ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης: αυτοκτονική αλληλοκαταστροφή, αλληλοκαταστροφική αυτοκτονία

ΠΟΛΥΝΕΙΚΗΣ: Αντιτάξομαι κτενών σε (Θα σταθώ απέναντι σου, για να σε σκοτώσω)

ΕΤΕΟΚΛΗΣ: Καμέ τουδ’ έρως έχει (Και μένα η έντονη επιθυμία να σε σκοτώσω με κατέχει)

(Ευριπίδης, Φοίνισσαι, 622-3)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η συνήθης έκβαση ενός πολέμου μεταξύ δύο αντιπάλων είναι η νίκη του ενός και η ήττα του άλλου. Η συνήθης. Διότι υπάρχει και το ενδεχόμενο της πύρρειας νίκης – νίκη που μπορείς και ήττα να την πεις. Και υπάρχει και ένα ακόμα ενδεχόμενο: η αμοιβαία ήττα, η αλληλοεξόντωση, η αλληλοκαταστροφή. Με αυτά τα ζητήματα θα ασχοληθούμε σήμερα, εστιάζοντας στην πολιτισμική μήτρα από την οποία προέρχεται η αυτοκτονική αλληλοκαταστροφή – ή αλληλοκαταστροφική αυτοκτονία, προς την οποία τείνει και βαδίζει ο δυτικός πολιτισμός. Η μία πτυχή του, η φαινομενικά κυρίαρχη – υπάρχει και η πτυχή της ενίσχυσης της ζωής, η φαινομενικά υποτελής.

Continue reading →

η εκπλήρωση των επιθυμιών του δυτικού πολεμιστή και ο καπιταλισμός

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ εστιάσουμε σήμερα την προσοχή μας σε μια από τις κομβικές αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν την εποχή μας, τη μεταβατική εποχή – να ξέραμε και προς τα που μεταβαίνουμε! Πρόκειται για την αντίφαση μεταξύ της εκπλήρωσης των επιθυμιών του δυτικού πολεμιστή και του συμπλέγματος πολεμικής βιομηχανίας-καπιταλισμού (θα πρέπει στην εξίσωση να προσθέσουμε και το κράτος!). Οι επιθυμίες του δυτικού πολεμιστή έχουν καταγραφεί στην Ιλιάδα, θα δούμε ποιες είναι, επιθυμίες που εκπληρώθηκαν κατά το μακραίωνο διάστημα μεταξύ του 13ου και 14ου αιώνα (τα πρώτα πυροβόλα όπλα) και των μέσων του 20ού (ατομική βόμβα). Όλες; Όλες, εκτός από μία: η επιθυμία της σωματικής αθανασίας δεν εκπληρώθηκε – και δεν πρόκειται να εκπληρωθεί. Η εποχή της εκπλήρωσης των επιθυμιών του δυτικού πολεμιστή συμπίπτει με τη γένεση του καπιταλισμού (εμπορικού, χρηματοπιστωτικού, βιομηχανικού), οπότε θα ήταν μεγαλειώδες ατόπημα να παραβλέψουμε και να μην εξετάσουμε και μελετήσουμε τη σχέση τους. Επρόκειτο για μια διαδικασία αλληλοτροφοδότησης (feed back), αλληλοενίσχυσης. Όσο εκπληρωνόταν οι επιθυμίες του πολεμιστή, τόσο επεκτεινόταν ο καπιταλισμός – και το αντίστροφο: όσο επεκτεινόταν ο καπιταλισμός τόσο πιο πολλές επιθυμίες του πολεμιστή εκπληρώνονταν. Ποιο ήταν όμως το αποτέλεσμα; Η εκπλήρωση των επιθυμιών από τη μια κάνει περιττή τη χρήση του στρατού και τον περιορίζει τόσο δραστικά ώστε δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι τον καταργεί, και από την άλλη περιορίζει δραστικότατα την πολεμική βιομηχανία. Σε αυτό το απρόσμενο, μη αναμενόμενο, αναπάντεχο αδιέξοδο έφτασε ο δυτικός Κύριος και έπρεπε να το αντιμετωπίσει. Και το αντιμετωπίζει, λίαν επιτυχώς. Μέχρι στιγμής. Με τον πόλεμο καταστροφής εκ του μακρόθεν χωρίς τη χρήση πυρηνικών όπλων.

