γιατί ο ήλιος δεν είναι τετράγωνος; σκέψεις για τη γωνία, τον αριθμό τέσσερα και το σχήμα του τετραγώνου

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο αρχιτέκτονας Άρης Κωνσταντινίδης είχε πει ότι έβλεπε τις γωνίες των πολυκατοικιών (της Αθήνας) ως μαχαίρια, ως ξυράφια. Η κόψη του ξυραφιού είναι μια οξεία γωνία. Όσο πιο κοφτερό είναι το ξυράφι, τόσο πιο οξεία είναι η γωνία – όσο πιο οξεία είναι, τόσο πιο κοφτερή, αιχμηρή, διεισδυτική είναι. Άλλωστε, το επίθετο οξύς (οξεία, οξύ) σημαίνει αιχμηρό, κοφτερό. Το υδροχλωρικό οξύ (ΗCl) είναι οξύ διότι διεισδύει βίαια μέσα σε ένα αντικείμενο – υπάρχουν μάλιστα οξέα που είναι πολύ πιο οξέα από αυτό, το θειϊκό οξύ (H2SO4), λόγου χάριν, αλλά ας μη ξεχνάμε ότι η λέξη θειάφι (θείον, θειϊκός) προέρχεται από τη λέξη ‘θεός’! Το θειϊκό οξύ είναι θεϊκό, όντως, ως άκρως διαβρωτικό, δραστικό, καταστροφικό: αφαιρεί ταχύτατα το υδρογόνο και το οξυγόνο με τη μορφή του νερού από τα πράγματα και τα απανθρακώνει, όπως ο κεραυνός του Διός, που μυρίζει θειάφι! Ένας λόγος χαρακτηρίζεται βιτριολικός διότι διεισδύει στον άλλον και προκαλεί πόνο – ο Αισχύλος ήταν αυτός που πρώτος καθιέρωσε το μοτίβο, το σχήμα του λόγου ως βλήματος, οξέος ασφαλώς. Θα το γνωρίζετε: υπάρχουν νόες, διάνοιες, μυαλά που είναι κοφτερά και οξέα, είναι οι οξύνοες (οξύνοια) που έχουν μυαλό ξυράφι. Υπάρχουν άλλοι που τα  βλέμματά τους είναι οξέα, αυτοί είναι οι οξυδερκείς (οξυδέρκεια). Η οξύτητα που μας διαπερνάει είναι συγγενής  με την ταχύτητα, και ετυμολογικά και πραγματολογικά, μιας και συγγενεύει με τη λέξη ωκύς, ταχύς. Ο Αχιλλέας ήταν ωκύπους και το δόρυ του οξύ. Όσο πιο οξύ είναι, τόσο πιο ταχύ, διεισδυτικό θα είναι.

Δεν γνωρίζω αν υπάρχει οξεία γωνία στη φύση – αμβλεία υπάρχει, στις κυψέλες, ας πούμε. Η αμβλεία γωνία είναι αυτή που δεν είναι οξεία, που δεν κόβει. Εάν η οξεία γωνία παραπέμπει στο ξυράφι, το σχήμα της  αβλείας παραπέμπει στη ξαπλώστρα, στη πολυθρόνα, στον καναπέ. Σε αυτά αράζουν οι αμβλύνοες: οι περιορισμένου διανοητικού βεληνεκούς, οι μικρού πνευματικού διαμετρήματος,  οι βλάκες, οι αφελείς, οι μαλάκες. Εάν είναι έτσι, τότε θα πρέπει να συσχετίσουμε την οξεία γωνία με τη διείσδυση, τη βία, το αίμα, τον πόλεμο, την επιβολή, την  Κυριαρχία και την αμβλεία με το χουζούρι, τη χαζομάρα, τη μαστούρα, την πνευματική  ραθυμία.

Μεταξύ της οξείας και της αμβλείας γωνίας βρίσκεται η ορθή γωνία. Τέσσερις ορθές γωνίες σχηματίζουν ένα τετράγωνο, κι εδώ αρχίζει το δράμα μας – και η φρίκη μας.

