φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΑΡΑΞΕΝΕΥΟΜΑΙ και απορώ και αναρωτιέμαι γιατί όσοι και όσες ασχολήθηκαν και έγραψαν για τον Τρωικό πόλεμο δεν έθεσαν, από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω, από αυτά που έχω διαβάσει, κάποια πολύ εύλογα ερωτήματα, κομβικής σημασίας. Και σκέφτομαι ότι, εάν τα μέχρι τώρα πορίσματα των ερευνών και των υποθέσεων, εικασιών και θεωριών, είναι άγονα και κοινότοπα, αυτό οφείλεται όχι στο ότι διατύπωσαν διαφορετικές απαντήσεις στα ίδια ερωτήματα αλλά στο ότι δεν έθεσαν, παρέλειψαν να θέσουν,  αυτά τα επικίνδυνα και, όπως θα δείξω, γόνιμα ερωτήματα. Είναι τόσο εύλογα ώστε φτάνω στο σημείο να αναρωτηθώ μήπως τα απέφυγαν διότι είναι πολύ ενοχλητικά –  και όντως είναι. Διότι εάν φέρεις στο προσκήνιο της έρευνας και της αναζήτησης ένα γόνιμο ερώτημα , αυτό θα γεννήσει κι άλλο, κι άλλα, και δεν πρέπει να σταματήσεις, να τολμήσεις να προχωρήσεις χωρίς να δίνεις λογαριασμό σε κανέναν και σε καμία –  μόνο σε ανοιχτόμυαλους και ακομπλεξάριστους  ανθρώπους. Οφείλεις να ανταποκριθείς στις παρατηρήσεις τους, τις υποδείξεις, τις ενστάσεις και τις διαφωνίες.

ΤΟ πρώτο από αυτά τα ερωτήματα: γιατί εννιά ολόκληρα χρόνια οι Αχαιοί επιδρομείς δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Τροία; Δεν μου αρέσει όπως το διατύπωσα, το διατυπώνω εκ νέου: γιατί εννιά ολόκληρα χρόνια οι Αχαιοί επιδρομείς δεν μπόρεσαν να καταλάβουν με τη βία, με τα όπλα, ένα καλά οχυρωμένο φρούριο, την Τροία; Την πολιορκούσαν για εννιά ολόκληρα χρόνια και στο δέκατο τα κατάφεραν; Όχι, δεν τα κατάφεραν –  η Τροία δεν καταλήφθηκε με τη βία, με τα χέρια στα όπλα. Άρα, ο αριθμός εννιά πρέπει να γίνει δέκα. Γιατί; Είναι δυνατόν να πολιορκείς ένα φρούριο, μια πόλιν (αρχική σημασία της λέξης ήταν “φρούριο, οχυρό, κάστρο”), δέκα χρόνια κι αυτή να αντέχει στην πολιορκία; Πώς άντεξε; Και αφού δεν καταλήφθηκε με τη βία αυτή η οχυρωμένη θέση, γιατί λέμε η άλωση της Τροίας; Όταν λέμε άλωση, μας λένε όλα τα λεξικά, εννοούμε τη βίαιη κατάληψη μιας οχυρωμένης θέσης από εχθρικά στρατεύματα. Μπορούμε να απαντήσουμε σε όλα αυτα τα ερωτήματα; Ναι, μπορούμε, θα μας βοηθήσει η μοναδική πηγή του Τρωικού πολέμου, η Ιλιάδα. Θα πρέπει όμως να τη διαβάσουμε με μεγάλη προσοχή.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ λίγες μέρες διατύπωσα την παρατήρηση ότι, εάν δεχτούμε την ιστορικότητα του Τρωικού πολέμου, τότε εγείρεται πληθώρα ερωτημάτων, τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν και να απαντηθούν. Τα ερωτήματα τα εγείρει η μοναδική πηγή αυτού του πολέμου, η Ιλιάδα. Με τρία από αυτά ασχοληθήκαμε στο πρώτο μέρος: ήταν δυνατόν να συμμετείχε σε μια ληστρική επιδρομή τόσο μεγάλος αριθμός επιδρομέων; Εάν ήταν ληστρική επιδρομή, γιατί έμεναν εκεί τον χειμώνα, και δεν έφευγαν, όπως συνήθιζαν να κάνουν, όταν τόσο η διαβίωση όσο και η διεξαγωγή του πολέμου είναι πολύ δυσχερής; Από τον μεγάλο αριθμό των επιδρομέων (πάνω από 50.000 άνδρες) και τη δεκαετή διάρκεια της επιδρομής προκύπτει άλλο ένα ερώτημα: ήταν ληστρική επιδρομή ή απόπειρα μόνιμης εγκατάστασης; Η Ιλιάδα περιγράφει τον πόλεμο με όρους και ετήσιας επιδρομής  και απόπειρας μόνιμης εγκατάστασης, αποικισμού.

