There are 175 posts filed in αδρομερές σκιαγράφημα δυο ιστοριών του ανθρώπινου γένους (this is page 11 of 18).
Η ανακατοσούρα (του Παύλου)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Σήμερα θα αφήσουμε την φαντασία μας να καλπάσει, να οργιάσει, θα την χρησιμοποιήσουμε – θα την ποιήσουμε χρήσιμη – για να γονιμοποιήσει τη σκέψη μας. Θα ήθελα όμως, πριν καταπιαστώ με το θέμα μου, να εκφράσω κάποιες σκέψεις σχετικά με τη φύση και την προέλευση της φαντασίας. Είναι βέβαιο ότι δεν μπορεί να
Εάν χρειαζόμαστε έναν αρωγό, έναν βοηθό για να μας βοηθήσει να σκεφτούμε ποια θα μπορούσε να ήταν μια κομμουνιστική οργάνωση της κοινωνίας, τότε αυτός ο δάσκαλος, ο μάστορας, είναι ο εγκέφαλός μας, ο
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Πολύ συχνά η παγκόσμια Ιστορία παρομοιάζεται με ένα τρένο που τρέχει – δεν είναι ατυχής η παρομοίωση, κάθε άλλο, και τη δεχόμαστε, με όλες τις επιφυλάξεις και τους ενδοιασμούς που ανακινεί η όποια απλούστευση. Το τρένο κινείται μόνο πάνω στις σιδηρογραμμές – θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι σιδηρογραμμές είναι η Ανάγκη, σηκώνει πολλά βάρη αυτή η Ανάγκη· αλλά το δίκτυο του σιδηροδρόμου κάποιοι τό σχεδίασαν και κάποιοι κατασκεύασαν και τοποθέτησαν τις σιδηρογραμμές· τα τρένα δεν πάνε όπου νάναι, πάνε ας πούμε από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη. Για να κινηθεί το τρένο χρειάζεται ένας πολύ μεγάλος και πολύ ισχυρός κινητήρας – ας τον ονομάσουμε Επιθυμία. Κἀποιοι κατασκεύασαν αυτόν τον κινητήρα – είναι αυτοί που κατασκεύασαν και τοποθέτησαν τις σιδηρογραμμές. Για να κινηθεί το τρένο πρέπει να υπάρχουν μηχανοδηγοί – τελείως υποτυπωδώς είναι οδηγοί, αφού το τρένο κινείται πάνω στις γραμμές. Είναι περισσότεροι χειριστές της μηχανής, διαχειριστές δήλα δή της ταχύτητάς του.
Θα ήθελα στο σημείο αυτό να επισημάνω, κάνοντας μια συντομότατη παράκαμψη, παρέκβαση ανθρωπολογικού και ιστορικού χαρακτήρα, ότι αν και τα χέρια μας, η εργασία, η ανάπτυξη της Τεχνικής συνέβαλαν τα μάλα στον σχηματισμό του εγκεφάλου και της ανέλιξης της ανθρωπογένεσης, ο μεν Ήφαιστος ιδρώνει μέσα στα υπόγεια εργαστήριά του ενώ ο Προμηθέας αλυσοδεμένος πάνω στα γκρεμά του Καυκάσου δέχεται καθημερινά τις αρπακτικές εφόδους του Κυρίου που του αρπάζει το γευστικό και θρεπτικό συκώτι του. Αυτό που μας έκανε ανθρώπους υποβιβάστηκε και περιφρονήθηκε· τώρα, ο Διαχειριστής λύνει και δένει: ο Συντονισμός της κοινωνικής οργάνωσης αναβαθμίστηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε φτάσαμε στο σημείο να μην είναι δυνατή η ύπαρξη της κοινωνίας χωρίς αυτόν. Σήμερα, η Διαχείριση και ο Συντονισμός εμφανίζονται με τη μορφή του Πολιτικού (το Πολιτκόν, όχι ο πολιτικός).