Continue reading

το εκλογικό απομονωτήριο ως χώρος καταδίκης και εξορίας: ομοιότητες και διαφορές με το κελί απομόνωσης

φίλες και φίλοι, καλημέρα σας

Το δικαίωμα του εκλέγειν (και του εκλέγεσθαι) θα μπορούσαμε να το δούμε και ως απαίτηση, αξίωση του υπηκόου που έχει εκπληρωθεί αλλά και ως επιβολή του Κυρίου. Το απαίτησαν, το αξίωσαν οι υπήκοοι, το εκπλήρωσε ο Κύριος. Τι αξίωσαν όμως, τι απαίτησαν; Απαίτησαν να εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους στο Κοινοβούλιο όπως τους εκλέγουν και οι Κύριοι. Στην αρχή τον δικαίωμα αυτό το είχαν μόνο οι Κύριοι, μετά οι άνδρες με περιουσία, μετά οι μικροαστοί, μετά οι άνδρες εργάτες, μετά και οι γυναίκες. (Αύριο θα συγκρίνουμε την επέκταση του δικαιώματος του εκλέγειν με την επέκταση της κατοχής και χρήσης του αυτοκινήτου). Μας διαφεύγουν όμως δυο πράγματα. Πρώτον: τι είναι το Κοινοβούλιο, η Βουλή; Δεύτερον: η καθολική ψηφοφορία είναι η τελική στιγμή μιας μακράς διάρκειας διαδικασία, την αρχή της οποίας δεν (θέλουμε να) ανακαλούμε, δεν σκεφτόμαστε.

Continue reading

πόλις, πολίτης, πολιτεία, politia, polizia, Polizei, police

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Στις ήδη υπάρχουσες πολλές εκκρεμότητες και αναβολές θα προσθέσουμε άλλη μία, αυτήν της εξέτασης των λέξεων πόλις και άστυ στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια – θα την ολοκληρώσουμε μόλις εξασφαλίσουμε χρόνο και διάθεση. Δεν βιαζόμαστε – έτσι κι αλλιώς το βασικό μας ενδιαφέρον είναι ο εντοπισμός και η διατύπωση ερωτημάτων από τη μια και η ενθάρρυνση φιλομαθών και ανοιχτόμυαλων μελετητών, ανδρών και γυναικών, να καταπιαστούν με αυτά.

Η διαπίστωση ότι απώτατη πηγή των λέξεων που δηλώνουν την αστυνομία σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες (polizia, police, Polizei) είναι η λέξις πόλις προκαλεί αμηχανία. Οφείλουμε λοιπόν να πούμε μερικά πράγματα για αυτήν την αμηχανία.  Πως είναι δυνατόν από την πόλιν, από αυτό το ελληνικό θαύμα, από αυτό το αξεπέραστο πολιτικό επίτευγμα, από αυτή την εκθαμβωτική κορωνίδα του δυτικού πολιτισμού να προέρχονται οι λέξεις που δηλώνουν έναν κατασταλτικό μηχανισμό του Κράτους; Η αμηχανία αυτή επιτείνεται εάν σκεφτούμε ότι ο αρχικός πυρήνας του απολυταρχικού Κράτους ήταν η αστυνομία και ο στρατός – όλοι οι άλλοι θεσμοί συγκροτήθηκαν σταδιακά και αργότερα. Διατυπώνω την εξής σκέψη: εάν κάποια μέρα το Κράτος μείνει με έναν μηχανισμό, ο μηχανισμός αυτός θα είναι ο κατασταλτικός.

Η εικόνα που έχουμε σχηματίσει για την πόλιν, κατά συνέπεια και για  την αρχαιοελληνική δημοκρατία, δεν ταιριάζει με την προέλευση της police από την πόλιν. Εάν η πόλις ήταν ένας χώρος ελευθερίας, πως είναι δυνατόν να προέρχεται  από αυτή τη λέξη η polizia; Σε αυτό το ερώτημα είναι δυνατόν να δοθούν δυο απαντήσεις. Η polizia (Polizei, police) προέρχεται από την υστερολατινική  politia, δηλαδή την αρχαία ελληνική πολιτεία. Πολιτεία όμως δεν σημαίνει ό,τι και η πόλις, οπότε δικαιολογείται η προέλευση της polizia από την politia (πολιτεία). Αυτή είναι η πρώτη απάντηση. Η άλλη: η πόλις δεν ήταν ένας χώρος ελευθερίας, οπότε δεν υπάρχει κανένα απολύτως πρόβλημα.

