φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η κατασκευή και η ρίψη της ατομικής βόμβας ήταν η εκπλήρωση επιθυμίας που έχει διατυπωθεί έμμεσα στην Ιλιάδα, στη Βίβλο των επιθυμιών του δυτικού πολεμιστή, του ήρωα Κυρίου. Μετά από τρεις χιλιάδες χρόνια τα κατάφερε. Υπήρξαν τρεις σταθμοί της διαδικασίας κατασκευής της ατομικής βόμβας: η επινόηση των πυροβόλων (1300 μ. Χ., όταν ο Ντάντε άρχισε να γράφει τη Θεία Κωμωδία, όταν τελείωνε μια εποχή –  φεουδαρχία – και άρχιζε μια άλλη – ο εμπορικός καπιταλισμός), η βιομηχανική επανάσταση (τέλη 18ου αιώνα) και η επανάσταση στη Φυσική (τέλη 19ου-αρχές 20ού). Η κατασκευή της ατομικής βόμβας υπήρξε ένα κομβικό χρονικό γεγονός, ένα από τα μεγαλύτερα του δυτικού πολιτισμού και της παγκόσμιας ιστορίας: εισροή γνώσεων και κοινωνικών σχέσεων, επεξεργασία, εκροή γεγονότων και σχέσεων. Πώς όμως και γιατί, από ποιους διατυπώθηκε η επιθυμία κατασκευής ενός βλήματος που θα είναι όσο γίνεται περισότερο εξοντωτικό και καταστροφικό; Ποιες ήταν οι συνέπειες (κοινωνικές, στρατιωτικές και πολιτικές) της εκπλήρωσης αυτής της επιθυμίας; Με αυτά τα ζητήματα θα καταπιαστούμε σήμερα, 78 χρόνια μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι (6 και 9 Αυγούστου 1945) .

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ πόλεμος είναι το σύνολο των συγκρούσεων που εκτυλίσσονται μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας και των μελών με την κοινωνία και τους θεσμούς της. Οι μορφές με τις οποίες εκδηλώνεται ο κοινωνικός πόλεμος είναι αμέτρητες, άλλοτε φανερές και άλλοτε λανθάνουσες και υποφώσκουσες. Η επανάσταση, θεωρούμενη ως ριζική μη αναστρέψιμη αλλαγή μεγάλης διάρκειας, η εξέγερση, θεωρούμενη ως αιφνίδιο ξέσπασμα διαμαρτυριών, διαδηλώσεων, βίαιων ή μη, ο εμφύλιος πόλεμος, η ταξική πάλη, η απεργία, η πολιτισμική σύγκρουση, οι συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια, στο χώρο εργασίας, στο σχολείο, στο νοσοκομείο, μεταξύ ανδρών και γυναικών, γονέων και τέκνων, όλα αυτά και πολλά άλλα, είναι μορφές του κοινωνικού πολέμου. Άλλοτε είναι μοριακός και διάχυτος και άλλοτε συλλογικά διεξαγόμενος και  εστιασμένος· άλλοτε είναι σύντομης διάρκειας και άλλοτε γενικεύεται και διαρκεί· άλλοτε περιοριορίζεται στη χρήση επιχειρημάτων και άλλοτε στη χρήση βίας, η οποία μπορεί να ενταθεί και να κλικακωθεί· άλλοτε λανθάνει και περιορίζεται κι άλλοτε αναζωπυρώνεται και οξύνεται.  Είναι πανταχού παρών –  διεξάγεται σε κάθε κοινωνικό χώρο και σε κάθε κοινωνική συμβίωση. Δεν υπήρξε, δεν υπάρχει και δεν θα υπάρξει κοινωνία  μέσα στην οποία να μην διεξάγεται ο κοινωνικός πόλεμος. Σήμερα θα ασχοληθούμε με κάποια ζητήματα, τα οποία, από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω, δεν έχουν διερευνηθεί. Υπήρχε κοινωνικός πόλεμος πριν γίνουμε άνθρωποι, υπήρχε κατά τη διάρκεια της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης; Αν υπήρξε, συνέβαλε και πώς στη διαμόρφωση του ανθρώπου και της κοινωνίας; Ποιες είναι οι ρίζες του κοινωνικού πολέμου, ποιες είναι δηλαδή οι συνθήκες που επιτρέπουν, ενισχύουν και διαιωνίζουν την ύπαρξή του;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ κάνουν αυτοί οι άνθρωποι στη φωτογραφία;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΚΛΕΙΣΕ η