φίλες και φίλοι, καλημέρες

Κάποτε,  σε ένα καφενείο, στην Παλιά Πεντἐλη, στου Γαλάνη, με το υπέροχο ρυζόγαλο, ήμουν κι εγώ εκεί, μια παρέα νεαρών ρώτησε ένα γέρο, πολύ γέρο, τι κατάλαβε από τη ζωή του. Ο γέρος απάντησε: ‘δεν κατάλαβα τίποτα. Τώρα θα καταλάβω’.

Πέρασαν σαράντα χρόνια κι ακόμα θυμάμαι την απάντησή του, τόσο με εντυπωσίασε. Και θα τη θυμάμαι μέχρι να καταλάβω κι εγώ. Έχω την εντύπωση πως τότε, ξέρετε πολύ καλά πότε, όλοι και όλες θα καταλάβουμε. Μέχρι τότε θα προσπαθούμε να καταλάβουμε. Όσο όμως υπάρχει προσ-πάθεια, υπάρχει μια τάση, μια έφεση προς το πάθος, αλλά πάθος δεν είναι. Αυτό που καταλαβαίνουμε εν ζωή, μπορούμε να το εκφράσουμε με πολλούς τρόπους -με τη συζήτηση, με την ποίηση, με τη ζωγραφική, με τον χορό, με πολλούς τρόπους. Αυτό όμως που θα καταλάβουμε εκείνη τη στιγμή, δεν θα μπορέσουμε να το εκφράσουμε, τον Θεό μπάρμπα να ‘χουμε. Θα πάρουμε το feeling μαζί μας. Κι ‘όσο υπάρχουμε, θάνατος δεν υπάρχει. Όταν υπάρχει θάνατος, δεν υπάρχουμε εμείς’. Επίκουρος έφη.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Εάν για να μαγειρέψεις φασολάδα χρειάζονται φασόλια, κρεμμύδια, σέλινο, καρότα, μπόλικο λάδι, αλάτι, και νερό βεβαίως, για να μαγειρέψεις μια Φιλοσοφία της Ιστορίας απαιτούνται δύο υλικά: μια γνώση, όχι κατ΄ανάγκην εμβριθής, της παγκόσμιας ιστορίας και η κατασκευή ενός νοήματος. Κατασκευή νοήματος – τί είναι αυτό; 

Θα απαντήσουμε στο ερώτημα  παραθέτοντας εν συνόψει τη Φιλοσοφία της Ιστορίας του Χέγκελ. Η παγκόσμια ιστορία, διατείνεται ο φιλόσοφος, είναι μια διαδικασία απελευθέρωσης τριών περιόδων. Στην αρχή ένας είναι ελεύθερος (ο κινέζος αυτοκράτορας, ο αιγύπτιος φαραώ , ο σουμέριος βασιλιάς, κλπ)· στη συνέχεια, μερικοί είναι ελεύθεροι (Έλληνες και Ρωμαίοι ελεύθεροι πολίτες), και τέλος, κατά την τρίτη περίοδο, αυτήν που διανύουμε σήμερα, όλοι είμαστε ή θα γίνουμε ελεύθεροι. Ο Χέγκελ παρατἠρησε ότι ο παγκόσμια ιστορία διέπεται από ένα νὀημα, αυτό το οποίο ασφαλώς κατασκεύασε νοητικά ο ίδιος. Οι άνθρωποι που ζουν και πεθαίνουν πάνω στον πλανήτη,  εδώ και εκατό χιλιάδες χρόνια,  δεν έχουν επίγνωση αυτής της διαδικασίας, κατά συνέπεια, δεν έχουν επίγνωση και του νοήματος της παγκόσμιας ιστορίας. Αυτό το νόημα λοιπόν είναι κρυφό, οπότε, κρυφά θα είναι τόσο η πρόθεση όσο και το σχέδιο. Διότι δεν νοείται (κρυφό) νόημα χωρίς κάποια αγαθή (κρυφή)  πρόθεση, ‘μέσα στα σχέδια της οποίας το μεμονωμένο, φαινομενικά ακατανόητο και δίχως νόημα γεγονός έχει την εντελώς καθορισμένη αξία του, χωρίς το ίδιο να ξέρει τίποτα’[1]. Ένας άλλος φιλόσοφος, ο πρώτος πραγματικός φιλόσοφος της ιστορίας, ο Τζιανμπατίστα Βἰκο (1668-1744), υποστηρίζει ότι στη παγκόσμια ιστορία επαναλαμβάνεται το εξής μοντελάκι: ενώ ο σκοπός είναι η τελική κυριαρχία μιας δίκαιης κοινωνικής τάξης, στο τέλος κάθε κύκλου επιστρέφουμε στη βαρβαρότητα και ξανά μανά από την αρχή. Στις απόψεις του Βίκο στηρίχθηκε ο Όσβαλντ Σπέγκλερ και υποστήριξε τη δική του φιλοσοφία της ιστορίας: υπάρχει ένας πολιτισμός που επικρατεί κάθε φορά στο παγκόσμιο προσκήνιο, ένας πολιτισμός που είναι νέος, ώριμάζει και τέλος πεθαίνει για να καταλυθεί από τον επόμενο (νεαρό και ρωμαλέο)  πολιτισμό (Η παρακμή της Δύσης).