Ήταν ή δεν ήταν η πόλις ένας χώρος ελευθερίας;

Continue reading

από τα πρόβατα μάθαμε να διαμαρτυρόμαστε: διαμαρτυρία και Πρόοδος

φίλες και φίλοι, καλημέρα σας

Ο Κύριος είναι σαφής, όταν απευθύνεται προς τους Υποτελείς Του: θα διαμαρτύρεστε (ειρηνικά, ασφαλώς) και θα ψηφίζετε – τίποτε άλλο. Όταν μας λέει ο Κύριος τι πρέπει να κάνουμε, εμείς αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να  μην κάνουμε αυτό που μας λέει να κάνουμε: να μην διαμαρτυρόμαστε και να μην ψηφίζουμε.

Το αίτημα (η διεκδίκηση, η ικεσία, η  πολιτική λιτανεία, ο κοινωνικός θρήνος [αγανακτισμένοι]) και η  διαμαρτυρία, δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, εμφανίστηκαν μαζί με την Κυριαρχία ως εκφάνσεις της υποτέλειας. Επί 90.000 χρόνια το αίτημα και η διαμαρτυρία ήταν κάτι το παντελώς άγνωστο διότι άγνωστη ήταν η Κυριαρχία/Υποτέλεια. Μιας και η δυτική Κυριαρχία είναι σαφέστατα ποιμενικής προέλευσης, μιας και ο καπιταλισμός είναι μια μορφή ποιμενισμού, μιας και ο παροξυσμός του καπιταλισμού (φασισμός, ναζισμός, σταλινισμός) δεν μπορεί παρά να εμφανιστεί ως παροξυσμός του ποιμενισμού (εξόντωση),  μιας και κάθε δυτικός Κύριος είναι και ποιμήν, ανθρωποβοσκός και ήρωας, δεν μπορούμε παρά να συσχετίσουμε τη γένεση του αιτήματος και της διαμαρτυρίας με τον ποιμενικό τρόπο παραγωγής, μέσα στα πλαίσια του οποίου εμφανίστηκε ο δουλοκτητικός κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής εποχής στην ελλαδική χερσόνησο (750-500 π.Χ.). Και δεν μπορούμε να μην υποκύψουμε στον πειρασμό να εντοπίσουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ του βελάσματος των προβάτων και της ανθρώπινης διαμαρτυρίας.

Διατυπώνουμε το εξής ερώτημα: διεκδικούν και διαμαρτύρονται τα πρόβατα;

Continue reading

για τη φυγή και την οδό διαφυγής του Κυρίου

‘Το σώμα της εξυπνάδας σας είναι παραγεμισμένο με κουρέλια και τα μπαλώματα είναι πολύ αραιά ραμμένα, ξηλώνονται με το τίποτα’ – Τhe body of your discourse is sometime guarded with fragments, and the guards are but slightly basted on neither.

Σέξπυρ, πολύ κακό για τίποτα (πρ. 1. σκ. 1)

 

