φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο σταρ του κινηματογράφου, η σταρ του θεάτρου είναι αστέρια, όπως αστέρι είναι κι ένας σταρ του ποδοσφαίρου αλλά και κάποιος, κάποια ή κάτι που ξεχωρίζει για κάποια ικανότητα, δεξιότητα, ιδιότητα ή συμπεριφορά. Γιατί όμως αποκαλούμε σταρ ή αστέρι κάποιο πρόσωπο που ξεχωρίζει; Ποια είναι τα κοινά στοιχεία μεταξύ αστεριού και προσώπων που ξεχωρίζουν, διακρίνονται; Πού θα εντοπίσουμε τις πρωιμότερες πηγές αυτής της μεταφοράς, η οποία προέρχεται από παρομοίωση κάποιου, κάποιας που διακρίνεται με αστέρι; (Είναι αστέρι < μοιάζει με αστέρι, είναι σαν αστέρι). Με αυτά τα ερωτήματα θα ασχοληθούμε σήμερα. Αύριο, δεν ξέρω.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία είναι ένας στοχασμός του Κυρίου γαιοκτήμονα δουλοκτήτη πάνω στην Κυριαρχία επί της Φύσης και επί του Ανθρώπου, όπου ο άνθρωπος είναι αφενός ο άλλος Κύριος και αφετέρου ο Υποτελής – αυτή είναι η κεντρική ιδέα της μελέτης Κυριαρχία και Φιλοσοφία: εισαγωγή στην Ιστορία της Φιλοσοφίας του δυτικού Κυρίου. Ο στοχασμός εμφανίστηκε κατά το τέλος μιας διαδικασίας ενός και μισού αιώνα περίπου (750-600), ο πυρήνας της οποίας ήταν η εγκατάλειψη της προσωποποίησης φυσικών και κοινωνικών φαινομένων, διαδικασιών και σχέσεων, με άλλα λόγια του ανθρωπομορφισμού. Κι ενώ υπάρχει συμφωνία περί αυτής της διαδικασίας, δεν έχουν κατανοηθεί οι αιτίες αυτής της εγκατάλειψης.

Η εποχή της προσωποποίησης, του ανθρωπομορφισμού, η εποχή του μύθου, ήταν μια περίοδος διατύπωσης επιθυμιών του ήρωα ποιμένα πολεμιστή. Οι επιθυμίες αυτές καταγράφονται στον μύθο. Ταυτόχρονα, ο μύθος καταγράφει και τη λατρεία της Ισχύος της Φύσης – ο Κύριος πριν αρχίσει να στοχάζεται από της Κυριαρχίας επιθυμούσε την Ισχύ και την απεριόριστη αύξησή της και λάτρευε κάθε εκδήλωση της Ισχύος που έβλεπε και παρατηρούσε.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Θα γνωρίζετε ότι κάποτε, πριν το 600 π. Χ.,  η αρχαία ελληνική γλώσσα δεν διέθετε (οριστικό) άρθρο. Μια απλή ανάγνωση δυο πολύστιχων ποιημάτων (ελεγειών) του γνωστού μας Σόλωνος, του Εις εμαυτόν και της Ευνομίας, που συντέθηκαν στο πρώτο τέταρτο του 6ου αιώνα (600-580) θα επιβεβαιώσει με τον καλύτερο τρόπο την παραπάνω διαπίστωση: δεν θα διαβάσουμε ούτε ένα οριστικό άρθρο. Έναν αιώνα αργότερα, το άρθρο έχει καθιερωθεί και η χρήση του έχει γενικευτεί –  ο Αισχύλος είναι αψευδής μάρτυρας.

