η εξέγερση των μετρίων

του π.

 

Βγήκαν οι μεγάλες πούτσες. Θα γαμήσουν οτιδήποτε βρουν μπροστά τους. Φύλαξε τα νώτα σου.

Χάρολντ Πίντερ

 

Μέτρον ἄριστον.

Κλεόβουλος

 

«[Ο] μέτριος ηθοποιός Σπύρος Μπιμπίλας […]». Σ’ αυτήν τη φράση του απολογητικού υπομνήματος του Δημήτρη Λιγνάδη, το οποίο κατέθεσε ο πληρεξούσιος δικηγόρος του Αλέξης Κούγιας, συνοψίζεται στην ουσία της η υπερασπιστική γραμμή του κατηγορουμένου και συμπυκνώνεται μια ολόκληρη κουλτούρα (αξίες, σημασίες, ήθη, νοοτροπίες, συμπεριφορές, πρακτικές) που, άρρητα, ρητά και υπόρρητα, κυριαρχεί στις κοινωνίες του υπαρκτού φιλελευθερισμού.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ κάποιος, κάποια θελήσει να διαβάσει σύγγραμμα της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, θα βρει πολλά. Τα περισσότερα έχουν γραφεί από ξένους ιστορικούς τον προηγούμενο αιώνα. Ο επαγγελματίας μελετητής της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, ή αυτός που φιλοδοξεί να γράψει κάτι σχετικά, προφανώς τα έχει διαβάσει όλα ή έστω τα περισσότερα. Όλα αυτά τα συγγράμματα έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Λένε πάνω κάτω τα ίδια πράγματα, λιγότερο ή περισσότερο εκτενώς, και μάλλον δεν θα μπορούσε να γινόταν αλλιώς, εφ΄ όσον οι ιστορικές πηγές είναι ίδιες. Όχι μόνο λένε τα ίδια σε γενικές γραμμές αλλά υπάρχει και μια βεβαιότητα για αυτά που λένε. Υπάρχει όμως κι ένα τρίτο χαρακτηριστικό που μας κεντρίζει την προσοχή. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τώρα παρατηρούμε την εμφάνιση κάποιων αμφιβολιών, τη διατύπωση κάποιων ερωτηματικών, τη διαπίστωση κάποιων κενών. Θα παραθέσω ένα παράδειγμα. Υπήρξε, και συνεχίζει να υπάρχει, μια συζήτηση σχετικά με το ζήτημα, εάν η αρχαία ελληνική κοινωνία ήταν μια παραδοσιακή αγροτική κοινωνία ή μια κοινωνία στην οποία επικρατούσε η χρηματική, εμπορευματική οικονομία, εμφανίστηκε η τάξη των εμπόρων, η αστική τάξη, κάποιοι μιλάνε και για καπιταλισμό (οι άφρονες!). Από τη δεκαετία του 1960 η βεβαιότητα αρχίζει να υποχωρεί. Το βλέμμα των ιστορικών στρέφεται σε ζητήματα με τα οποία δεν είχαν καταπιαστεί μέχρι τότε οι ιστορικοί και αφορούν την κοινωνική δομή, την κοινωνική οργάνωση, την καθημερινή ζωή (γυναίκες, δούλοι, κατοικία, διατροφή, γάμος, θρησκεία, αθλητισμός και άλλα πολλά). Εμφανίζονται συγγράμματα ιστορίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Η αμφιβολία και τα ερωτήματα παίρνουν την θέση της παραδοσιακής βεβαιότητας. Οι μελετητές διαπιστώνουν ότι τελικά δεν γνωρίζουμε και πολλά για την εμφάνιση της πόλεως, της δημοκρατίας, της φιλοσοφίας, της παρακμής της πόλεως, του νομίσματος,  της δουλείας και για πολλά άλλα ζητήματα. Όλο αυτό το κλίμα της αμφιβολίας και της παραδοχής της άγνοιας εκβάλλει και καταγράφεται στην Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας του Wolfgang Schuller που εκδόθηκε το 1991 στο Μόναχο και στην Ελλάδα το 1999 (ΜΙΕΤ, μετ. Αφρ. Καμάρα – Χρ. Κοκκινιά). Αν κάποιος, κάποια διαβάζει αρχαία ελληνική ιστορία ή/και ιστορία της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας, θα πρέπει να το προσέξει καλά αυτό το βιβλίο.

Continue reading →

κερδίσαμε δόξα μεγάλη, σκοτώσαμε τον λαμπρό Έκτορα (Ιλιάς, Χ 393)