Θεωρώ ότι είμαστε πολύ κοντά στο να συνειδητοποιήσουμε το τέλος της Φιλοσοφίας της Ιστορίας ως νοητικής κατασκευής ενός κρυφού νοήματος, κρυφής πρόθεσης,  κρυφών σχεδίων και κρυφών σκοπών που αποκαλύπτουν οι φιλόσοφοι. Κι αυτό διότι ζώντας εντός του απείρου αντιλαμβανόμαστε ότι το νόημα, η πρόθεση, το σχέδιο και ο σκοπός είναι τελείως ασύμβατα με το άπειρο. Οι έννοιες αυτές είναι πεπερασμένες και δεν είναι δυνατόν να έχουν κάποια σχέση με το άπειρο. Δεν μπορούμε να διακρίνουμε, εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να διακρίνω,  κάποια πρόθεση ή κάποιον σκοπό ούτε στην ύπαρξη του σύμπαντος, ούτε της ζωής, ούτε του ανθρώπου. Δεν σταθήκαν όρθια κάποια πρωτεύοντα (!) για να γίνουμε άνθρωποι – απλά, η όρθια στάση, όπως κι όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ήταν ή η καλύτερη δυνατή λύση (επινόηση) σε κάποια πρόβλημα της ανάγκης ή συνέπεια κάποιας λύσης. Έτσι, η επινόηση, η δημιουργία αναδεικνύεται σε θυγατέρα της μητέρας Ανάγκης, εκλαμβανομένης ως κινδύνου ανυπαρξίας, όπως θα δούμε ένα άλλο πρωινό–κι αυτός είναι ο λόγος που βγάζω εξανθήματα με τον Καστοριάδη, που οι ιδέες του φλερτάρουν με τη φιλοσοφία της ιστορίας ως νοητικής κατασκευής νοήματος. Θεωρώ ότι δεν μας επιτρέπεται πια να γράψουμε μια Φιλοσοφία της Ιστορίας, μπορούμε όμως να γράψουμε μια Παγκόσμια Ιστορία.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας

Τέσσερα σχεδόν χρόνια μετά, κι αφού καθ’ όλο αυτό το χρονικό διάστημα ξεκαθαρίσαμε την άποψή μας  σχετικά με την ιερότητα της διαφωνίας και την αναγκαιότητα του χωρισμού, ήρθε  ο καιρός να μιλήσουμε για τη συμφωνία. Μιας όμως και όποιος, όποια σκέφτεται, συζητάει και μιλάει για τη συμφωνία, θα αναγκαστεί να μιλήσει και για την αγάπη, με όποιους τρόπους κι αν εμφανίζεται αυτή (ανάγκη αναγνώρισης, ασφάλειας, κλπ).  Και μιλάει για την επανάσταση, όποιος, όποια μιλάει για τη συμφωνία και για την αγάπη.