Οι μηχανοδηγοί λοιπόν ρυθμίζουν την ταχύτητα του τρένου. Υπάρχει περίπτωση να μην μπορούν να τη ρυθμίσουν; Και βέβαια υπάρχει! Θα το δούμε αυτό αργότερα. Το τρένο είναι γεμάτο με επιβάτες – είναι αυτοί που κατασκεύασαν τις γραμμές, τις τοποθέτησαν, κατασκεύασαν βαγόνια και κινητήρα. Εάν θέλουν, οι επιβάτες μπορούν να σταματήσουν το τρένο, τραβώντας το μοχλό που το ακινητοποιεί. Είναι εφικτό το σταμάτημα του τρένου; Ναι – και όχι, εάν οι μοχλοί ακινητοποίησης είναι χαλασμένοι, εάν το τρένο έχει αναπτύξει ιλιγγιώδη ταχύτητα. Υπάρχει μια περίπτωση που το τρένο δεν μπορούν να το σταματήσουν ούτε οι μηχανοδηγοί ούτε οι επιβάτες: όταν πέφτει στο γκρεμό. Πέφτουμε στο γκρεμό; Όχι, είναι η απάντησή μου – τον πλησιάζουμε όμως με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Τα ερωτήματα που θέτω προς συζήτηση είναι τα εξής: γιατί το τρένο της Παγκόσμιας Ιστορίας έχει αναπτύξει τέτοια ιλιγγιώδη ταχύτητα; Ποιός κατασκεύασε τέτοιο θηριώδη κινητήρα; Θα μπορέσουμε να κόψει ταχύτητα και να σταματήσει πριν το γκρεμό ή θα πέσουμε; Ποιός είναι ο γκρεμός, γνωρίζουμε την ύπαρξή του; Η ταχύτητα της πτώσης, της κατάρρευσης, θα είναι εξ ίσου ιλιγγιώδης; Θα μπορέσω εγώ εδώ στην Καστανούσα να σωθώ; Απαντώ ευθύς αμέσως στο τελευταίο: Όχι, βέβαια, κατά κανένα τρόπο! Ας δούμε πρώτα την επιταχυνόμενη ταχύτητα του τρένου.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Η διαρκής αύξηση του αριθμού των εργένηδων και των μονογονεϊκών οικογενειών στις ανεπτυγμένες, αλλά και στις αναπτυσόμενες σε μικρότερο βαθμό, καπιταλιστικές κοινωνίες είναι ασφαλείς ενδείξεις της αποσύνθεσης και διάλυσης της πυρηνικής οικογένειας· δεν μας επιτρέπεται όμως να υποστηρίξουμε ότι ζούμε τις τελευταίες της μέρες. Παράλληλα και ταυτόχρονα με την τάση της αποσύνθεσης και διάλυσης υπάρχει μια τάση ενδυνάμωσης. Η πυρηνική οικογένεια είναι μια ομάδα (η ομάδα αποτελείται τουλάχιστον από τρία μέλη – δύο δεν είναι ομάδα, είναι ζευγάρι). Ως ομάδα, όπως όλες οι ομάδες είναι μια κομμουνιστικότητα. Δεν νοείται κοινωνία χωρίς ομάδα, χωρίς κομμουνιστικότητα – κι αυτό είναι ένα ακόμα επιχείρημα ότι η ανθρώπινη κοινωνία ήταν, είναι και θα είναι κομμουνιστική. Ανθρωπολογικά, βιώνουμε τρεις διακριτές καταστάσεις: του ατόμου, του ζευγαριού και της ομάδας. Σε κάποιες φάσεις της ζωής μας ζούμε ως άτομα ή ως ζευγάρια αλλά παράλληλα και ταυτόχρονα ανήκουμε σε κάποια ή σε κάποιες ομάδες (εργασίας, διασκέδασης, ταξιδιού, παιχνιδιού, έκφρασης, πολιτικής, κτλ.) – δεν νοείται ανθρώπινη ζωή χωρίς ομάδα. Μέσα στην ομάδα, άρα και μέσα στην οικογένεια, μπορούμε να είμαστε και μόνοι και ζευγάρι. Υπάρχουν όμως όμάδες, άρα και οικογένειες, που κάτι τέτοιο δεν το επιτρέπουν.