Εάν θελήσουμε να μελετήσουμε τη διαδικασία γένεσης του άρθρου θα πρέπει να σκύψουμε πάνω από το κείμενο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Ενδείξεις άρθρου υπάρχουν και στη λυρική ποίηση (680-500) αλλά είναι λίγες. Εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα αλλά και η εξήγησή του. Τα άρθρα στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια είναι πολύ περισσότερα σε σύγκριση με τη λυρική ποίηση, παρόλο που είναι μεταγενέστερη. Η μόνη εξήγηση που υπάρχει είναι η εξής: το γεγονός ότι υπάρχουν στην Ιλιάδα, θα περιοριστούμε σε αυτήν, τμήματα στα οποία το άρθρο δεν υπάρχει, άλλα στα οποία τα άρθρα είναι πολύ λίγα και άλλα όπου η χρήση του οριστικού άρθρου είναι σαφής, δείχνει ότι η σύνθεση του κειμένου αυτού ήταν το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας διαδικασίας, δύο αιώνων τουλάχιστον.

Το ερώτημα γιατί εμφανίστηκε το άρθρο δεν έχει νόημα· το ερώτημα όμως πώς δημιουργήθηκε έχει νόημα. Με αυτό το ερώτημα θα ασχοληθούμε σήμερα, φίλες και φίλοι. Και αρχίζω με το εξής ερώτημα: θα μπορούσαμε να συνεννοηθούμε σήμερα, να εκφράσουμε σκέψεις και αισθήματα,  χωρίς το άρθρο;  Ασφαλώς και θα μπορούσαμε! Μόλις έγραψα χωρίς το άρθρο –  το ίδιο θα καταλαβαίνατε εάν έγραφα χωρίς άρθρο. Σε μερικές περιπτώσεις λοιπόν αποφεύγουμε τη χρήση του. Είμαστε βέβαιοι ότι σε κάποιες νεοελληνικές διαλέκτους το άρθρο σχεδόν δεν υπάρχει. Ίρθι Γιώργους;  ρωτάνε στο χωριό μου, και στα γύρω από το Διδυμότειχο χωριά.

Ας δούμε τις παρακάτω προτάσεις:

Γιάννης ήρθε, Μαρία έφυγε

ο Γιάννης ήρθε, η Μαρία έφυγε

ο Γιάννης μεν ήρθε, η Μαρία δε έφυγε

ο μεν Γιάννης ήρθε, η δε Μαρία έφυγε

Continue reading →

     φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Αν τη δούμε με τα μάτια του νικητή, η κατάληξη ενός πολέμου είναι η νίκη – εάν τή δούμε με τα μάτια του ηττημένου, η ήττα. Μόνο ελάχιστες φορές στην Παγκόσμια Ιστορία υπήρξε αμφισβήτηση της έκβασης μιας μάχης, οπότε μια νίκη μπορεί να εκληφθεί ως ήττα και η ήττα ως νίκη – όταν το μέγεθος της καταστροφής και της απώλειας πολεμιστών είναι ισοδύναμο και για τους δύο αντιπάλους. Δημιουργείται αθέλητα η εντύπωση ότι αφού ο πόλεμος είναι μια πρακτική που χάνεται στα βάθη του ανθρώπινου παρελθόντος, στα ίδια βάθη θα χάνονται και οι λέξεις που αποδίδουν τη νίκη και την  ήττα και οι οποίες είναι πάντα ίδιες. Ουδέν σφαλερότερον.  Το λεξιλόγιο της νίκης/ήττας είναι πλουσιότατο, αλάζει, εξελίσσεται, εμπλουτίζεται. 

     Η λέξη ήττα εμφανίζεται για πρώτη φορά μετά το 450 π. Χ. και πιθανότατα είναι μία από τις πολλές λέξεις που έπλασε ο δουλοκτήτης γαιοκτήμονας και ιδιοκτήτης ορυχείων Θουκυδίδης  που τον γνωρίζουμε ως ιστορικό του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η λέξη νίκη είναι κατά πολύ αρχαιότερη: τη διαβάζουμε πολλές φορές στην Ιλιάδα, πολύ λιγότερες ( αναμενόμενο) στην Οδύσσεια. Η αρχική σημασία των λέξεων αυτών δεν ήταν ούτε ‘ήττα’ ούτε ‘νίκη’!  Να με τι θα καταπιαστούμε σήμερα:  τί σήμαινε αρχικά η λέξη ήττα; Ποια λέξη για την ‘ήττα’ μεταχειρίζονταν πριν το 450 π. Χ.;

