ο Μαρξ και το εμπόρευμα (merx)

Ο φίλος Καρλ Μαρξ ήταν παιδί της πόλης.Γεννήθηκε σε πόλη, έζησε σε πόλεις (Βρυξέλλες, Παρίσι) και πέθανε στο κέντρο του κόσμου (Λονδίνο). Όπως όλα τα παιδιά της πόλης δεν μπορούν να ζήσουν μακριά από αυτήν, έτσι και ο Μαρξ δεν μπορούσε να ζήσει παρά μόνο σε πόλη. Απεχθανόταν τα χωριά, δεν έσκαψε ποτέ, δεν έφαγε κεράσια από δέντρο, δεν φρόντισε γλάστρα ποτέ του. Απεχθανόταν, σαν παιδί της πόλης, το χώμα.

Λάτρευε το εμπόρευμα – τα εμπορεύματα του εξασφάλιζαν τη ζωή, αυτά του χάριζαν και τις απολαύσεις. Δεν ήταν πλούσιος, άρα του έλειπαν πολλά, θα ήθελε περισσότερα – πάλι καλά που ο φίλος του, ο Ένγκελς, γιος βιομηχάνου, του έστελνε χρήματα για να τα κάνει εμπορεύματα. Ήταν αδιανόητο να ζήσει μακριά από πόλη και χωρίς εμπορεύματα.

Γιατί ασχολήθηκε ο Μαρξ με το εμπόρευμα; Δύο εικασίες σκέφτομαι. Η πρώτη: Στα λατινικά το εμπόρευμα είναι merx, γενική mercis. Η αγορά, όπου υπάρχουν τα εμπορεύματα, στα γερμανικά είναι Μarkt και το νόμισμα, Mark (και το μεδούλι των οστών!). Πιθανότατα, υποσυνείδητα συνέδεσε τις παραπάνω λέξεις με το όνομα του. Η δεύτερη: ενώ λάτρευε το εμπόρευμα, δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς αυτά, του έλειπαν κι αυτή η έλλειψη ήταν πηγή έντονης δυσφορίας.

Είδε όμως το εμπόρευμα από την οπτική γωνία της πόλης, της κατανάλωσης, όχι από την οπτική γωνία της υπαίθρου, όχι από την οπτική της κοινωνικής αποθήκευσης. Ως κάτοικος της πόλης ο Μαρξ δεν έζησε τη σύγκρουση, τον σφοδρό κοινωνικό πόλεμο μεταξύ κοινωνικής αποθήκευσης (δώρου, γενναιοδωρίας, αμοιβαιότητας, ανταλλαγής σε είδος) και του εμπορεύματος. Το Κεφάλαιό του βλέπει το εμπόρευμα από την οπτική της πόλης, της κατανάλωσης, της ανταλλακτικής αξίας, της μισθωτής εργασίας, του χρήματος, του καπιταλισμού. Είναι ελλιπές. Ένα δεύτερο Κεφάλαιο θα δει το εμπόρευμα από την οπτική γωνία της κοινωνικής αποθήκευσης, του κοινωνικού πολέμου μεταξύ κοινωνικής αποθήκευσης και εμπορεύματος,

‘φιλία, χαρά, παρηγοριά: ο κομμουνισμός του 21ου’

‘δεν αγαπώ κανένα λαό, ούτε τους Εβραίους· μόνο τους φίλους μου αγαπώ’

Χάνα Άρεντ

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΟΣΟΥΣ και πόσες μπορούμε να αγαπάμε; Μπορούμε να αγαπάμε  όλη την ανθρωπότητα; Όλον τον ελληνικό λαό; Όχι, φίλες και φίλοι, δεν μπορούμε. Εάν η αγάπη είναι κυρίως φροντίδα, είναι σχέση και όχι λεκτικά πυροτεχνήματα και αφαιρέσεις, τότε δεν μπορούμε να αγαπάμε παρά μόνο ένα μικρό, πολύ μικρό θα έλεγα, αριθμό ανθρώπων. Δεν μπορούμε να συνάψουμε σχέση, σχέσεις με όλη την ανθρωπότητα, με όλον τον ελληνικό λαό.