Αγαπούσα, και αγαπάω,  τον Θανάση Βέγγο γιατί έπαιζε μπιλιάρδο. (Εκείνο το μπιλιάρδικο στην Πατησἰων υπάρχει άραγε ακόμα;). Όχι μόνο γι’αυτό.

φίλες και φίλοι, καλημέρες

Τι έμαθα προχτές! Με επισκέφτηκε ένας πρώτος ξάδερφός μου, μετανάστης στη Γερμανία, συνταξιούχος (700 εβρά), ο οποίος δουλεύει μαύρα,  σε ένα συνεργείο που κόβουν παλιές μηχανές εργοστασίων· λίγες μέρες πριν έρθει στη γενέτειρα, τους φέρανε από την OPEL, από ένα  τμήμα που έκλεισε,  να κόψουνε ρομπότ, να τα διαλύσουνε για να  ανακυκλώσουν τα υλικά τους, μέταλλα κυρίως. In Germania σφάζουν, κατακρεουργούν ρομπότ! Wundebar! Unglaublich aber wahr!

Έμαθα και κάτι άλλο. Πολλοί και πολλές,  εντώ στο Ελλάντα, που έχουν στείλει τους γέρους τους γονείς στα γηροκομεία, πάνε και τους φέρνουν στα σπίτια τους για να τους παίρνουν τη σύνταξη και να τους φροντίζουν, ασφαλώς. Κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο προ διετίας – δεν υπήρχε ούτε πρόθεση ούτε σκοπός. Στα υπόγεια της κοινωνίας, οι υποτελείς αναγκάζονται να λειτουργήσουν όπως και η φύση, χωρίς πρόθεση και σκοπό. Η ύπαρξη του ίδιου του ανθρώπου, σε πείσμα του Αριστοτέλη και μερικών σύγχρονων απογόνων του θεολόγων, και όχι μόνο,  δεν είναι αποτέλεσμα της πρόθεσης ή του σκοπού Κάποιου ή της φύσης. Η απουσία προθέσεων και σκοπών εγκαινιάζει μια διαδικασία πολλών  μακροπρόθεσμων κοινωνικών μετασχηματισμών, με άλλα λόγια, εγκαινιάζει μια μεταβατική εποχή, η οποία ενδέχεται να χαρακτηριστεί και ως επαναστατική.

Όσοι και όσες περιμένουν και προσδοκούν και λαχταρούν την κοινωνική έκρηξη, την εξέγερση, τον λαϊκό ξεσηκωμό, ενδέχεται να απογοητευτούν. Δεν αποκλείω μια κοινωνική έκρηξη, εκείνο που αποκλείω είναι η νικηφόρα έκβασή της. Το ότι η κατάσταση θα είναι χειρότερη για τους Υποτελείς μετά την πολύ εύκολη, σε επίπεδο ρουτίνας, καταστολή της κοινωνικής έκρηξης από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς και τους συμμάχους τους, τους παρακρατικούς λόχους, διμοιρίες και τάγματα του ναζιστικού όχλου, είναι κάτι που δεν το αρνούνται παρά ελάχιστοι, κανένας και καμία δηλαδή. Στους αντίποδες της διαμαρτυρίας, του αιτήματος  και της θρηνωδίας στους δρόμους και στο Σύνταγμα, η αλληλεγγύη και η συνεργασία μέσα στη ζωή ακολουθεί τη λογική, την πόρνη του Διαβόλου (κατά τον Κύριο!), της απουσίας προθέσεων και σκοπών. Αυτήν την απουσία προθέσεων και σκοπών την αποκαλώ εμμενή κομμουνισμό.