Continue reading →

πολεμική κοινωνία: ληστρική επιδρομή, κατάκτηση, σφαγή, πόλεμος εκδίωξης/εξόντωσης/αρπαγής

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η ισραηλινή και παλαιστινιακή κοινωνία είναι δύο κοινωνίες που συμβιώνουν/γειτονεύουν. Και στις δύο υπάρχει η διάθεση να συνυπάρξουν – το ειρηνικά είναι πλεονασμός – υπάρχει όμως και η επιδίωξη της εξόντωσης της άλλης. Η αναμφισβήτητη αυτή διαπίστωση, εγείρει πληθώρα θεμελιωδών ερωτημάτων. Γιατί υπάρχει και η διάθεση της συνύπαρξης/συμβίωσης και η επιδίωξη της εξόντωσης; Θα επικρατήσει η διάθεση της συνύπαρξης/συμβίωσης ή η επιδίωξη της εξόντωσης; Εάν συμβεί το πρώτο, έχει καλώς. Εάν συμβεί όμως το δεύτερο, ποια κοινωνία θα εξοντωθεί, η παλαιστινιακή ή η ισραηλινή; Τι είδους πολέμου διεξάγεται μεταξύ αυτών των δύο κοινωνιών; Εάν πρόκειται για πόλεμο εκδίωξης και εξόντωσης, μπορούμε να σταματήσουμε τηνεκδίωξη/εξόντωση;

ΓΙΑ να απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα, θα πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας και την προσοχή μας στην έννοια της πολεμικής κοινωνίας. Τι είναι μια πολεμική κοινωνία; Υπήρξαν κοινωνίες που δεν ήταν πολεμικές; Με ποιες ιδιαίτερες μορφές εμφανίζεται ο πόλεμος; Περιορίζεται στον γενικά αποδεκτό ορισμό του (ένοπλη σύρραξη μεταξύ κρατών, κοινωνιών, φυλών, ομάδων κοκ) ή εμφανίζει κι άλλες μορφές; Μια εισβολή, λόγου χάριν, του αμερικάνικου στρατού σε ινδιάνικο καταυλισμό και η σφαγή όλου του άοπλου πληθυσμού ήταν πόλεμος;

Continue reading →

πολεμική βιομηχανία, κράτος και καπιταλισμός

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΠΟ τις πρώτες μέρες του εμπορικού (Βενετία) και χρηματοπιστωτικού (Γένοβα) καπιταλισμού, τον 15ο αιώνα, μέχρι το τέλος του β΄παγκοσμίου πολέμου (1945), πάνω από 500 χρόνια, τα ευρωπαϊκά κράτη πολεμούσαν μεταξύ τους χωρίς σταματημό, και χωρίς έλεος, με σύντομες παύσεις, προπαρασκευαστικές του επόμενου πολέμου. Από το 1945 και μετά, κλείνουμε τα 80 χρόνια, δεν υπήρξε πόλεμος μεταξύ ευρωπαϊκών καπιταλιστικών κρατών και δεν πρόκειται να υπάρξει στο μέλλον. Το βασικό επιχείρημα που επικαλούμαι είναι η βεβαιότητα ότι μεταξύ της κυριαρχίας (ισχύς) και του κέρδους (πλούτος, χρήμα) το κράτος και οι καπιταλιστές θα προτιμήσουν την κυριαρχία και θα θυσιάσουν το κέρδος, εφόσον βέβαια έχουν εξασφαλίσει τον ελάχιστο και αναγκαίο πλούτο που απαιτείται για την ύπαρξη και την αναπαραγωγής της ισχύος. Διότι η ισχύς μπορεί να υπάρξει χωρίς το κυνήγι του κέρδους, αυτό όμως δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την προστασία της ισχύος, του κράτους. Το τέλος λοιπόν του πολέμου μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών, όχι πια μόνο της Ευρώπης, εγείρει πληθώρα θεμελιωδών ζητημάτων και ερωτημάτων: τι θα γίνει η πολεμική βιομηχανία, που αποτελεί έναν από κομβικούς πυλώνες του βιομηχανικού καπιταλισμού; Θα αναγκαστούμε να την περιορίσουμε δραστικά; Ποιες θα είναι οι συνέπειες αυτής της απόφασης; Υπάρχει τρόπος να δουλεύει στο φουλ η πολεμική βιομηχανία αλλά να μην γίνεται πόλεμος;