δως αγαθή, άρπαξ δε κακή, θανάτοιο δότειρα (Έργα και Ημέραι, 356)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΕΝ είμαι σε θέση να παραθέσω κάποιον ορισμό για τον πολιτισμό –  έχουν προταθεί τόσοι πολλοί ώστε δικαιολογημένα αναρωτιόμαστε ποια να είναι η αιτία αυτής της πληθώρας. Η έννοια όμως του ορισμού μας βάζει σε πολλές σκέψεις. Και η αφαίρεση, η έννοια ή ίδια μας βάζει σε πολλές σκέψεις. Οπότε, το να ορίσεις μια αφηρημένη έννοια είναι όντως κάτι το ακατόρθωτο: πώς να ορίσεις κάτι που είναι τόσο γενικό, όταν ο ορισμός περιορίζει, βάζει όρια; Ιστορικά, η σύγχυση εμφανίστηκε όταν εκλάβαμε τον πολιτισμό ως κάτι θετικό μόνο όταν εμφανίστηκε το Κράτος, όταν χαρακτηρίσαμε ως πρώτες πολιτισμένες κοινωνίες τις κρατικές κοινωνίες. Κατά συνέπεια, οι κοινωνίες των νεολιθικών αγροτικών κοινοτήτων ή οι κοινωνίες των τροφοσυλλεκτών δεν γνώριζαν τον πολιτισμό, ήταν απολίτιστες. Η σύγχυση αυτή προκάλεσε την διάκριση μεταξύ civilization και  culture, μεταξύ υλικού και πνευματικού πολιτισμού,  και πάλι όμως δεν σώζεται η κατάσταση. Θα θεωρήσω ως δεδομένο ό,τι ο καθένας και η καθεμιά καταλαβαίνει με τη λέξη ”πολιτισμός” και θα συνεχίσω.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΣ υποθέσουμε ότι μια παρέα φίλων που ζει στη πόλη αποφασίζει να φύγει και να ζήσει σε μια οικοκοινότητα. Ας υποθέσουμε επίσης ότι η ομάδα αυτή αποτελείται από τρεις τετραμελείς οικογένειες, δύο τριμελείς, τρία ζευγάρια, τρεις μοναχικούς και δύο μοναχικές –  σύνολο 21 ενήλικες και 9 παιδιά, σύνολο 30. Είναι ένας πολύ καλός αριθμός. Το ερώτημα που μας απασχολεί είναι: τι πρέπει να κάνει αυτή η ομάδα για να αποφύγει την αποτυχία; Θέτω το ερώτημα γιατί πολλά παρόμοια εγχειρήματα έχουν αποτύχει – Έλληνες, και όχι μόνο, οι συνήθεις δράστες.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΙΑ ανοιξιάτικη μέρα, είχαν ανθίσει τα ζουμπούλια, το αγαπημένο λουλούδι και άρωμα της φύσης, μαζί με τη μουνίλα, γυρνώντας από το σχολείο, πήγαινα στη Τρίτη, 1967, με φώναξαν τέσσερις γυναίκες, μεταξύ των οποίων και η μάνα μου, να πάω να φάω πιταλιά. Κάθονταν και συζητούσαν μπροστά στο φούρνο της γειτόνισας, της Θανάσινας, ποτέ δεν έμαθα το όνομά της. Περίμεναν να βγάλουν την πιταλιά –  είναι κάτι σαν λαγάνα που ψήνεται γρήγορα, μέχρι να βγει το ψωμί, οι Ιταλοί έχουν, είχαν,  την πίτσα. Κάθισα κοντά τους κι άκουγα. Μετά από λίγο έρχεται με βήμα βιαστικό μια άλλη γειτόνισσα και κάπως συνωμοτικά τις είπε ότι η τάδε άκουσε στο ράδιο ότι στην Αθήνα έγινε. . . . . Δεν κατάλαβα τι έγινε στην Αθήνα αλλά πρέπει να ήταν κάτι έκτακτο, κάτι σημαντικό, αν υπέθετα σωστά από την έκφραση των προσώπων των γυναικών. Εντυπώθηκε, χάριν της πιταλιάς,  βαθιά στη μνήμη μου αυτό το περιστατικό και μετά από χρόνια υπέθεσα τι είχε γίνει: στις 21 Απριλίου 1967 περίμενα κοντά στο φούρνο με άλλες πέντε γυναίκες να φάω πιταλιά. Έτσι βίωσα εγώ την 21η Απριλίου 1967 –  άλλοι και άλλες με διαφορετικό τρόπο, με διαφορετικούς τρόπους, πολλούς και ανεπανάληπτους.

ΜΕΤΑ από κάποια χρόνια τα σημερινά νήπια και μικρά παιδιά θα θυμούνται ότι οι γονείς τους και όλοι οι άλλοι και τα ίδια φορούσαν μάσκα για να βγουν έξω αλλά θα είναι μνήμη, εάν δεν συνεχίσουμε να φοράμε μάσκα και τα επόμενα είκοσι ή τριάντα χρόνια. Μάλλον δεν θα φοράμε. Δεν θα φοράμε.  Πώς βιώνουμε την πανδημία σήμερα; Με τον ίδιο τρόπο; Όχι, βέβαια, κατά κανένα τρόπο. Με πολλούς και διαφορετικούς και ανεπανάληπτους τρόπους. Αυτό, φίλες και φίλοι, είναι το προσωπικό βίωμα, η προσωπική εμπειρία, η υποκειμενικότητα, τα οποία βέβαια όλα αυτά συνοδεύονται και από έναν προσωπικό αναστοχασμό, σκέψη. Όσο αλλοτριωμένοι και αλλοτριωμένες να είμαστε, όσο αποπροσανατολισμένοι, αποβλακωμένοι, υποταγμένοι, δεν παύουμε ποτέ να νιώθουμε και να σκεφτόμαστε.

Continue reading →