Κι ενώ στα βάθη της κοινωνίας, στο ενδιαίτημα του τυφλοπόντικα, εκκινούν και εκτυλίσσονται  διαδικασίες μακροπρόθεσμων κοινωνικών μεταβολών και μετασχηματισμών, ο Κύριος ολοκληρώνει αύριο, Τετάρτη-Πέμπτη, την αδίστακτη και ανηλεή επίθεση κατά των Υποτελών Παραγωγών, των αυταπασχολούμενων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, με σκοπό όχι

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλημέρες

Όταν προσευχόμαστε στον Θεό, εμείς οι αδύναμοι πιστοί, μιλάμε στον Θεό· εφόσον,  όταν μιλάμε σε κάποιον, μπορεί κι αυτός να μας μιλήσει, όταν μιλάμε στον Θεό, μπορεί να μας μιλήσει και αυτός. Δεν θα έπρεπε λοιπόν να εκπλαγούμε εάν κάποιος ομολογήσει ότι ακούει τον Θεό: προσεύχομαι, μιλάω στον Θεό, ο Θεός με ακούει, μου μιλάει, εγώ τον ακούω, έρχεται το μπατσάδικο/ασθενοφόρο και με κλείνουν στο τρελάδικο. Αυτό είναι παράλογο και άδικο.

Δεν είναι λίγοι και λίγες αυτοί και αυτές που έχουν εγκλειστεί από τους συγγενείς τους στις φυλακές των τρελών διότι τράβηξαν τη λογική στα όριά της και ομολογούν ότι ο Θεός τους μιλάει και αυτοί, αυτές τον ακούν. Στα ψυχιατρεία μας κλείνουν όταν γινόμαστε καλά·  κι όταν η λογική μας αποκτά τέτοια και τόση διαύγεια που τα όρια μεταξύ ψεύδους και αλήθειας γίνονται πολύ δυσδιάκριτα, κάτι που πρέπει να είναι μάλλον επικίνδυνο για την προσωπική και μαζική ψυχοπνευματική υγεία. Ένας νεαρός ψυχοφαρμακοχαπάκιας gay μου είχε πει κάποτε ότι οι γονείς του προτιμούσαν να είναι τρελός παρά πούστης.  Και έλεγε στους γονείς του: ναι, ο Θεός μου μιλάει και μου λέει να κάνω δυο πίπες την ημέρα. Και γυρίζει και μου λέει, εν μέσω πολυμελούς παρέας: θέλεις να σου κάνω μια πίπα; 

Το ότι ο Θεός μίλησε στον Σαμαρά το θεωρώ τόσο βέβαιο όσο ότι σε τρεις ώρες ο ήλιος θα ανατείλει. Και γνωρίζω πολύ καλά και τι του είπε – σε παγκόσμια αποκλειστικότητα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλημέρα

Στις αρχές της ραψωδίας Ζ, ο αιχμάλωτος Άδραστος πέφτει στα πόδια  του Μενελάου και τον ικετεύει να μην τον σκοτώσει αλλά να τον οδηγήσει ζωντανό στα καράβια και να τον ανταλλάξει με χαλκό, χρυσάφι και σίδηρο που έχει ο πατέρας του στο σπίτι, στη Τροία. Ο Μενέλαος πείθεται αλλά τον παίρνει χαμπάρι ο αδερφός του, ο Αγαμέμνων και του την πέφτει. ‘Τι κάνεις, ρε μαλακοκάβλη  Μενέλαε (ὦ πέπον, ὦ  Μενέλαε, Ζ 55), τον λέει και συνεχίζει (Ζ 57-60, μτφρ. Κακριδή-Καζαντζάκη): Όχι, κανείς τους απ’ τα χέρια μας κι από τον μαύρο Χάρο/να μην γλιτώσει, ουδ’ όποιο αγέννητο στης μάνας του τα σπλάχνα/κρυμμένο ακόμα αγόρι βρίσκεται, κι αυτό να μη γλιτώσει, /μόν’ όλοι σύψυχοι άχναροι, άκλαφτοι μέσ’ απ’ την Τροία να σβήσουν.