Continue reading →

Ukrania delenda est: πήραν την απόφαση να ισοπεδώσουν το Κίεβο;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΙ αποφάσεις του ρωσικού κράτους λαμβάνονται ομόφωνα από ένα ολιγομελές συμβούλιο – δεν έχει σημασία πόσοι είνα και ποιοι, δεν μας ενδιαφέρει. Εικάζουμε βάσιμα ότι είναι στρατιωτικοί, πολιτικοί και θεωρητικοί (του πολέμου, της γεωπολιτικής, των Διεθνών Σχέσεων, της οικονομίας). Η αστυνομική αντίληψη της ιστορίας και της πολιτικής μας είναι παντελώς ξένα, μας είναι παγερά αδιάφορα. Δεν έχουμε, δεν τις χρειαζόμαστε, έγκυρες πηγές και πληροφορίες – δεν μας είναι απαραίτητα, να μη πω ότι μας είναι άχρηστα. Εδώ σκεφτόμαστε, δεν κολλάμε μπρίκια. Και επιχειρούμε να σκεφτούμε όπως σκέφτονται τα μέλη του συμβουλίου του ρωσικού κράτους, κάνουμε δηλαδή προσομοίωση της σκέψης τους. Το ενδεχόμενο να αστοχήσουμε δεν το αποκλείουμε – μέχρι τώρα όμως δεν έχουμε διαψευστεί, διότι δεν παραβλέπουμε τα γεγονότα και διότι η στρατηγική του ρωσικού κράτους είναι σαφής και ομολογείται ξεκάθαρα, χωρίς ενδοιασμούς και επιφυλάξεις. Στον πόλεμο νικάει ο αμείλικτος. Εάν τα γεγονότα μας διαψεύσουν, θα επανεξετάσουμε τον τρόπο σκέψης μας. Απαντώ αμέσως και ευθέως στο ερώτημα του τίτλου: ναι, πήραν την απόφαση να ισοπεδώσουν το Κίεβο, μέσα στο 2025, ίσως σε λίγους μήνες, σε λίγες βδομάδες, σε λίγες μέρες. Θα δούμε, εδώ είμαστε.

Continue reading →

θεία κοινωνία ή αντικαταθλιπτικά; εξομολόγηση ή ψυχανάλυση; πνευματικός ή ψυχίατρος; εκκλησία την Κυριακή ή πρωινάδικο στην τηλεόραση;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΜΑΣΤΕ πολύ τυχερές και τυχεροί που ζούμε στην εποχή των θλιβερών και φαιδρών καταλοίπων του χριστιανισμού. Στις αρχές του 5ου αιώνα, ο ιερός Αυγουστίνος υπερασπίστηκε τον χριστιανισμό με την Θεία Πολιτεία του και ανέδειξε την ανωτερότητά του έναντι του παγανισμού. Τώρα, τα υπερανθρωπιστικά και μετανθρωπιστικά μανιφέστα υπερασπίζονται την επιστήμη και αναδεικνύουν την ανωτερότητά της έναντι του παρηγορητικού και παραμυθητικού χριστιανισμού. Δεν τον αντιμάχονται, εκπληρώνουν τις επιθυμίες του. Τόσο η αρχαία ελληνική θρησκεία όσο και οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες των ποιμενικών-πολεμικών κοινωνιών (ιουδαϊσμός, χριστιανισμός, ισλαμισμός) καταγράφουν, και εκπληρώνουν φαντασιακά, τις επιθυμίες του τσομπάνη ήρωα πολεμιστή – με προεξάρχουσα αυτήν της σωματικής αθανασίας, την επίτευξη της απόλυτης ισχύος. Η τέχνη, ακολουθώντας κατά πόδας τη θρησκεία τις εκληρώνει με άλλον τρόπο, η επιστήμη όμως σηκώνει τα μανίκια και δεν αστειεύεται – μια μέρα θα γίνουμε αθάνατοι, θεοί, με κάποιον τρόπο. Ο Θεός δεν πέθανε, θα πεθάνει – όταν θα γίνουμε θεοί. Μέχρι τότε, αντικαταθλιπτικά και τηλεόραση.