Η φράση του τίτλου είναι του φίλου μου του Πωλ, από σχόλιό του σε πρόσφατο διήγημα που έγραψα. Συμπυκνώνει με τον πιο λιτό, πιο άμεσο, πιο ευθύ τρόπο το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον μας και υποδεικνύει το περιεχόμενο του κομμουνισμού της εποχής μας. Είναι η απάντηση στο ερώτημα: τι θα κάνουμε με τον κομμουνισμό, θα τον περιμένουμε ή θα τον ζήσουμε όπως, όπου, όποτε και με όποιον και όποια μπορούμε σήμερα;

Continue reading

από το ‘Αβραάμ εγέννησε Ισαάκ’ (Γένεσις, ΚΕ, 20) στο Υπουργείο Μοναξιάς: η μεγατάση της συρρίκνωσης της συγγένειας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΥΤΗΝ και πολλές άλλες παρόμοιες προτάσεις που διαβάζουμε σε αρκετά κεφάλαια της Γενέσεως δεν μπορούσα να τις κατανοήσω για πολλές δεκαετίες. Μα πώς είναι δυνατόν ένας άνδρας να γεννήσει; Δεν είναι δυνατόν, κατά κανένα τρόπο. Ούτε η μελέτη του ποιμενικού τρόπου παραγωγής και της εξ αυτού προερχόμενης ποιμενικής πατριαρχίας με βοήθησαν. Με βοήθησε ένα βιβλίο του Μάρσαλ Σάλινς, Τι είναι (και τι δεν είναι) συγγένεια (εκδ του Εικοστού Πρώτου, μετ. Ν. Κούρκουλος, 2014 –  το πρωτότυπο 2013). Όχι μόνο με βοήθησε να κατανοήσω την πρόταση του τίτλου, με βοήθησε να σκέφτομαι και διαφορετικά. Διαβάζω αυτές τις μέρες ένα πολύ βασικό του βιβλίο (Πολιτισμός και πρακτικός λόγος) και μόλις το τελειώσω θα γράψω για τον Σάλινς.

ΩΣ ανθρωπολόγος, ο Σάλινς εξετάζει τη συγγένεια από τη σκοπιά του. Υπάρχει όμως και η ιστορική διάσταση του ζητήματος, την οποία παραβλέπει. Αυτή η διάσταση θα είναι το αντικείμενο του σημερινού σημειώματος. Υποστηρίζω ότι η έννοια της συγγένειας συρρικνώθηκε στις ποιμενικές κοινωνίες και κατά συνέπεια στον δυτικό πολιτισμό, που έχει ποιμενικές ρίζες. Μιας όμως και οι ρίζες του δεν είναι μόνο ποιμενικές αλλά και κοινοτικές, στον δυτικό πολιτισμό η συγγένεια εμφανίζεται και με μια ευρεία έννοια. Η συγγένεια είναι ένα πεδίο σύγκρουσης πολιτισμικής.

Continue reading

πώς έχουν πεθάνει οι άνθρωποι, πώς πεθαίνουν, πώς θα πεθαίνουν;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΝΩ γνωρίζουμε πως θα πεθάνουμε, δεν γνωρίζουμε πώς. Μόνοι όσοι αυτοκτονούν γνωρίζουν το πώς. Κανείς και καμία δεν μπορεί να γνωρίζει, μόνο να εύχεται μπορεί. Και τι ευχόμαστε;  Ευχόμαστε να πεθάνουμε γέροι και γριές, πλήρεις ημερών, την ώρα που κοιμόμαστε. Έχουν υπάρξει θάνατοι που τους αποκαλώ έργα τέχνης. Ήταν όλοι γέροι και γριές. Καθισμένοι στο παγκάκι να ξεκουραστούν, έγειρε στον ώμο του φίλου του και πέθανε· μια γριά πέθανε στο τραπέζι του Πάσχα, από τη χαρά της, με τα παιδιά και τα εγγόνια κοντά της. Επειδή είναι έργα τέχνης, δεν είναι πολύ συνηθισμένοι θάνατοι.