Τα λόγια του Αγαμέμνονα συμπυκνώνουν τη βασική επιδίωξη των ηρώων, των ποιιμένων πολεμιστών, όπως την καταγράφει η Ιλιάδα, όχι μια, πολλές φορές: επέδραμαν εναντίον των αγροτικών κοινοτήτων των μικρασιατικών παραλίων και των απέναντι νησιών, σκότωναν όλους τους κατοίκους, εκτός από τις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας, τις οποίες βίαζαν, άρπαζαν ότι έμψυχο (γυναίκες και ζώα)  και άψυχο (μέταλλα, ρουχισμός, οικιακά σκεύη, κλπ.) μπορούσαν να μεταφέρουν, έκαιγαν το χωριό και έφευγαν.  Η πρακτική αυτή ήταν μια ποιμενική κληρονομιά, ίδιον όλων των ποιμενικών φύλων (ινδοευρωπαϊκών, εβραϊκών, αραβικών, μογγολικών, τουρκικών), τα οποία από το 4.500 π. Χ. μέχρι τις τελευταίες επιδρομές των Μογγόλων του Ταμερλάνου, επί 6.000 χρόνια, έσπερναν τον τρόμο και τη φρίκη στις απανταχού αγροτικές κοινότητες και αστεακά κέντρα.  Η ποιμενική γραμματεία (Ιλιάδα, Οδύσσεια, Αβέστα, Παλαιά Διαθήκη, Κοράνιο, Μαχαμπαράτα) παρέχει αναρίθμητες μαρτυρίες της βασικής αυτής πρακτικής των ποιμένων, ενώ στις στέπες και στις ημιερημικές περιοχές, τον ζωτικό χώρο των ποιμένων, επικρατούσε η αλληλοεξόντωση των γειτονικών ποιμενικών γενών και φύλων.

Η ολοκληρωτική εξολόθρευση των αντιπάλων, ο ολοκληρωτικός, εξοντωτικός πόλεμος,  εμφανίζεται για πρώτη φορά με τον ποιμενικό τρόπο παραγωγής (6.000-4.500 π. Χ.) – μέχρι τότε ήταν παντελώς άγνωστη  τόσο μεταξύ των τροφοσυλλεκτικών ομάδων όσο και των αγροτικών κοινοτήτων για πάνω από 90.000 χρόνια, εάν υποθέσουμε ότι η ανθρωπογένεση ολοκληρώθηκε πριν από 100 χιλιετίες.

Ο ολοκληρωτικός πόλεμος, η ολοσχερής εξολόθρευση του αντιπάλου έρχεται στο προσκήνιο ξανά με τον ναζισμό, κατά τα μέσα του 20ου αιώνα. η διαπίστωση αυτή μας παρωθεί να αναρωτηθούμε: μήπως ο ναζισμός είναι μια αναβίωση του ποιμενισμού σε καπιταλιστικά συμφραζόμενα; Σε αυτό το ερώτημα θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε σήμερα, φίλες και φίλοι. Με απασχολεί όμως και κάτι άλλο. Εάν ο καπιταλισμός είναι μια εκδοχή, παραλλαγή θα έλεγα, του ποιμενισμού, εάν πρώτος ο ποιμενισμός χαρακτήρισε τα μέλη του γειτονικού γένους ως περιττά και άχρηστα, μήπως συστατικό στοιχείο του καπιταλισμού είναι η ανάδειξη πληθυσμών ως περιττών και άχρηστων; 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, πολλές καλημέρες