 

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Εάν θα θέλαμε να πούμε βουνό στην σουμερική, θα λέγαμε kur· εάν θα θέλαμε να πούμε βουνά, θα λέγαμε kurkur. Αυτός ο τρόπος σχηματισμού του πληθυντικού, η επανάληψη του ονόματος, είναι ένας από τους δύο  τρόπους σχηματισμού του πληθυντικού (που γνωρίζω –  γίνονται έρευνες). Το άλογο στη τουρκική είναι at και το σπίτι ev· τα άλογα είναι atlar και τα σπίτια  evler. Σε αυτόν τον τρόπο, ο πληθυντικός σχηματίζεται με ένα μόρφημα που σημαίνει ‘πολλά’ και το οποίο μετασχηματίζεται σύμφωνα με το ριζικό φωνήεν του ονόματος.  Με τον ίδιο σχεδόν τρόπο σχηματίζεται ο πληθυντικός και στην αρχαία ελληνική (και σε όλες τις αρχαίες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες) μόνο που εδώ τα μορφήματα είναι περισσότερα:  υπάρχει το μόρφημα α για τα ουδέτερα  (δώρ-α, πράγματ-α) και τα μορφήματα ες (λέοντ-ες) και ι (λύκος-ι > λύκο-ι, χώρα-ι) .

     Οι δύο παραπάνω τρόποι σχηματισμού του πληθυντικού μας παροτρύνουν να διατυπώσουμε την άποψη ότι η εμφάνιση του ενικού αριθμού προηγείται αυτήν του πληθυντικού. Η ύπαρξη όμως του περιληπτικού αριθμού στην αρχαία ελληνική περιπλέκει κάπως τα πράγματα και μας ωθεί να επαναξετάσουμε κάποιες βεβαιότητες. Ο περιληπτικός αριθμός είναι ο τύπος του ενικού που δηλώνει πλήθος, η αρίθμηση του οποίου δεν μας ενδιαφέρει. Ο τύπος λαός είναι περιπληπτικός αριθμός: μορφολογικά είναι ενικός, σημασιολογικά όμως σχετίζεται με τον πληθυντικό!  Στη αρχαία ελληνική πληθυντικό χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δηλώσουμε αντικείμενα τα οποία μπορούμε να μετρήσουμε (Αχαρνείς, οίκοι, πόλεις), αντικείμενο το οποίο αποτελείται από πολλά μέρη (έγκατα, έντερα, τεύχεα  [πανοπλία στον Όμηρο])· όταν θέλουμε να δηλώσουμε αντικείμενα η απαρίθμηση των οποίων δεν μας ενδιαφέρει,  χρησιμοποιούμε άλλοτε ενικό (περιληπτικός) κι άλλοτε πληθυντικό.

    Η αρχαία ελληνική όμως γλώσσα και όλες οι αρχαίες ινδοευρωπαϊκές διέθεταν κι έναν άλλον αριθμό, τον δυϊκό. Υπάρχουν πολλές ασάφειες σχετικά με το πότε χρησιμοποιούνταν αυτός ο αριθμός και ο λόγος είναι ότι οι μαρτυρίες που έχουμε είναι μαρτυρίες από την εποχή της παρακμής του, κατά την οποία ο δυικός χρησιμοποιείται με τρόπους που προκαλούν πολλά ερωτηματικά και σύγχυση. Η ασυνέπεια της χρήσης του στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια είναι χαρακτηριστική: άλλοτε χρησιμοποιείται ο δυϊκός αντί του πληθυντικού κι άλλοτε ο πληθυντικός αντί του δυϊκού! Ο δυικός εξαφανίστηκε ολοσχερώς κατά τον 2ο π. Χ. αιώνα –  ήταν όμως ήδη εξαφανισμένος προ πολλών αιώνων. Επιβίωνε μόνο στην αττική διάλεκτο, τη στιγμή που η ιωνική τον αγνοεί παντελώς ήδη από τον 6ο αιώνα. Η τάση εξαφάνισής του είναι ήδη σαφής στο ιωνικό έπος. Η επιβίωση του δυικού, μιας πολύ συντηρητικής κατηγορίας, στην αττική διάλεκτο, η οποία ήταν η πιο νεωτεριστική διάλεκτος, παραμένει μυστήριο. Αλλά δεν είναι και το μόνο:  πότε μεταχειρίζονταν τον δυϊκό, ποιά ήταν η αρχική του χρήση, ποιά ήταν η προέλευσή του; 