ΑΣ υποθέσουμε ότι θα πεθάνω 97 χρονών. Μεταξύ των άλλων ενδεχομένων, υπάρχουν και τα εξής: να πεθάνω την ώρα που κλαδεύω το αμπέλι, τέλος Μάρτη, με τα χελιδόνια να κελαηδούν τριγύρω μου, με πολλά λουλούδια και ένα λαμπρό ήλιο. Ενδέχεται όμως το 2056 να έχει επιβληθεί ξανά η ποινή του αποκεφαλισμού και να με αποκεφαλίσουν. Δεν θα ζήσω τον τρόμο και τη φρίκη;  Ασφαλώς και θα τον ζήσω! Στην πρώτη περίπτωση, ο θάνατός μου θα είναι φυσικός, στη δεύτερη, βίαιος.

Continue reading

ο Μαρξ, η ιστορία, η θεωρία του ζωντανού (εμμενούς) κομμουνισμού

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η βασική ένσταση, διαφωνία, απορριπτική επιχειρηματολογία κατά της θεωρίας του ζωντανού κομμουνισμού είναι ότι πρόκειται για μια ανιστορική, υπεριστορική επινόηση, κατασκεύασμα. Πρόκειται για ανιστορικές απόψεις, πρόκειται για ανιστορικό τρόπο σκέψης. Είναι ανιστορική γιατί δεν ταιριάζει στην ιστορία, εάν κατανοώ σωστά το επίθετο ανιστορικός. Την ίδια σημασία πάνω κάτω έχει και το αδόκιμο επίθετο υπεριστορικός: δεν λαμβάνει υπ΄ όψει την ιστορία, κινείται πέραν αυτής. Η αναφορά στην ιστορία μαρτυρά την θεωρητική προέλευση της ένστασης: είναι μαρξιστική. Κατά συνέπεια, η θεωρία του ζωντανού κομμουνισμού δεν είναι μαρξιστική, δεν είναι αποτέλεσμα της εφαρμογής της μαρξιστικής μεθόδου.

ΔΥΟ μεγάλα ζητήματα έρχονται στο προσκήνιο με αυτή την ένσταση και την παραδοχή ότι η θεωρία του ζωντανού κομμουνισμού δεν είναι μαρξιστική. Το ζήτημα της ιστορίας και το ζήτημα του ιστορικού υλισμού, δηλαδή της πρόσληψης του μαρξισμού ως επιστήμης της Ιστορίας. Μήπως είναι εμπνευσμένη από την αναρχική θεωρία; Όχι, δεν φαίνεται να είναι. Λογικό και επόμενο είναι λοιπόν οι βασικοί πολέμιοι της θεωρίας του ζωντανού μαρξισμού να είναι μαρξιστές και αναρχικοί. Και άλλοι είναι, όπως οι καστοριαδικοί, οι αναρχοσυνδικαλιστές και άλλοι και άλλοι.

Continue reading

πότε και πώς έφτασα στη θεωρία του ζωντανού (εμμενούς) κομμουνισμού

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η θεωρία του ζωντανού (εμμενούς) κομμουνισμού διαμορφώθηκε στην Αθήνα την τριετία 1988-1991, όταν κατέρρεε ο υπαρκτός σοσιαλισμός. Ήταν το αποτέλεσμα μιας δεκάχρονης διαδικασίας, κατά την οποία έθεσα στον εαυτό μου πολλά ερωτήματα στα οποία δεν μπορούσα να απαντήσω. Ο μόνος τρόπος να απαντηθούν ήταν η θεωρία του ζωντανού κομμουνισμού, τον οποίο μέχρι πριν δυο τρία χρόνια αποκαλούσα εμμενή, δηλαδή αυτόν που υπάρχει, υπήρχε και θα υπάρχει. Κάποιος φίλος (ο Παντελής) μού επισήμανε ότι ο όρος ζωντανός είναι και πιο κατανοητός και πιο εύστοχος και τον υιοθέτησα. Κατόπιν, ένας άλλος φίλος πρότεινε και το ‘γλεντζέδικος’, που κι αυτόν τον υιοθέτησα και τον χρησιμο-ποιώ.