Continue reading →

αναπόφευκτη η ήττα του αήττητου, μόνο που θα είναι νικηφόρα ήττα

Please, please, sir, I will do anything, sir

Donald Trump (President)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ παρατηρήσατε κι εσείς την ηδονή στο βλέμμα και στο πρόσωπο του Τραμπ καθώς έλεγε ότι τώρα θα έρθουν όοοολες οι χώρες του κόσμου, θα μου φιλήσουν τον κώλο και θα με παρακαλέσουν – please, please, sir, I will do anything, sir. Η μεγάλη ηδονή που νιώθει ο Κύριος όταν τον ικετεύουν προϋποθέτει μια άλλη: την ηδονή της κάμψης της βούλησης, της αντίστασης, της επιθυμίας του υποτελούς. Χύνει!!! Το γεγονός ότι όχι μόνο δεν την κρύβει, την ηδονή να ακούει τον ικέτη να εκλιπαρεί για έλεος, αλλά την επιδεικνύει και ρητά αλλά και υπόρρητα, με τη γλώσσα του σώματος, μας παρακινεί να διατυπώσουμε την γνώμη ότι ο president φρονεί, πιστεύει ότι είναι αφενός ο πιο ισχυρός άνδρας πάνω στον πλανήτη, επίγειος Θεός δηλαδή, και αφετέρου απολύτως ισχυρός. Δεν θα αμφισβητήσουμε αυτή τη πίστη, ναι, είναι ο πιο ισχυρός άνδρας πάνω στη Γη. Μπορεί και να μην είναι, αλλά δεν πειράζει, δεν είναι κάτι σημαντικό. Αλλά να νομίζει ότι είναι απολύτως ισχυρώς, αυτό είναι ύβρις διότι δεν μπορεί να υπάρξει απόλυτη ισχύς. Τι είναι όμως η απόλυτη ισχύς, γιατί δεν υπάρχει, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει, γιατί είναι ύβρις, γιατί ακολουθεί η τιμωρία, η κατακρήμνιση, η ήττα, ο θάνατος, η νέμεσις;

Continue reading →

εμπορικός πόλεμος: επιτάχυνση της συρρίκνωσης του καπιταλισμού και όξυνση του παγκόσμιου κοινωνικού (εμφύλιου) πολέμου

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΖΟΥΜΕ, και χαίρομαι πολύ γι΄ αυτό, πάρα πολύ, πολύ ενδιαφέρουσες μέρες και χρόνια και θα ζήσουμε ακόμα πιο ενδιαφέρουσες τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Θα ήθελα πολύ να τις ζήσω και κάνω ό,τι μπορώ γι΄ αυτό. Μέρες και χρόνια αναταραχής, αστάθειας, αναστάτωσης, αταξίας, αβεβαιότητας, διακινδύνευσης, εξεγέρσεων και επαναστάσεων σε όλα τα πεδία και τα επιπεδα – κοινωνικές, οικονομικές, πνευματικές, πολιτισμικές και καλλιτεχνικές – και ψυχικές. Τέτοιες μέρες και τέτοια χρόνια οι άνθρωποι τα έζησαν σε εποχές μεταβατικές, σε εποχής μετασχηματισμού, αποδιοργάνωσης μιας τάξης, αταξίας και συγκρότησης μιας νέας τάξης. Οι εποχές αυτές είναι μεγάλης διάρκειας, διαρκούν αιώνες, αλλά η μεταβατική εποχή που ζούμε δεν θα διαρκέσει αιώνες, λόγω της ταχύτητας που χρησιμοποιούμε σε όλα τα κοινωνικά πεδία – στην παραγωγή, στη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και του χρήματος, στις μετακινήσεις και στις μεταφορές, στη διάδοση μηνυμάτων, πληροφοριών και γνώσεων. Όταν αρχίζει κάποια διαδικασία επιτάχυνσης , όπως αυτή των ημερών μας, της συρρίκνωσης του καπιταλισμού, είναι αδύνατον να ελεγχθεί και να σταματήσει. Τι είναι όμως η συρρίκνωση του καπιταλισμού, γιατί φρονώ ότι είναι αναπόφεκτη και αδήριτη; Πώς την επιταχύνει ο εμπορικός πόλεμος, ο ανταγωνισμός μεταξύ των καπιταλιστών όλων των κοινωνιών του πλανήτη; Θα απαντήσω σε αυτά τα ερωτήματα, πριν όμως θα ήθελα να κάνω δυο τρεις παρεκβάσεις – θα μας βοηθήσουν τα μάλα να κατανοήσουμε και τα ερωτήματα που εγείρω και τις απαντήσεις που διατυπώνω.

