοντος· πότε όμως θα γεννηθεί;
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Με το σημερινό σημείωμα θα εκθέσω τις απόψεις μου για τον θάνατο της ιστορικής Αριστεράς, την κυοφορία και τη γέννηση της Αριστεράς του μέλλοντος και θα καταλήξω στα εξής συμπεράσματα: η ιστορική Αριστερά πεθαίνει διότι είναι αναχρονιστική, ανεπίκαιρη· η κυοφορία της Αριστεράς του μέλλοντος θα διαρκέσει 10-15 χρόνια, προσδιορίζοντας τη σύλληψη στο χρονικό διάστημα 2005-2008· κατά συνέπεια, θα πρέπει να αναμένουμε τη γέννησή της στα έτη 2020-2023.
Τα ερωτήματα είναι πολλά και εύλογα. Γιατί η ιστορική Αριστερά είναι αναχρονιστική, ανεπίκαιρη; Γιατί η κυοφορία της Αριστεράς του μέλλοντος θα διαρκέσει 10-15 χρόνια; Γιατί η σύλληψη έγινε κατά το χρονικό διάστημα 2005-2008; Πώς θα αντιληφθούμε τη γέννησή της, ποιές θα είναι οι ενδείξεις της εμφάνισής της;
1. η ιστορική Αριστερά πεθαίνει
φίλος ὦ Μενέλαε [Ιλιάδα Δ 189]· δικέ μου! : σύντομη ιστορία της Κλητικής
φίλε, φίλη, καλή σου μέρα
φίλες, φίλοι, καλή σας μέρα
Οι μαθητές στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο μαθαίνουν πως τα ονόματα (ουσιαστικά και επίθετα) κλίνονται, έχουν κλίσεις και πως οι πτώσεις είναι τέσσερις στη νεοελληνική και πέντε στην αρχαία ελληνική. Σήμερα, θα εκθέσουμε μια σύντομη αλλά περιεκτική ιστορία της Κλητικής. Πριν το κάνουμε όμως δεν θα χάσουμε την ευκαιρία να σκεφτούμε πάνω σε κάποιες αντιλήψεις που έχουν παραδοθεί ως βεβαιότητες και αυτονόητα, δεν είναι όμως.
Ας ρίξουμε κατ’ αρχήν ένα βλέφαρο στους όρους κλίση και πτώση. Σημασιολογικά, φαίνεται πως η πτώση συμπληρώνει την κλίση: εάν κάτι δεν κλίνει, δεν πέφτει· για να υπάρξει πτώση, πρέπει να υπάρξει κλίση. Στρἐφω την προσοχἠ μου, και την προσοχή σας, στην αρχική σημασία των όρων κλίση και πτώση. Διότι οι λέξεις αυτές, πριν υιοθετηθούν από τον γραμματικό Διονύσιο τον Θράκα (Α΄ αιώνας π. Χ.), ήταν λέξεις της καθομιλουμένης. Κλίσις σήμαινε αρχικά ξάπλωμα (πρβλ. κλίνη, κρεβάτι!), ενώ η πτώσις δήλωνε αυτό που δηλώνει και σήμερα η πτώση: το πέσιμο από ψηλά ή την όρθια στάση. Είναι σαφές και βέβαιο ότι και η κλίσις, το ξάπλωμα, υπονοεί την όρθια στάση: είμαι όρθιος και ξαπλώνω (κλίνω).