Εάν μπορώ σε μια ομάδα, σε μια πυρηνική οικογένεια, να βιώνω ελεύθερα την κατάσταση του ατόμου και την κατάσταση του ζευγαριού, τότε ζω στον κομμουνιστικό Παράδεισο – η οικογένεια λοιπόν μπορεί να είναι και κομμουνιστικός Παράδεισος. Εάν δεν μπορώ, ζω στην Κόλαση της Κυριαρχίας. Η οικογένεια μπορεί να είναι Παράδεισος, μπορεί όμως να είναι και Κόλαση. Η οικογένεια που αποσυντίθεται και διαλύεται είναι η Οικογένεια-Κόλαση, η εσωστρεφής κλειστή οικογένεια· η οικογένεια που ενδυναμώνεται, είναι η εξωστρεφής ανοιχτή οικογένεια, είναι η οικογένεια Παράδεισος.
Διαθέτουμε τρία επιχειρήματα που μας επιτρέπουν να υποστηρίξουμε ότι ακόμα και η ανοιχτή εξωστρεφής πυρηνική οικογένεια είναι ανεπαρκής, περιορισμένων δυνατοτήτων.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Το 1860 η Γερμανία παρήγαγε λιγότερο ατσάλι από τη Γαλλία και πολύ λιγότερο από την Αγγλία· το 1910 παρήγαγε περισσότερο και από τις δύο! Ανάλογο παράδειγμα τόσο σύντομης, απότομης και γενικευμένης επέκτασης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής σε μια χώρα δεν υπάρχει στην νεώτερη ιστορία. Το 1772, τη χρονιά που γεννήθηκε ο Νοβάλις, αλλά και το 1818, όταν γεννήθηκε ο Μαρξ, και το 1844 όταν γεννήθηκε ο Νίτσε, η Γερμανία ήταν ένας κοινωνικός σχηματισμός στον οποίο επικρατούσε ο φεουδαρχικός τρόπος παραγωγής με τον καπιταλιστικό να έχει εδραιωθεί προ πολλού αλλά να είναι περιθωριακός και να ασφυκτιά μέσα στα πλαίσια του κυρίαρχου τρόπου παραγωγής, επεκτεινόμενος σταθερά αλλά πολύ αργά. Όταν πέθανε ο Μαρξ, το 1883, η επέκταση του καπιταλισμού ήταν κατακλυσμιαία· το 1900, έτος θανάτου του Νίτσε, η Γερμανία ήταν ένας κοινωνικός σχηματισμός με κυρίαρχο τρόπο παραγωγής τον καπιταλιστικό, με ελάχιστα κατάλοιπα του φεουδαλισμού.
Οι παρατηρήσεις αυτές μας παρακινούν να διατυπώσουμε κάποιες σκέψεις.