κυβέρνηση τα μεγάλα πάρκα στην Αθήνα και οι κάτοικοι των γύρω περιοχών δεν μπορούν να πάνε εκεί ούτε τη μέρα ούτε τη νύχτα για να προστατευθούν από τη ζέστη. Γιατί τα έκλεισε; Για να μην καούν! Υπάρχει κάποιος άλλος λόγος; Δε νομίζω. Για ποιο λόγο, ποιος θα ήθελε να κάψει ένα πάρκο; Ας πούμε ότι κάποιος θα το ήθελε και θα επιχειρούσε να το κάνει. Πότε θα προστατευόταν το πάρκο, όταν δεν υπάρχει ψυχή ή όταν είναι γεμάτο με κόσμο; Ποιος θα τολμούσε να κάψει το πάρκο μπροστά σε εκατοντάδες ανθρώπους; Είναι εύκολο να καεί ένα πάρκο; Είναι εύκολο, ναι, μόνο όταν έχει πεύκα και κανένα άλλο δέντρο. Αλλά τα πάρκα της Αθήνας δεν έχουν πεύκα – εάν έχουν, είναι ελάχιστα. Τα πάρκα δεν είναι πευκοδάση να καούν εύκολα και γρήγορα. Τα πάρκα δεν καίγονται. Τα πάρκα τα έκλεισε η κυβέρνηση γνωρίζοντας πολύ καλά ότι δεν θα υπάρξει αντίδραση, εκτός από κάποιες διαμαρτυρίες στα μέσα κοινωνικής απομόνωσης. Γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν θα κάνει ντου ο κόσμος να πάει εκεί να δροσιστεί. Έχουν κλιματιστικά. Εάν δεν έχουν, να αγοράσουν. Εάν δεν μπορούν να αγοράσουν, να πάνε κάπου αλλού, σε καφέ, σε εμπορικό κέντρο –  θα πληρώσουν βέβαια. Η δροσιά έγινε εμπόρευμα, πολύ κερδοφόρο. Εάν κάτι δεν θα γίνει εμπόρευμα αυτό είναι μόνο το κλάσιμο. Μήπως ούτε αυτό είναι βέβαιο;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΥΟ είναι τα κρίσιμα και σχετιζόμενα μεταξύ τους ερωτήματα για την κατανόηση των Σφηκών του Αριστοφάνη. Γιατί ο γέρος πατέρας Φιλοκλέων θέλει τόσο πολύ να συμμετάσχει στο δικαστήριο και να δικάζει; Και, γιατί ο γιος του 0 Βδελυκλέων δεν του το επιτρέπει, φτάνοντας στο σημείο να τον κλείσει μέσα στο σπίτι και να τον φυλάει μαζί με δύο δούλους για να μην την κοπανήσει; Παρατηρήσαμε ότι αυτό δεν θα μπορούσε να το κάνει ο γιος στον πατέρα του, είναι μια κωμική αριστοφάνεια υπερβολή. Λέει ο πατέρας στον γιο (στ. 628-630): “κι εσύ ο ίδιος με φοβάσαι, ναι, με φοβάσαι. Εάν σε φοβόμουν εγώ, θα είχα χαθεί”.   Οι απαντήσεις που παρέχει το κείμενο στο πρώτο ερώτημα είναι τρεις – δύο ρητά διατυπωμένες, μία υπονοούμενη. Για το δεύτερο ερώτημα υπάρχει μόνο μία απάντηση και δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με τις τρεις προηγούμενες.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο Βδελυκλέων, αυτός που βδελύττεται τον Κλέωνα, που τον απεχθάνεται, τον εχθρεύεται, κλείνει τον γέρο πατέρα του Φιλοκλέωνα στο σπίτι και δεν τον αφήνει να πάει στο δικαστήριο και να πάρει τους τρεις οβολούς ως αποζημίωση για την συμμετοχή του –  τρεις τους έκανε ο Κλέων, από δύο που ήταν, ο φιλοπόλεμος, άπληστος και άρπαγας του δημοσίου πλούτου πολιτικός του τέλους της δεκαετίας 430-420 π. Χ. Ο γιος και δύο δούλοι προσπαθούν να αντικρούσουν όλες τις προσπάθειες του γέρου να την κοπανήσει από το σπίτι αλλά δεν μπορεί. Έτσι αρχίζουν οι Σφήκες του Αριστοφάνη. Θα μπορούσε όμως να κάνει κάτι τέτοιο ο γιος στον πατέρα του εκείνη τη εποχή στη κοινωνία της αρχαίας Αθήνας; Όχι, δεν θα μπορούσε. Ο γιος ενηλικιωνόταν μόνο μετά τον θάνατο του πατέρα του, μέχρι τότε υφίστατο την κηδεμονία και την κυριαρχία του, μόνο τότε κληρονομούσε την πατρική περιουσία. Στις κωμωδίες του Αριστοφάνη διαβάζουμε και βλέπουμε να γίνονται πράγματα που δεν γίνονταν και δεν θα μπορούσε να γίνουν –  να ιδρύσει κάποιος μια νέα πόλιν στον ουρανό (Όρνιθες), να συνάψει ιδιωτική ειρήνη με τον εχθρό (Αχαρνής), να πάει στον Άδη (Βάτραχοι), να ντυθούν άντρες οι γυναίκες και να συμμετάσχουν στην Εκκλησία του Δήμου (Εκκλησιάζουσαι), να κάνουν ερωτική απεργία οι γυναίκες και να καταλάβουν την Ακρόπολιν (Λυσιστράτη) και άλλα πολλά.