Κάθε μέρα που περνάει, κάθε μήνας, κάθε χρόνος, ολοένα και περισσότεροι Υποτελείς, άνδρες και γυναίκες, αντιλαμβάνονται με τις κεραίες της σκέψης τους το (πολιτικό) πνεύμα της εποχής μας, της συρρίκνωσης/κατάρρευσης του καπιταλισμού: το τέλος της διαμαρτυρίας και του αιτήματος, το τέλος δηλαδή της ιστορικής Αριστεράς. Θα έλεγα ότι η αποκρυστάλλωση αυτής της αντίληψης, της σύλληψης του πνεύματος,  είναι αποτέλεσμα του μετασχηματισμού των συναισθημάτων της αγανάκτησης και της οργής, που τόσο έχουν υμνήσει διάφοροι θεωρητικοί, μαρξιστές κατά το πλείστον. Γίνεται αντιληπτό ότι η διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου είναι ασύμβατη με την οργή και την αγανάκτηση, άρα και με την διαμαρτυρία και τα αιτήματα. Πληθώρα πολλών και σοβαρών ενδείξεων, λόγου χάριν η αποχή από τις βουλευτικές εκλογές, μας παρωθούν να διαπιστώσουμε ότι ενώ μέχρι τώρα οι Υποτελείς  δεν ήξεραν πως να πολεμήσουν, τώρα ξέρουν πως να μην πολεμήσουν,  εάν βέβαια οι καταλήψεις των πλατειών και οι διαδηλώσεις είναι ένας τρόπος διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου – που δεν είναι τον Θεό μπάρμπα να ‘χεις. Την εξέλιξη αυτή την θεωρώ ως προοίμιο της εμφάνισης μιας νέας Αριστεράς που θα φέρει στο προσκήνιο αφενός τις δυνατότητες της εποχής μας, της δίμηνης εργασίας και της πρόσβασης στον τεράστιο και συλλογικά παραγόμενο κοινωνικό πλούτο, και αφετέρου θα φέρει στο προσκήνιο το παρόν και το μέλλον του καπιταλισμού, τη συρρίκνωσή του και την κατάρρευσή του.

Τολμώ λοιπόν να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι και ο καπιταλισμός και η συνείδηση των Υποτελών Παραγωγών διανύουν μια μεταβατική εποχή. Μεταξύ αυτών των δύο υπάρχει μια σχέση ανατροφοδότησης (feedback): η συρρίκνωση του καπιταλισμού και του Κράτους, κατά συνέπεια και η αδίστακτη και ανηλεής εγκατάλειψη της υποχώρησης και του συμβιβασμού από τον Κύριο, θα επιταχύνει τη μεταστροφή πολλών αυταπατών των Υποτελών, ενώ οι μετεξελιχθείσες αυταπάτες  σε σκέψη και συνείδηση θα συμβάλλει στην περαιτέρω επιδείνωση της συρρίκνωσης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, αρπαγής, καταστροφής και εξόντωσης.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή πραγματικότητα! (γαμάτη ευχή)

Εάν είχα χρόνο και διάθεση, και γνώσεις βέβαια, θα έγραφα ένα βιβλίο με τον τίτλο ‘πολύ ευχάριστα νέα’, στο οποίο θα παρουσίαζα μερικούς από τους κομβικούς μετασχηματισμούς που εκτυλίσσονται (αυτό το ‘λαμβάνουν χώρα΄ποτέ μου δε το χώνεψα) στις μέρες μας και προκαλούν θλίψη και απόγνωση σε κάποιους, σε άλλους όμως χαρά και ενθουσιασμό. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανεργία.

‘Für die Illusion bleibt charakteristisch die Ableitung aus menschlichen Wünschen’, χαρακτηριστικό της αυταπάτης παραμένει το ότι είναι παράγωγο των ανθρωπίνων επιθυμιών, γράφει ο Σιγισμούνδος Φρόιδ στην αρχή του έκτου κεφαλαίου σΤο  μέλλον μιας αυταπάτης (μτφρ. Δ. Νταβέας, δίγλωσση εκδ. Printa).Και συνεχίζει, λίγο πιο κάτω:  ‘Μια νέα αστικής οικογένειας μπορεί για παράδειγμα, να τρέφει την αυταπάτη ότι θα έρθει να την πάρει ένας πρίγκιπας. Είναι δυνατόν, κάποια περιστατικά αυτού του είδους να έχουν συμβεί. Ότι κάποια μέρα θα έρθει ο Μεσσίας και θα θεμελιώσει έναν χρυσό αιώνα, είναι σαφώς λιγότερο πιθανόν΄. Θα συσχετίσουμε κι εμείς, δεν μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά, την αυταπάτη με την ανθρώπινη επιθυμία και θα σκεφτούμε ότι το γεγονός πως άλλοι θλίβονται κι άλλοι χαίρονται οφείλεται,  όσον αφορά το ζήτημα της ανεργίας, στην ύπαρξη αντικρουόμενων επιθυμιών. 

Continue reading →