Εάν λοιπόν η κλίση και η πτώση προϋποθέτουν ένα αρχικό σημείο από το οποίο απομακρινόμαστε, το οποίο είναι η όρθια στάση, τότε, πέραν της καθημερινότητας και της καθομιλουμένης, θα πρέπει και στο επίπεδο της Γραμματικής να υπάρχει κάτι από το οποίο απομακρινόμαστε, αποκλίνουμε, πέφτουμε – έτσι δεν είναι; Έτσι, είναι, φίλες και φίλοι. Ποιό είναι αυτό το σημείο; Ποια είναι η (γραμματική) όρθια στάση των ονομάτων;
Εἱναι η Ονομαστική, φίλες και φίλοι. Κατά συνέπεια, η Ονομαστική δεν είναι πτώση, κατά συνέπεια, δεν κλίνεται! Τί είναι; Η Κλητική; Ούτε η Κλητική είναι πτώση! Και τί είναι; Και γιατί τις εκλαμβάνουμε ως πτώσεις; Ποιός ευθύνεται γι΄ αυτό το παράδοξο;
χρόνος και Κυριαρχία: το παρελθόν ως ήττα
το ανθρώπινο είδος παίζει όλο και λιγότερο, γαμάει όλο και λιγότερο
φίλες και φίλοι, γκιουναϊντίν
Υπάρχουν κάποιες στιγμές της ζωής μας που άλλοτε η διάκριση παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος ατονεί, δεν γίνεται αισθητή, δεν βιώνεται ως διάκριση ενώ άλλοτε βιώνουμε μια απώλεια, μια ανυπαρξία του χρόνου. Οι στιγμές αυτές είναι λίγες και σύντομες, υπάρχουν όμως και θα υπάρχουν, όσο θα είμαστε άνθρωποι. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Κάποτε ήταν περισσότερες και μεγαλύτερης διάρκειας οι στιγμές της μη διάκρισης και της απώλειας, της ανυπαρξίας του χρόνου. Πότε ήταν περισσότερες και έγιναν λίγες; Γιατί συνέβη αυτό; Γιατί να μας ενδιαφέρει αυτό το ζήτημα;
Το ζήτημα αυτό μας ενδιαφέρει διότι η γνησιότητα, η αυθεντικότητα μιας πνευματικής και κοινωνικής επανάστασης αναγνωρίζεται από το εάν φέρνει στο προσκήνιο το ζήτημα της κοινωνικής ρύθμισης και της κοινωνικής και προσωπικής βίωσης του χρόνου. Το πως βιώνουμε τον χρόνο προσδιορίζεται από το πως τον ρυθμίζουμε. Το πόσο σημαντικό είναι το ζήτημα της κοινωνικής ρύθμισης του χρόνου αναδεικνύεται από την προσωποποίησή του, τον Θεό. Εάν ο Θεός εργάστηκε έξι μέρες και την έβδομη άραξε, είναι γιατί ο άνθρωπος που έπλασε με την φαντασία του τον Θεό εργαζόταν έξι μέρες και την έβδομη ξεκουραζόταν. Εάν έχετε το κουράγιο να ρίξετε μια ματιά στο Δευτερονόμιο της Παλαιάς Διαθήκης, θα κατανοήσετε τί εστί κοινωνική ρύθμιση του χρόνου και τί εστί Θεός.
Ας δούμε μερικά πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα. Κάποιος σήμερα παίζει κι αύριο είναι στη φυλακή. Όταν παίζουμε, είναι αισθητή η διάκριση παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος; Όχι, φίλες και φίλοι, δεν είναι αισθητή. Μέσα στο κελλί, είναι αισθητή η παραπάνω διάκριση; Αν είναι, λέει! Μέσα στη φυλακή, δεν υπάρχει παρόν, υπάρχει μόνο παρελθόν – αναμνήσεις, μνήμες, και μέλλον – αναμονή, προσδοκία. Όχι μόνο μέσα στη φυλακή, μέσα σε κάθε εγκλεισμό – εργασιακό, σχολικό, στρατιωτικό, ψυχαγωγικό κτλ. Όταν παίζουμε, υπάρχει μόνο παρόν· όταν [δεν]παίζουμε, δεν
κοινωνική έκρηξη [εξέγερση], κοινωνική σύντηξη [επανάσταση]
φίλες και φίλοι, καλημέρα σας
