φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Πολύ συχνά η παγκόσμια Ιστορία παρομοιάζεται με ένα τρένο που τρέχει – δεν είναι ατυχής η παρομοίωση, κάθε άλλο, και τη δεχόμαστε, με όλες τις επιφυλάξεις και τους ενδοιασμούς που ανακινεί η όποια απλούστευση.  Το τρένο κινείται μόνο πάνω στις σιδηρογραμμές – θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι σιδηρογραμμές είναι η Ανάγκη, σηκώνει πολλά βάρη αυτή η Ανάγκη·  αλλά το δίκτυο του σιδηροδρόμου κάποιοι τό σχεδίασαν και κάποιοι  κατασκεύασαν και τοποθέτησαν τις σιδηρογραμμές·  τα τρένα δεν πάνε όπου νάναι, πάνε ας πούμε από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη.  Για να κινηθεί το τρένο χρειάζεται ένας πολύ μεγάλος και πολύ ισχυρός κινητήρας – ας τον ονομάσουμε Επιθυμία. Κἀποιοι κατασκεύασαν αυτόν τον κινητήρα – είναι αυτοί  που κατασκεύασαν και τοποθέτησαν τις σιδηρογραμμές. Για να κινηθεί το τρένο πρέπει να υπάρχουν μηχανοδηγοί – τελείως υποτυπωδώς είναι οδηγοί, αφού το τρένο κινείται πάνω στις γραμμές.  Είναι περισσότεροι χειριστές της μηχανής, διαχειριστές δήλα δή της ταχύτητάς του.

     Θα ήθελα στο σημείο αυτό να επισημάνω, κάνοντας μια συντομότατη παράκαμψη, παρέκβαση ανθρωπολογικού και ιστορικού  χαρακτήρα, ότι αν και τα χέρια μας,  η εργασία, η ανάπτυξη της Τεχνικής συνέβαλαν τα μάλα στον σχηματισμό του εγκεφάλου και της ανέλιξης της ανθρωπογένεσης, ο μεν Ήφαιστος ιδρώνει μέσα στα  υπόγεια εργαστήριά του ενώ ο  Προμηθέας αλυσοδεμένος πάνω στα γκρεμά του Καυκάσου δέχεται καθημερινά τις  αρπακτικές εφόδους του Κυρίου που του αρπάζει το γευστικό και θρεπτικό συκώτι του.  Αυτό που μας έκανε ανθρώπους υποβιβάστηκε και περιφρονήθηκε· τώρα, ο Διαχειριστής λύνει και δένει: ο Συντονισμός της κοινωνικής οργάνωσης αναβαθμίστηκε σε τέτοιο βαθμό ώστε φτάσαμε στο σημείο να μην είναι δυνατή η ύπαρξη της κοινωνίας χωρίς αυτόν. Σήμερα, η Διαχείριση και ο Συντονισμός εμφανίζονται με τη μορφή του Πολιτικού (το Πολιτκόν, όχι ο πολιτικός).

    Οι μηχανοδηγοί λοιπόν ρυθμίζουν την ταχύτητα του τρένου. Υπάρχει περίπτωση να μην μπορούν να τη ρυθμίσουν; Και βέβαια υπάρχει! Θα το δούμε αυτό αργότερα. Το τρένο είναι γεμάτο με επιβάτες –  είναι αυτοί που κατασκεύασαν τις γραμμές, τις τοποθέτησαν, κατασκεύασαν βαγόνια και κινητήρα. Εάν θέλουν, οι επιβάτες μπορούν να σταματήσουν το τρένο, τραβώντας το μοχλό που το ακινητοποιεί. Είναι εφικτό το σταμάτημα του τρένου; Ναι – και όχι, εάν οι μοχλοί ακινητοποίησης είναι χαλασμένοι, εάν το τρένο έχει αναπτύξει ιλιγγιώδη ταχύτητα. Υπάρχει μια περίπτωση που το τρένο δεν μπορούν να το σταματήσουν ούτε οι μηχανοδηγοί ούτε οι επιβάτες: όταν πέφτει στο γκρεμό. Πέφτουμε στο γκρεμό; Όχι, είναι  η απάντησή μου – τον πλησιάζουμε όμως με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Τα ερωτήματα που θέτω προς συζήτηση είναι τα εξής: γιατί το τρένο της Παγκόσμιας Ιστορίας έχει αναπτύξει τέτοια ιλιγγιώδη ταχύτητα; Ποιός κατασκεύασε τέτοιο θηριώδη κινητήρα; Θα μπορέσουμε να κόψει ταχύτητα και να σταματήσει πριν το γκρεμό ή θα πέσουμε;  Ποιός είναι ο γκρεμός, γνωρίζουμε την ύπαρξή του; Η ταχύτητα της πτώσης, της κατάρρευσης,  θα είναι εξ ίσου ιλιγγιώδης; Θα μπορέσω εγώ εδώ στην Καστανούσα να σωθώ; Απαντώ ευθύς αμέσως στο τελευταίο: Όχι, βέβαια, κατά κανένα τρόπο! Ας δούμε πρώτα την επιταχυνόμενη ταχύτητα του τρένου.