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ενώ ο άφρων Κύριος το αφήνει για την τελευταία στιγμή, καταδικασμένος να καταφύγει σε αυτοσχεδιασμούς της στιγμής, ο σώφρων Κύριος φροντίζει να οργανώνει προληπτικά την φυγή του μέσω της προετοιμασίας μιας ασφαλούς οδού διαφυγής, να προετοιμάζει τη φυγή του με αξιοπρόσεκτη επιμέλεια. Εάν ο άφρων Κύριος είναι αυτός που νομίζει ότι έχει καταργήσει μιά από τις βασικές αρχές της φύσης (πάλη-φυγή), κι αυτός ο Κύριος δεν είναι άλλος από αυτόν που έχει τηνν εντύπωση ότι είναι πανίσχυρος, πιο ισχυρός και από ανθρώπους και από φύση, ο σώφρων Κύριος δεν είναι άλλος από τον δημοκράτη Κύριο. Δυστυχώς, δεν έχουμε προσεγγίσει τη δημοκρατία με όρους φυγής, από τη σκοπιά δηλαδή της οργάνωσης και της προετοιμασίας της αναπόδραστης αναγκαιότητας της φυγής. Η εναλλαγή των προσώπων είναι φυγή – εάν δεν έγινε σαφές με την αντικατάσταση του Παπανδρέου με τον Παπαδήμο, πότε θα γίνει; Κατά συνέπεια, θα πρέπει να δούμε και τις εκλογές και ως μια τελετουργία φυγής.

Το σώμα της δημοκρατίας είναι παραγεμισμένο με σχέδια φυγής, οι ραφές όμως είναι πολύ αραιά τρυπημένες και ξηλώνονται με το τίποτα. Εάν θέλουμε από δω και πέρα να ερμηνεύουσμε την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, σας συνιστώ να μην χάνετε ποτέ από τα μάτια σας τις ραφές. Από εκεί θα αρχίσει να ξηλώνεται το σώμα της Κυριαρχίας – και οι παρελάσεις είναι μια ραφή πολύ αραιά ραμμένη – αυτό όμως θα το εξετάσουμε αύριο όταν θα προτείνουμε να τις μετατρέψουμε σε γιορτή, γλέντι και πανηγύρι.

Continue reading

Ρητορική, η κόρη του πολέμου

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Στη δεύτερη ραψωδία της Ιλιάδας, ο Αγαμέμνων, ‘ο πολύ ισχυρός Κύριος’ (άγαν μέδ-μων), αποπειράται να εξακριβώσει την προθυμία των στρατιωτών να πολεμήσουν με το εξής τέχνασμα: τους λέει ότι δεν θα μπορέσουν να κυριεύσουν την Τροία, οπότε ας ανέβουν στα καράβια να φύγουν. Κι αμέσως όλοι οι στρατιώτες σηκώνονται και τρέχουν προς τα τραβηγμένα στην αμμουδιά καράβια για να τα σύρουν στη θάλασσα. Τους σταματά όμως ο Οδυσσέας, χτυπώντας τους με το σκήπτρο, κάτι σαν γκλίτσα, σύμβολο της κυριαρχίας των ηρώων, από το οποίο προερχεται τόσο το αστυνομικό ρόπαλο (γκλομπ) όσο και η ποιμαντική ράβδος των χριστιανών ποιμεναρχών επισκόπων, και  τους αναγκάζει να επιστρέψουν στο χώρο της συνέλευσης και να ακούσουν ένα λόγο που εκφωνεί για να διατυπώσει, μεταξύ των άλλων, και μια εκδοχή της ντροπής: ντροπή είναι να επιστρέφεις με άδεια καράβια στο σπίτι σου μετά από μακροχρόνια ληστρική επιδρομή.

Η απροθυμία των στρατιωτών να πολεμήσουν είναι ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ήρωες στην Ιλιάδα. Το μόνιμο μελημά τους είναι να παρακινήσουν, να παροτρύνουν τους στρατιώτες να μπουν στη πρώτη γραμμή (πρόμαχοι), να δείξουν ζήλο. Άλλοτε τους εκφοβίζουν, άλλοτε τους υπόσχονται ένα μεγάλο μέρος από τη λεία που θα αποσπάσουν, κυρίως όμως επιχειρούν να αποσπάσουν την υπακοή τους και την αφοσίωσή τους με την πειθώ. Στην Ιλιάδα οι ήρωες πολεμούν και εκφωνούν λόγους. Ένας ήρωας υπερέχει των άλλων όταν διακρίνεται τόσο στο πεδίο της μάχης όσο και στο πεδίο της συνέλευσης των στρατιωτών. Οι  περισσότεροι όμως λόγοι εκφωνούνται κατά τη διάρκεια της μάχης. Είναι λόγοι αρχηγών, λόγοι παραινετικοί, έπαινοι, συμβουλές, προτάσεις, εντολές, επιπλήξεις και απειλές, εκκλήσεις βοήθειας, θρήνοι και παράπονα, παραμυθίες και εμψυχώσεις, παρακλήσεις και ικεσίες, προσευχές και αγγελίες.