Continue reading →

εργάζονται τα βόδια όταν οργώνουν; εργάζεται η φύση; εργάζονται τα φυτά, τα ζώα;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΙΑ παιδική ανάμνηση έρχεται και ξανάρχεται, άλλοτε με κάποια αφορμή κι άλλοτε σκάει έτσι, αιφνίδια. Είμαι πέντε χρονών, κρατάω το αλέτρι, μόλις που το φτάνω, και ο παππούς δίπλα μου να με καθοδηγεί, να με μαθαίνει να οργώνω. 1963, Πετράδες Διδυμοτείχου. Τα γελάδια μπροστά να τραβάνε το αλέτρι, αμμουδερό, μαλακό το έδαφος – ευτυχώς γι’ αυτά. Ήξεραν τι να κάνουν, πότε τελειώνει η αυλακιά, πότε να γυρίσουν, αν και ο παππούς μου με προσταγές τους υπενθύμιζε ποιος είναι ο αφέντης. Μία μόνο θυμάμαι, για να σταματήσουν: οχάα! Περπατούσαν αργά, όχι νωχελικά, βαριεστημένα θα έλεγα, και θα πρέπει να ήταν ευχαριστημένα – δεν τα κούραζε ο παππούς μου. Οργώναμε ένα μικρό χωραφάκι, τα έζευε στο κάρο, φόρτωνε το αλέτρι και πηγαίναμε στο ποτάμι, στον Έβρο. Τα έλυνε, τα ποτίζαμε, πίναμε κι εμείς από το πεντακάθαρο νεράκι της Μαρίτσας, και τα αφήναμε να βοσκήσουν. Ο παππούς μου μάζευε ξερόκλαδα λεύκας και κοιμόταν μπρούμυτα, με τις δυο γροθιές του για μαξιλάρι. Τον μιμήθηκα αλλά ήταν πολύ άβολα. Για τον παππού μου, μεταξένιο με πούπουλα.

Continue reading →

ανθρωπόκαινο ή καπιταλόκαινο; (εργάζονται οι αντιλόπες όταν βόσκουν;)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ 2000 ο Πάουλ Κρέτσεν (Paul Crutzen), χημικός της ατμόσφαιρας, βραβείο Νόμπελ (χημεία, 1995) και ο Γιουτζίν Στέρμερ (Eugene Stoermer), βιολόγος (γλυκών υδάτων), σε άρθρο τους στο περιοδικό Global Change Newsletter, τ. 41, επινοούν τον όρο Ανθρωπόκαινο για να δηλώσουν την αποφασιστικής, καθοριστικής σημασίας επίδραση του ανθρώπου στην οικολογία και τη γεωλογία του πλανήτη. Το Ανθρωπόκαινο αρχίζει, ισχυρίζονται, το 1784, όταν άρχισε η πρώτη λειτουργία της ατμομηχανής – ας το σημειώσουμε αυτό. Και είναι τόσο αποφασιστικής και καθοριστικής σημασίας η επίδραση ώστε όποια προβλήματα και να παρουσιάζονται μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε και να τα λύσουμε με την τεχνολογία και την επιστήμη. Η φύση δεν υπάρχει πια, δεν υπάρχουν φυσικά όρια, υπάρχει ο άνθρωπος και μπορεί να κάνει ό,τι γουστάρει. Συνεπής με τις θεωρίες του, ο Ολλανδός Κρέτσεν πρότεινε, το 2006 (Climate Change, 77, 211-219), να επιλύσουμε το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη διασπείροντας στο διάστημα αερολύματα θειικού άλατος, τα οποία θα ανακλούν το φως το ήλιου κι έτσι ο πλανήτης μας θα ψυχρανθεί – και θα πάψει να μας ενοχλεί με τις ιδιοτροπίες του. Ευθύς αμέσως μετά την επινόηση του όρου Ανθρωπόκαινο άρχισαν να εκφράζονται έντονες ενστάσεις και διαμαρτυρίες και άνοιξε ένας διεθνής διάλογος με αποτέλεσμα να έχουν γραφεί πολλά και ενδιαφέροντα άρθρα και βιβλία αυτά τα 25 χρόνια. Ο διάλογος συνεχίζεται και θα συνεχίζεται καθ΄ όλη τη διάρκεια του 21ου αιώνα. Όμως, ο διάλογος δεν άρχισε το 2000, άρχισε πολύ νωρίτερα, στα μέσα του 19ου αιώνα, με πρωταγωνιστή, ποιον άλλον; τον Καρλ Μαρξ. Ο οποίος βέβαια θα γελούσε σαρκαστικά όταν θα άκουγε τη λέξη Ανθρωπόκαινο. Το 2017, ο μαρξιστής ιστορικός του περιβάλλοντος και ιστορικός γεωγράφος Τζέισον Μουρ (Jason Moore) επινοεί (Azimuth, 9, 1, 71-79) τον όρο Καπιταλόκαινο (Capitalocene) για να δηλώσει ότι ο δράστης της γένεσης της νέας οικολογικής και γεωλογικής εποχής δεν είναι ο άνθρωπος αλλά το κεφάλαιο. Ο άνθρωπος ή το κεφάλαιο ευθύνεται για την κλιματική άλλαγή και όλες τις άλλες μορφές της οικολογικής κρίσης;

Continue reading →