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Οι τέσσερις λέξεις του τίτλου του σημερινού σημειώματος έχουν κάτι κοινό, τη συλλαβή κυ-. Τί σημαίνει κύμα;  Κύμα σημαίνει ‘φούσκωμα’ – το κύμα είναι το αποτέλεσμα (-μα) του φουσκώματος (κυ-) της θάλασας.  Τί σημαίνει ἐγκυος; Έγκυος (<ενκυος) σημαίνει ‘ το έμψυχο όν, η γυναίκα, το θηλυκό (-ος) το οποίο φουσκώνει (κυ-) μέσα στο σώμα (εν)’.  Τί σημαίνει κύρος; Κύρος σημαίνει ‘ισχύς, δύναμη, επιρροή και αξίωμα από την διαθέσιμη ισχύ προερχόμενα, κύρος, απόφαση’ . Η ετυμολογία της λέξης μας λέει όμως ότι άλλη ήταν η αρχική σημασία της λέξης. Διακρίνουμε τη συλλαβή κυ-, που σημαίνει φούσκωμα,  αλλά αυτό το -ρος τί είναι;

    Είναι ένα μόρφημα, μια ελάχιστη σημασιολογική μονάδα της γλώσσας, μια αρχέγονη λέξη που έχασε την αυτονομία της, που τη συναντούμε σε πολλά επίθετα και δηλώνει την αφθονία, τη πληθώρα: ισχυρός, ανθηρός, καρπερός, μοχθηρός και άλλα πολλά.  Νεκρός είναι αυτός που είναι γεμάτος (-ρος) από θάνατο (νεκ-). Η λέξη κύρος προέρχεται, με αναβιβασμό του τόνου, από το επίθετο *κυρός, το οποίο όμως δεν μαρτυρείται. Έχουμε το παράδειγμα όμως της λέξης νέκρα, η οποία προέρχεται από το επίθετος νεκρός με αναβιβασμό του τόνου. Να θυμηθούμε ακόμα και τη λέξη πίκρα από το πικρός!  Εάν *κυρός σήμαινε  ‘αυτός ο οποίος είναι  πολύ φουσκωμένος’ ,  το κύρος δηλώνει μια κοινωνική σχέση, στην οποία το ένα μέρος είναι πολύ φουσκωμένο σε σύγκριση με το άλλο.

    Από τη λέξη κύρος προέρχεται η λέξη Κύριος –  είναι αυτός που διαθέτει κύρος. Θα λέγαμε λοιπόν ότι Κύριος σημαίνει πολύ φουσκωτός. Σήμερα

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Αν και δεν γνωρίζουμε, ίσως να μην μάθουμε ποτέ, πότε και πως εμφανίστηκε η γλώσσα, η έναρθρη ανθρώπινη επικοινωνία, μας επιτρέπεται όμως να διατυπώσουμε κάποιες εικασίες πάνω σε αυτό το ζήτημα. Να δύο από αυτές.  Θα υπήρξε μια πρώτη λέξη (δεν θα μάθουμε ποτέ ποια ήταν αυτή), θα υπήρξε για πρώτη φορά η απόδοση μιας σημασίας (σημαινόμενο) σε κάποιο ήχο (σημαίνον).  Η σημασία, το σημαινόμενο, παραπέμπει σε κάποιο αντικείμενο αναφοράς – ας υποθέσουμε ότι στον ήχο α, στην κραυγή α, δόθηκε η σημασία ‘νερό’ · η επέκταση αυτής της πρακτικής, περί πρακτικής πρόκειται, δημιούργησε τη γλώσσα: μόλις έγινε η αρχή, η επινόηση λέξεων έγινε καθημερινή πρακτική, η οποία υπάρχει ακόμα και θα υπάρχει όσο θα ζουν άνθρωποι πάνω στη γη. Αν και ο άνθρωπος σκεφτόταν κάπως πριν μιλήσει, μια μέρα θα δούμε πως,  όταν θα καταπιαστούμε με τη διαδικασία σχηματισμού του εγκεφάλου, άρα και με τη λειτουργία του,  η γλώσσα αύξησε τις δυνατότητες της σκέψης σε τέτοιο βαθμό που δεν μπορούμε να νοήσουμε τη μία χωρίς την άλλη. Εάν λάβουμε υπόψη μας ότι μία από προϋποθέσεις της εμφάνισης της γλώσσας ήταν οι δεικτικές χειρονομίες, δεν μας επιτρέπεται να μην συσχετίσουμε την προγλωσσική σκέψη με τις χειρονομίες  και να μην εικάσουμε τον παραπέρα εμπλουτισμό της γλώσσας μέσω του συνδυασμού λέξεων και χειρονομιών δείξης. Εάν, λόγου χάριν, α σήμαινε νερό, η δείξη του στόματος και η προφορά της λέξης α θα σήμανε πίνω νερό ή διψώ ή νερό πόσιμο κλπ. Ας μην ξεχάσουμε και την συμβολή του τονισμού στην εμφάνιση της πολυσημίας (μια λέξη εκφράζει περισσότερες από τη μια σημασίες): στην κινεζική, η λέξη fu προφέρεται με τέσσερις διαφορετικούς τόνους και σημαίνει ‘άθρωπος’, ‘τύχη’, ‘πλούσιος’ και ‘επαρχία᾿.

Continue reading →

https://www.badarts.gr/2011/02/%ce%bc%ce%b9%cf%83%ce%b8%cf%8c%cf%82-%ce%b3%ce%b9%ce%b1-%cf%8c%ce%bb%ce%bf%cf%85%cf%82-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%cf%8c%ce%bb%ce%b5%cf%82/comment-page-1/#comment-2355

https://www.badarts.gr/2013/06/%ce%ba%cf%81%ce%b1%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%bf%ce%af-%cf%85%cf%80%ce%ac%ce%bb%ce%bb%ce%b7%ce%bb%ce%bf%ce%b9-dramatis-personae/