φίλες και φίλοι, γκιουναϊντίν
Υπάρχουν κάποιες στιγμές της ζωής μας που άλλοτε η διάκριση παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος ατονεί, δεν γίνεται αισθητή, δεν βιώνεται ως διάκριση ενώ άλλοτε βιώνουμε μια απώλεια, μια ανυπαρξία του χρόνου. Οι στιγμές αυτές είναι λίγες και σύντομες, υπάρχουν όμως και θα υπάρχουν, όσο θα είμαστε άνθρωποι. Δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Κάποτε ήταν περισσότερες και μεγαλύτερης διάρκειας οι στιγμές της μη διάκρισης και της απώλειας, της ανυπαρξίας του χρόνου. Πότε ήταν περισσότερες και έγιναν λίγες; Γιατί συνέβη αυτό; Γιατί να μας ενδιαφέρει αυτό το ζήτημα;
Το ζήτημα αυτό μας ενδιαφέρει διότι η γνησιότητα, η αυθεντικότητα μιας πνευματικής και κοινωνικής επανάστασης αναγνωρίζεται από το εάν φέρνει στο προσκήνιο το ζήτημα της κοινωνικής ρύθμισης και της κοινωνικής και προσωπικής βίωσης του χρόνου. Το πως βιώνουμε τον χρόνο προσδιορίζεται από το πως τον ρυθμίζουμε. Το πόσο σημαντικό είναι το ζήτημα της κοινωνικής ρύθμισης του χρόνου αναδεικνύεται από την προσωποποίησή του, τον Θεό. Εάν ο Θεός εργάστηκε έξι μέρες και την έβδομη άραξε, είναι γιατί ο άνθρωπος που έπλασε με την φαντασία του τον Θεό εργαζόταν έξι μέρες και την έβδομη ξεκουραζόταν. Εάν έχετε το κουράγιο να ρίξετε μια ματιά στο Δευτερονόμιο της Παλαιάς Διαθήκης, θα κατανοήσετε τί εστί κοινωνική ρύθμιση του χρόνου και τί εστί Θεός.
Ας δούμε μερικά πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα. Κάποιος σήμερα παίζει κι αύριο είναι στη φυλακή. Όταν παίζουμε, είναι αισθητή η διάκριση παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος; Όχι, φίλες και φίλοι, δεν είναι αισθητή. Μέσα στο κελλί, είναι αισθητή η παραπάνω διάκριση; Αν είναι, λέει! Μέσα στη φυλακή, δεν υπάρχει παρόν, υπάρχει μόνο παρελθόν – αναμνήσεις, μνήμες, και μέλλον – αναμονή, προσδοκία. Όχι μόνο μέσα στη φυλακή, μέσα σε κάθε εγκλεισμό – εργασιακό, σχολικό, στρατιωτικό, ψυχαγωγικό κτλ. Όταν παίζουμε, υπάρχει μόνο παρόν· όταν [δεν]παίζουμε, δεν
φίλες και φίλοι, καλημέρα σας
Αν και ο δεσμός δεν είναι άγνωστος στη φύση, σε πτηνά και θηλαστικά, ισχυρότερος δεσμός από αυτόν που συνάπτουν δύο ανθρώπινα όντα δεν υπάρχει. Θα μπορούσαμε να μεταχειριστούμε τον όρο σχέση, για να αποφύγουμε τους αρνητικούς συνειρμούς που προκαλεί ο όρος δεσμός (δεσμά, δέσμιος, δεσμώτης, δεσμοφύλακας) αλλά και η λέξη σχέση δεν είναι και τόσο αθώα, δεν είναι καθόλου· από την ίδια ρίζα προέρχεται και η ισχύς και η κατ-οχή και άλλα· και οι δύο όροι είναι σαφώς αρχαιοελληνικής ποιμενικής προέλευσης, άλλα δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα παγίδων, ή περιορισμών, της γλώσσας. Προσεγγίζουμε και περιγράφουμε τη φυσική και κοινωνική πραγματικότητα με λέξεις που είναι ιδεολογικά φορτισμένες, δήλα δή, με λέξεις που κωδικοποιούν κοινωνικές σχέσεις. Η διερευνητική ματιά μας, η μελέτη της φύσης