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα   

    Όταν λέμε σήμερα Όμηρος εννοούμε έναν ποιητή που έζησε περί το 750-700 π. Χ. και συνέθεσε την Ιλιάδα – και την Οδύσσεια.  Αυτό μαθαίνουμε στο σχολείο. Κάποια άλλα πράγματα δεν τα μαθαίνουμε, δεν μας τα διδάσκουν. Δεν μας τα μαθαίνουν γιατί θέτουν εν αμφιβόλω το καθιερωμένο μοντελάκι του τυφλού και σοφού και μεγαλοφυούς  ποιητή. Εάν ζούσαμε όμως στην αρχαία Ελλάδα του 5ου π. Χ. και μετά αιώνα, με τη λέξη Όμηρος δεν θα εννοούσαμε μόνο τον ποιητή που έζησε κάποτε, πριν πολλούς αιώνες, αλλά θα εννοούσαμε κι ένα λογοτεχνικό είδος, την ηρωική ποίηση. Μαθαίνουμε στο σχολείο ότι ο Όμηρος έγραψε

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

(προσοχή! το αυτοκίνητο δεν δαγκώνει – τρώει!)

Θα έχετε παρατηρήσει ότι υπάρχουν κάποιες, αρκετές, αρχαιοελληνικές λέξεις τις οποίες δεν μεταφράζουμε. Υπάρχουν δυο λόγοι που το κάνουμε αυτό. Δεν μεταφράζουμε τις λέξεις που δεν άλλαξαν σημασιολογικά, λόγου χάριν τη λέξη ‘μέλι’ ή ‘θάλασσα’ και άλλες. Υπάρχουν όμως και κάποιες λέξεις που δεν τις μεταφράζουμε διότι δεν μπορούμε να τις μεταφράσουμε και δεν μπορούμε διότι δεν γνωρίζουμε τι εννοούσαν οι αρχαίοι με αυτές τις λέξεις. Θεωρούμε λοιπόν ότι η λέξη ‘θεός’ (και το θηλυκό είναι ‘θεός’, το θεά είναι μεταγενέστερο· υπάρχει και το θέαινα, όπως σήμερα λέμε Γιώργαινα) σημαίνει ό,τι και ηλέξη ‘Θεός’! Και όμως! Είναι πρόδηλο ότι ο Ζεύς είναι θεός, δεν είναι όμως Θεός! Δεχόμαστε ότι ο Θεός είναι μια πρωταρχική οντότητα από την οποία προκύπτει ό,τι υπάρχει: δημιούργησε τον κόσμο, όρισε τους νόμους της κίνησής του και άραξε. Αλλά ο αρχαιοελληνικός θεός ούτε πρωταρχική οντότητα είναι, ούτε τον κόσμο δημιούργησε, ούτε όρισε τους νόμους της κίνησης, ούτε άραξε ποτέ.