Η εξέταση αυτών των αντιφάσεων, και άλλων πολλών, θα τις εκθέσουμε όλες διεξοδικά, και οι απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα μας παρωθούν να αναρωτηθούμε: γιατί η Ιλιάδα δεν μας ξεκαθαρίζει τι ήταν αυτός ο πόλεμος και γιατί δεν τον περιγράφει όπως έγινε αλλά όπως δεν έγινε;  Είμαστε σε θέση να διαλευκάνουμε αυτό το μυστήριο; Τι ήταν, ληστρική επιδρομή ή απόπειρα μόνιμης εγκατάστασης; Και πώς έγινε, θα μπορέσουμε να το διευκρινίσουμε;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΡΑΦΩ ένα βιβλίο για τον Τρωικό πόλεμο –  σε κάνα δυο χρόνια μπορεί να είναι έτοιμο. Διατυπώνω κάποια ερωτήματα και τα απευθύνω σε ιστορικούς, αρχαιολόγους  και ομηριστές που ασχολούνται με αυτό το ζήτημα –  εκθέτω βέβαια και τις δικές μου σκέψεις και απαντήσεις. Σήμερα θα συμπτύξω μερικά κεφάλαια και θα εκθέσω συνοπτικά τόσο τη μέθοδο της εργασίας μου όσο και τους προσανατολισμούς της.

ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ δεν θα μάθουμε ποτέ, εάν έγινε ή όχι αυτός ο πόλεμος. Άλλοι διατείνονται πως έγινε, άλλοι υποστηρίζουν που δεν έγινε. Η διαφωνία αυτή πηγάζει από την μοναδική μαρτυρία περί της διεξαγωγής του πολέμου, την Ιλιάδα. Η Ιλιάδα όμως δεν είναι ιστορία, είναι ποίηση. Μπορεί να είναι ποίηση, δεν μπορεί όμως να μην βασίζεται σε κάποια ιστορικά γεγονότα, λένε όσοι δέχονται την ιστορικότητα του πολέμου. Όσοι διαφωνούν  διατείνονται ότι όλα όσα διαβάζουμε στην Ιλιάδα είναι επινοήσεις των αοιδών.

Η διαφωνία αυτή είναι άγονη, πολύ άγονη. Η γνώμη μου είναι ότι πρέπει να αρχίσουμε τη μελέτη αυτού του πολέμου με δύο ζητήματα, για τα οποία υπάρχουν πολλές ενδείξεις συμφωνίας. Το ένα είναι η βεβαιότητα ότι οι ελληνόφωνοι κάτοικοι της ελλαδικής χερσονήσου διεξήγαγαν ληστρικές επιδρομές στα μικρασιατικά παράλια και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου: πρώτοι ήταν οι Μυκηναίοι (1450-1200 π. Χ.), ακολούθησαν οι άποικοι Αιολείς και Ίωνες, από τις πρώτες μέρες του αποικισμού (1000 π. Χ.) μέχρι την κατάκτηση της Ανατολίας από Πέρσες (550 π. Χ.) και, τέλος, οι Μακεδόνες και οι σύμμαχοί τους στο δεύτερο μισό του 4ου π. Χ. αιώνα. Η Ανατολία ήταν μια περιοχή με πολλές και ευημερούσες αγροτικές κοινότητες, με πολλά αστεακά κέντρα, υπήρχε πολυανθρωπία και πλούτος κι αυτό ακριβώς αναζητούσαν οι επιδρομείς: αιχμαλώτους για να να τους κάνουν δούλους, πρώτα γυναίκες και μετά και άνδρες, ζώα, μέταλλα και πολύτιμα αντικείμενα (μεταλλικά αγγεία και άλλα οικιακά σκεύη, ρούχα και σκεπάσματα –  σύμφωνα με την Ιλιάδα).

Continue reading →