Continue reading

‘πολιτισμός’ και ζωντανός κομμουνισμός

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΑΘΕ φορά που ακούω τη λέξη ‘πολιτισμός’ αισθάνομαι τρόμο και απελπισία· και σκέφτομαι πολλά, πάρα πολλά. Αισθάνομαι τρόμο και απελπισία γιατί η λέξη ‘πολιτισμός’ είναι μια βάναυση, μια έντονη, μια βίαιη, μια δριμύτατη λέξη. Είναι μια λέξη του Κυρίου, της Κυριαρχίας. Κύ-ριος είναι αυτός που φουσκώνει, σωματικά και κοινωνικά, επειδή αυξάνεται ο πλούτος του και η ισχύς του – ετυμολογικά συγγενεύει με το κύ-μα και την έγ-κυ-ο: κύ-ρος είναι η αύξηση της ισχύος και ταυτόχρονα το δέος που προκαλεί αυτή η αύξηση στον Υποτελή. Κυριαρχία είναι μια κοινωνική σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων, ομάδων. κτλ και κατά την οποία άρχει (διατάζει, αποφασίζει) ο Κύριος, ο ισχυρός, αυτός που θέλει να αυξάνει διαρκώς την ισχύ του.

ΘΑ εκθέσω τι σκέφτομαι για τον ‘πολιτισμό΄του Κυρίου και θα αντιληφθείτε γιατί αισθάνομαι τρόμο και απελπισία. Αν και υπάρχουν πολλοί ορισμοί για τον πολιτισμό, ελάχιστα διαφέρουν μεταξύ τους. Κατά συνέπεια υπάρχει μόνο ένας ορισμός για τον πολιτισμό, αυτός του Κυρίου. Μιας όμως και το ένα δεν υπάρχει στις κυριαρχικές κοινωνίες, υπάρχει το δύο, τουλάχιστον, τότε δύο θα είναι οι ορισμοί του πολιτισμού – αυτός της Κυριαρχίας και αυτός του ζωντανού κομμουνισμού. Αυτόν τον τελευταίο θα επιχειρήσω να διατυπώσω σήμερα. Θα επιχειρήσω δηλαδή να καρφώσω το παλούκι στη καρδιά του βρικόλακα Κυρίου. Θα χρειαστούμε πολλά παλούκια – ο Κύριος έχει πολλές καρδιές.

Continue reading

η ΑΠΟΧΗ και η απομάκρυνση από τον Κύριο

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η ΑΠΟΧΗ και η απομάκρυνση από τον Κύριο, από την κυριαρχική σχέση, θα είναι δύο από τα ζητήματα που θα διερευνήσουμε τα επόμενα χρόνια. Η απομάκρυνση από τον Κύριο δεν είναι χωρική, δεν νομίζω ότι μπορεί να υπάρξει χωρική απομάκρυνση, αλλά εργασιακή, ιδεολογική, ψυχολογική, συναισθηματική, πολιτική απομάκρυνση. Η ΑΠΟΧΗ είναι πολιτική απομάκρυνση.

ΜΙΑ από τις πτυχές του ζητήματος της ΑΠΟΧΗΣ είναι  η συζήτηση σχετικά με το πόσο επικίνδυνη είναι για την καπιταλιστική Κυριαρχία, την καπιταλιστική δημοκρατία. Πολλοί και πολλές υποστηρίζουν ότι το αφτί του Κυρίου δεν ιδρώνει, εάν δεν πάμε να ψηφίσουμε. Να είναι άλλοθι για να πάνε να ψηφίσουν; Δεν ξέρω, μπορεί. Διαφωνώ. Διευκρινίζοντας ότι κυβέρνηση θα σχηματιστεί ακόμα κι αν δεν πάει να ψηφίσει ούτε ένας (διότι υπάρχει ήδη κυβέρνηση, η υπηρεσιακή), θεωρώ ότι η ΑΠΟΧΗ είναι μια πρακτική που ανησυχεί τον Κύριο και τους συμβούλους Του. Είναι σαφές ότι δεν ΑΠΕΧΟΥΜΕ για να μην σχηματιστεί κυβέρνηση – αυτό είναι φενάκη, είναι ανοησία. Πριν εκθέσω τα επιχειρήματά μου, ας δούμε συνοπτικά το ζήτημα της απομάκρυνσης από τον Κύριο.