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΕΛΕΤΩ τον Αριστοφάνη εδώ και καμιά δεκαριά χρόνια και κάποια στιγμή αναρωτήθηκα γιατί άργησα τόσο πολύ. Δεν δυσκολεύτηκα να απαντήσω. Εσωτερίκευσα κι εγώ την επικρατούσα απαξίωση της ανάγνωσης και της μελέτης των κωμωδιών του, απαξίωση που χαρακτηρίζει όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης αλλά και το αναγνωστικό κοινό, αυτό που διαβάζει κείμενα της αρχαίας γραμματείας σε μετάφραση. Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη είναι σαν τη μύγα μέσα στο γάλα της καρδάρας της αρχαίας ελληνικής γραμματείας –  τι μύγα όμως! Είναι να απορεί κανείς γιατί –  το πώς το ξέρουμε- σώθηκαν έντεκα  κωμωδίες του, από τις σαράντα που έχει γράψει. Γιατί να τις αντιγράφουν αδιάκοπα, να τις διαβάζουν και τις μελετούν χριστιανοί στα μοναστήρια; Εικάζουμε βάσιμα ότι ενίσχυε την ανωτερότητα του ασκητικού χριστιανικού βίου και πολιτισμού έναντι του πληθωρικού εθνικού, του αρχαιοελληνικού· δεν είναι μόνο αυτό: μόνο από τον Αριστοφάνη μαθαίνουμε πώς μιλούσαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στην καθημερινή τους ζωή –  κανένας άλλος. Θα θέσω σήμερα κάποια ερωτήματα, και θ’  απαντήσω σε αυτά: οι απαντήσεις θα μας βοηθήσουν να συνοψίσουμε σε λίγες προτάσεις το περιεχόμενο και την δημοφιλία των κωμωδιών του Αριστοφάνη. Τι προτιμούσαν να βλέπουν οι θεατές στην αρχαία Αθήνα, τραγωδία ή κωμωδία; Τι περίμεναν, τι ήθελαν να δουν και να ακούσουν σε μια κωμωδία οι θεατές στην αρχαία Αθήνα; Τι σήμερα “εμείς” –  θα δούμε γιατί τα εισαγωγικά – στο θέατρο της Επιδαύρου ή άλλού; Ποια από τις έντεκα κωμωδίες θα θέλαμε, θα ήθελα,  να είχε διασωθεί, εάν σωζόταν μόνο μία; Απαντώ εκ των προτέρων: οι Σφήκες (αρσενικού γένους –  ο σφήξ, του σφηκός, οι σφήκες). Ποια από τις έντεκα κωμωδίες προσφέρεται για την πληρέστερη επικαιροποίηση, διασκευή στη σημερινή νεολληνική κοινωνία; Απαντώ: οι Σφήκες! Αυτή είνα η γνώμη μου, παρακάτω θα εκθέσω τα επιχειρήματά μου.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η άρνηση, η έμπρακτη με διαφόρους τρόπους αποφυγή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, είναι μια πτυχή του κοινωνικού πολέμου που έχει τη δική της ιστορία. Μόνο που είναι άγνωστη και αφανής. Από τη μεταπολίτευση και μετά, ολοένα και περισσότεροι νέοι,  αποφεύγουν να στρατευθούν  είτε φεύγοντας στο εξωτερικό (ανυπότακτοι) είτε παίρνοντας τρελόχαρτο. Οι περισσότεροι υπηρετούν τη θητεία τους, το κάνουν όμως απρόθυμα  και μισή καρδιά. Εάν η στρατιωτική θητεία ήταν εθελοντική, δεν θα στρατευόταν ούτε ένας νέος. Η στρατιωτική θητεία είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα το οποίο πρέπει να επιλυθεί το συντομότερο δυνατό. Δεν θα επιλυθεί όμως, η στρατιωτική θητεία θα αργήσει να καταργηθεί. Το ότι θα καταργηθεί μια μέρα το θεωρώ βέβαιο. Γιατί όμως θα καταργηθεί, γιατί θα αργήσει, γιατί δεν καταργείται τώρα;

Continue reading →