Αν και ο δεσμός δεν είναι άγνωστος στη φύση, σε πτηνά και θηλαστικά, ισχυρότερος δεσμός από αυτόν που συνάπτουν δύο ανθρώπινα όντα δεν υπάρχει. Θα μπορούσαμε να μεταχειριστούμε τον όρο σχέση, για να αποφύγουμε τους αρνητικούς συνειρμούς που προκαλεί ο όρος δεσμός (δεσμά, δέσμιος, δεσμώτης, δεσμοφύλακας) αλλά και η λέξη σχέση δεν είναι και τόσο αθώα, δεν είναι καθόλου· από την ίδια ρίζα προέρχεται και η ισχύς και η κατ-οχή και άλλα· και οι δύο όροι είναι σαφώς αρχαιοελληνικής ποιμενικής προέλευσης, άλλα δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα παγίδων, ή περιορισμών, της γλώσσας. Προσεγγίζουμε και περιγράφουμε τη φυσική και κοινωνική πραγματικότητα με λέξεις που είναι ιδεολογικά φορτισμένες, δήλα δή, με λέξεις που κωδικοποιούν κοινωνικές σχέσεις. Η διερευνητική ματιά μας, η μελέτη της φύσης και της κοινωνίας, δεν είναι ποτέ αθώες, βλέπουμε τα πάντα αυπό το πρίσμα των εγκαθιδρυμένων κοινωνικών σχέσεων. Ας παραθέσω ένα απλό και σαφέστατο παρέδειγμα: Εάν ο Ζεύς είναι ο κάτοχος και ο βάλλων τον κεραυνό είναι γιατί ένα τέτοιο όπλο θα επιθυμούσε να έχει ο ακροατής, ίσως και συνθέτης, αριστοκράτης γαοκτήμονας της αρχαϊκής εποχής – τί να σου κάνει το δόρυ με βεληνεκές είκοσι μέτρα, που συνήθως δεν έβρισκε τον στόχο του; Σε αυτήν την επιθυμία δεν λανθάνει και η επιθυμία ελέγχου και καθυπόταξης της φύσης; Δεν υποφώσκει και η επιθυμία αποφυγής της ήττας, από τη φύση και τον αντίπαλο ανταγωνιστή Κύριο ή τον αντίπαλο Υποτελή; Αυτό που συμβαίνει μεταξύ δύο ανθρώπινων όντων δεν είναι ούτε δεσμός ούτε σχέσις – οι όροι αυτοί είναι μεταφορές ελλείψει άλλων όρων. Αυτές οι μεταφορές όμως, όλες οι μεταφορές, θέλουν πολύ μεγάλη προσοχή – οι μεταφορές είναι το σημείο συνάντησης των κοινωνικών σχέσων με τη φύση και την κοινωνία. Ίσως μια μέρα να επινοήσουμε κάποιον άλλον όρο κι αυτό δεν αφορά μόνο το ζήτημα που εξετάζουμε.
Εάν λοιπόν ο τόσο ισχυρός δεσμός μεταξύ δύο ανθρωπίνων όντων είναι ένα ιδιάζον, ένα ειδοποιό χαρακτηριστικό, σκέφτομαι ότι θα πρέπει να σχετίζεται με άλλα, και είναι πολλά, ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του ανθρώπου. Γίνονται έρευνες εάν μάς επιτρέπεται να το συσχετίσουμε με την επίγνωση της ασθένειας και του θανάτου – ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα της φύσης που γνωρίζει ότι θα αρρωστήσει και θα πεθάνει. Επιπλέον, ας παρατηρήσουμε, πριν ασχοληθούμε διεξοδικά, τον χειμώνα, πίνοντας κρασί και κάνα (τσι)γαράκι κοντά στη τζακόσομπα, κι έξω να χιονίζει, ας παρατηρήσουμε ότι το περιεχόμενο του δεσμού είναι η απόλαυση και η φροντίδα – ή μήπως η φροντίδα και η απόλαυση; Όποιο και να βάλεις πρώτο, πάλι κάτι χάνεται – ας το πούμε φροντιδαπόλαυση!
Αν και ο ισχυρός δεσμός, η φροντιδάπολαυση, είναι πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα, σε κάποια κοινωνικά φαινόμενα αυτός ο ισχυρός δεσμός, η φροντιδαπόλευση, υποχωρεί, εκλείπει, ατονεί, εξοβελίζεται. Εάν πάει ο νους σας στον όχλο, πολύ καλά έκανε και πήγε. Μιας και ο όχλος εκρήγνυται, είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε έρευνες για την εκρηκτικότητα του όχλου, να αναρωτηθούμε δηλαδή εάν αυτή η εκρηκτικότητα σχετίζεται με την απουσία του κοινωνικού δεσμού. Εάν δεν νοείται κοινωνία χωρίς δεσμό, μας επιτρέπεται να αναρωτηθούμε εάν ο όχλος είναι κοινωνικό φαινόμενο. Μήπως είναι αντικοινωνικό φαινόμενο; Μήπως είναι ένα ζωολογικό φαινόμενο που πάει να γίνει κοινωνικό, χωρίς να μπορεί, από τη φύση του, να τα καταφέρει, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται ως απ-άνθρωπο και αντικοινωνικό;
Μήπως πίσω από τη φράση κοινωνική έκρηξη λανθάνει η εκρηκτικότητα του όχλου; Δεν θα έπρεπε να εξετάσουμε την έννοια της εξέγερσης υπό το πρίσμα όλων αυτών των ερωτημάτων;