Continue reading

κοινωνικός πόλεμος, ζωντανός κομμουνισμός και Αριστερά

φίλες και φίλοι

ΔΕΣΜΕΥΟΜΑΙ ενώπιον της Ζωής, που πάντα παρίσταται αρωγός σε όσους και όσες την ενισχύουν, και ορκίζομαι, μα την Αγία Πατάτα, μα την Αγία Ντομάτα, μα την Αγία Φράουλα, ότι μέχρι στις 31 Δεκεμβρίου του 2019, πριν αρχίσει η τρομερή και φοβερή δεκαετία 2020-2030, θα ολοκληρώσω και θα εκδώσω το βιβλίο που έχω κατά νου και εν πολλοίς έχει γραφεί με πρωινά σημειώματα για την Αριστερά, του παρελθόντος και του μέλλοντος. Δεν έχω αποφασίσει ακόμα για τον τίτλο αλλά μάλλον προσανατολίζομαι προς τον τίτλο του σημερινού σημειώματος.

Continue reading

από την πλεονική σπείρα (πληρο-φορία) στη μειονική σπείρα (διά-βολος)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΠΙ εκατό χιλιάδες χρόνια, μέχρι το 10.000 π. Χ., οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές ομάδες των είκοσι έως σαράντα μελών. Δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά αυτών των μικρών ομάδων ήταν ο διαρκής πειραματισμός, ατομικός και ομαδικός, και η συνεργασία μεταξύ των μελών της ομάδας. Ο διαρκής πειραματισμός και η συνεργασία ήταν αναγκαίες προϋποθέσεις για την επιβίωση της ομάδας.

ΓΙΑ να υπάρχει διαρκής πειραματισμός ήταν απαραίτητη η κυκλοφορία της γνώσης –  κάθε τι που μάθαινε κάποιος ή κάποια δεν το κρατούσε για τον εαυτό του αλλά έσπευδε αμέσως να το προσφέρει στα άλλα μέλη της ομάδας. Όσα πιο πολλά γνώριζαν όλοι, τόσο πιο βέβαιη ήταν η επιβίωση της ομάδας. Η προσφορά αυτή ενίσχυσε τη ζωή, του μέλους και της ομάδας. Σου δίνω, μου δίνεις –  διαρκώς, χωρίς όρους και όρια για να γνωρίζουμε κι εγώ κι εσύ και όλα τα μέλη περισσότερα. Αυτή τη διαδικασία της αλληλοενίσχυσης μέσω της προσφοράς της γνώσης θα την ονομάσουμε πλεονική σπείρα· η νέα κατάσταση που δημιουργείται κάθε φορά από την πλεονική σπείρα θα την ονομάσουμε πληροφορία –  με την αρχική σημασία της λέξης: γίνομαι πιο πλήρης μέσω της διαρκούς, ανεμπόδιστης, ελεύθερης κυκλοφορίας της γνώσης. Οι χαρακτηρισμοί ‘ανεμπόδιστης’ και ‘ελεύθερης’ είναι περιττοί, μιας και ήταν αδιανόητο να μην ήταν ανεμπόδιστη και ελεύθερη.

ΥΠΑΡΧΕΙ κι ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό των πρώτων ανθρώπινων ομάδων: η εξουσία. Οι ομάδες αυτές ήταν αταξικές και ακρατικές, υπήρχε όμως εξουσία. Πολλοί και πολλές ακούν τη λέξη εξουσία και εξοργίζονται αλλά αγνοούν ίσως ότι δεν μπορεί να υπάρξει ανθρώπινη ομάδα και ανθρώπινη κοινωνία (οριζομένη ως το πλέγμα των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ ανθρώπων και φύσης) χωρίς εξουσία. Η εξουσία είναι η διαφορά μεταξύ των μελών της ομάδας ως προς τη γνώση. Κάποιοι, οι ενήλικες, οι γέροι, γνωρίζουν περισσότερα από τους νεότερους. Πρόκειται για μια αντικειμενική κατάσταση, η οποία διαρκώς καταργείται και διαρκώς εμφανίζεται αφού, μέσω της ενηλικίωσης και της κυκλοφορίας της γνώσης, η διαφορά ως προς τη γνώση διαρκώς αίρεται και διαρκώς εμφανίζεται.

Continue reading