και της κοινωνίας, δεν είναι ποτέ αθώες, βλέπουμε τα πάντα αυπό το πρίσμα των εγκαθιδρυμένων κοινωνικών σχέσεων. Ας παραθέσω ένα απλό και σαφέστατο παρέδειγμα: Εάν ο Ζεύς είναι ο κάτοχος και ο βάλλων τον κεραυνό είναι γιατί ένα τέτοιο όπλο θα επιθυμούσε να έχει ο ακροατής, ίσως και συνθέτης, αριστοκράτης γαοκτήμονας της αρχαϊκής εποχής – τί να σου κάνει το δόρυ με βεληνεκές είκοσι μέτρα, που συνήθως δεν έβρισκε τον στόχο του; Σε αυτήν την επιθυμία δεν λανθάνει και η επιθυμία ελέγχου και καθυπόταξης της φύσης; Δεν υποφώσκει και η επιθυμία αποφυγής της ήττας, από τη φύση και τον αντίπαλο ανταγωνιστή Κύριο ή τον αντίπαλο Υποτελή; Αυτό που συμβαίνει μεταξύ δύο ανθρώπινων όντων δεν είναι ούτε δεσμός ούτε σχέσις – οι όροι αυτοί είναι μεταφορές ελλείψει άλλων όρων. Αυτές οι μεταφορές όμως, όλες οι μεταφορές, θέλουν πολύ μεγάλη προσοχή – οι μεταφορές είναι το σημείο συνάντησης των κοινωνικών σχέσων με τη φύση και την κοινωνία. Ίσως μια μέρα να επινοήσουμε κάποιον άλλον όρο κι αυτό δεν αφορά μόνο το ζήτημα που εξετάζουμε.
Εάν λοιπόν ο τόσο ισχυρός δεσμός μεταξύ δύο ανθρωπίνων όντων είναι ένα ιδιάζον, ένα ειδοποιό χαρακτηριστικό, σκέφτομαι ότι θα πρέπει να σχετίζεται με άλλα, και είναι πολλά, ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του ανθρώπου. Γίνονται έρευνες εάν μάς επιτρέπεται να το συσχετίσουμε με την επίγνωση της ασθένειας και του θανάτου – ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα της φύσης που γνωρίζει ότι θα αρρωστήσει και θα πεθάνει. Επιπλέον, ας παρατηρήσουμε, πριν ασχοληθούμε διεξοδικά, τον χειμώνα, πίνοντας κρασί και κάνα (τσι)γαράκι κοντά στη τζακόσομπα, κι έξω να χιονίζει, ας παρατηρήσουμε ότι το περιεχόμενο του δεσμού είναι η απόλαυση και η φροντίδα – ή μήπως η φροντίδα και η απόλαυση; Όποιο και να βάλεις πρώτο, πάλι κάτι χάνεται – ας το πούμε φροντιδαπόλαυση!
Αν και ο ισχυρός δεσμός, η φροντιδάπολαυση, είναι πανταχού παρούσα και τα πάντα πληρούσα, σε κάποια κοινωνικά φαινόμενα αυτός ο ισχυρός δεσμός, η φροντιδαπόλευση, υποχωρεί, εκλείπει, ατονεί, εξοβελίζεται. Εάν πάει ο νους σας στον όχλο, πολύ καλά έκανε και πήγε. Μιας και ο όχλος εκρήγνυται, είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε έρευνες για την εκρηκτικότητα του όχλου, να αναρωτηθούμε δηλαδή εάν αυτή η εκρηκτικότητα σχετίζεται με την απουσία του κοινωνικού δεσμού. Εάν δεν νοείται κοινωνία χωρίς δεσμό, μας επιτρέπεται να αναρωτηθούμε εάν ο όχλος είναι κοινωνικό φαινόμενο. Μήπως είναι αντικοινωνικό φαινόμενο; Μήπως είναι ένα ζωολογικό φαινόμενο που πάει να γίνει κοινωνικό, χωρίς να μπορεί, από τη φύση του, να τα καταφέρει, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται ως απ-άνθρωπο και αντικοινωνικό;
Μήπως πίσω από τη φράση κοινωνική έκρηξη λανθάνει η εκρηκτικότητα του όχλου; Δεν θα έπρεπε να εξετάσουμε την έννοια της εξέγερσης υπό το πρίσμα όλων αυτών των ερωτημάτων;