Continue reading

διαμαρτύρεται ο Κύριος;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο όρος ‘διαμαρτυρία’ εμφανίστηκε πρώτη φορά κατά τον 4ο π. Χ.  αιώνα  ως νομικός όρος (απαντάται στον Δημοσθένη και τον Ισαίο). Πρόκειται για μια απόδειξη που καταθέτουν μάρτυρες κατά την προανάκριση κατά πόσο πρέπει (κατήγορος)  ή δεν πρ’επει (κατηγορούμενος) να γίνει μια δίκη. Κατά τους επόμενους  αιώνες (ελληνιστική εποχή), μετά την παρακμή της πόλης-κράτους (πόλεως), ο όρος απόκτησε τις σημασίες της πιστοποίησης, της υποστήριξης παραβιαζόμενου δικαίου και της διεκδίκησής του, της ρητής άρνησης πράξης ή πρόθεσης που αποδίδεται σε κάποιον . Από αυτές τις σημασίες προήλθε η σημερινή.

Η διαμαρτυρία είναι εκδήλωση, δηλαδή δήλωση που εκφράζεται, είναι η εντόνως διατυπωμένη έκφραση παραπόνου, διαφωνίας, αντίθεσης, άρνησης, αποδοκιμασίας για κάτι που θεωρείται άδικο, παράνομο, κλπ. Μιας και η διαμαρτυρία είναι έκφραση και επικοινωνία, δεν μπορεί να μην είναι και τελετουργία και να μην σχετίζεται με τη θυσία. Πρόκειται για την ανθρωπολογική πτυχή της διαμαρτυρίας, με την οποία θα καταπιαστούμε διεξοδικά κάποιο πρωινό.

Το κομβικό ζήτημα της πολιτικής πτυχής της διαμαρτυρίας αφορά το εάν είναι ή όχι μέσον πάλης, ένας τρόπος διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου. Με αυτήν όμως την πτυχή θα καταπιαστούμε αύριο το πρωί απαντώτας στις ενστάσεις και σκέψεις που κατέθεσε ο Περαστικός.

Σήμερα θα διατυπώσουμε το ερώτημα εάν διαμαρτύρεται ή όχι ο Κύριος. Εάν δεν διαμαρτύρεται, γιατί δεν διαμαρτύρεται; Εάν διαμαρτύρεται, ποιος είναι ο αποδέκτης της διαμαρτυρίας και ποιο το περιεχόμενό της;

Continue reading

η διαμαρτυρία του Αχιλλέα προς τον Δία (Φ 273-283)

 

 

 

 

 

” Πατέρα Δία, θεός δε βρίσκεται κανείς να με γλιτώσει

απ’  το ποτάμι εδώ τον άμοιρο; Στερνά ό,τι πάθω ας πάθω!

Μ’ απ’ τους θεούς  που ζουν στον Όλυμπο δεν φταίει κανένας τόσο,

μονάχα η μάνα μου, με ψέματα που με πλανούσε, τάχα

κάτω απ’ των Τρώων τα τείχη θα ‘πεφτα των θωρακοζωσμένων

απ’ τις γοργόφτερες του Απόλλωνα σαγίτες χτυπημένος.

Να ‘πεφτα καν από τον Έχτορα, στους Τρώες τον πιο αντρειωμένο!

Τρανός καν έτσι ο που θα σκότωνε, τρανός κι ο σκοτωμένος.

Μα τώρα είναι γραφτό μου θάνατο φριχτό να βρω, ζωσμένος

από τρανό ποτάμι, ως άπλερο χοιροβοσκούδι, που άγρια

κατεβασιά το μεσοχείμωνο το πνίγει μες το ρέμα ”

(μετ. Καζαντζάκη-Κακριδή)