Ο θεός λοιπόν δεν είναι Θεός. Τι είναι; Πως θα μεταφράζαμε λοιπόν την αρχαιοελληνική λέξη ‘θεός’; Ποιά ήταν η αρχική σημασία της λέξης; Πως πλάστηκε αυτή η λέξη, από ποιούς, πότε; Με αυτό το ζήτημα θα καταπιαστούμε σήμερα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Το σημερινό σημείωμα είναι το σημείο συνάντησης δυο εν εξελίξει εργασιών: της γένεσης του άρθρου και της μελέτης των ‘άθλων επί Πατρόκλω’. Θα μελετήσουμε λοιπόν το άρθρο στα ‘άθλα επί Πατρόκλω’, θα επιχειρήσουμε δηλαδή να χρονολογήσουμε το μέρος αυτό της Ιλιάδας (ραψωδία Ψ) όπου διαβάζουμε την αρχαιότερη και εκτενέστερη μαρτυρία αθλητικών αγώνων της αρχαϊκής εποχής (750-500 π. Χ.).

Σε προηγούμενα σημειώματα υποστηρίξαμε ότι είναι τόσο ζωντανή, τόσο γλαφυρή η περιγραφή των αθλητικών αγώνων ώστε είμαστε βέβαιοι ότι δεν πρόκειται για μια φανταστική επινόηση του συνθέτη αλλά εικάζουμε ότι θα πρέπει να παρακολούθησε κάποιους αθλητικούς αγώνες. Ποιούς όμως, πού και πότε; Δεν είναι εύκολο να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα. Δεχτήκαμε ότι ο συνθέτης των ‘άθλων’ θα πρέπει να παρέστη θεατής σε κάποιους αγώνες μετά το 680, μιας και τότε για πρώτη φορά διεξάγεται στην Ολυμπία το κατ’ εξοχήν αριστοκρατικό αγώνισμα της αρματοδρομίας, το οποίο κατέχει περίοπτη θέση στα ‘άθλα’. Αυτή είναι η μόνη βεβαότητα που διαθέτουμε.

Ο μόνος τρόπος να εξασφαλίσουμε κάποια άλλη βεβαιότητα είναι η χρονολόγηση των ‘άθλων’. Κι αυτό μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους. Πρώτον, να εξακριβώσουμε πως συνδέεται το τμήμα αυτό τόσο με την Ψ όσο και με την Ιλιάδα : καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι ο τρόπος με τον οποίο έχει συναρμολογηθεί με το κείμενο μας προτρέπει να εικάσουμε με βεβαιότητα ότι αποτελεί μια μεταγενέστερη σύνθεση. Δεύτερον, το περιεχόμενο των άθλων είναι αντι-ηρωικό, δηλαδή αντιπαραδοσιακό, μιας και η ηρωική ποίηση είναι παντελώς ξένη με περιγραφές αθλητικών αγώνων, πρόκειται δηλαδή για μια πολύ χαρακτηριστική στιγμή της διαδικασίας του αφηρωισμού, της αποκήρυξης του ηρωισμού κατά την αρχαϊκή εποχή, που σήμανε άλλωστε και την παρακμή και την εξαφάνιση της ίδιας της ηρωικής ποίησης. Στα άθλα οι ήρωεςγίνονται αθλητές, η νίκη δεν εξασφαλίζεται στο πεδίο των μαχών αλλά στον αθλητικό στίβο. Τρίτον, η μελέτη της γλώσσας των ‘άθλων’ μπορεί να μας βοηθήσει να περιορίσουμε κάπως την ασάφεια του χρόνου και του τόπου σε τέτοιο βαθμό ώστε να τοποθετήσουμε τη σύνθεσή τους αφενός σε ένα χρονικό πλαίσιο λίγων δεκαετιών και αφετέρου σε ένα συγκεκριμένο τόπο.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Οι φρικαλεότητες και οι βαναυσότητες του ανερχόμενου καπιταλισμού  θα ωχριούν, ωχριούν ήδη,  μπροστά σε αυτές του κατερχόμενου, επιτρέψτε μου την έκφραση, του καπιταλισμού που παρακμάζει. αποσυντίθεται και συρρικνώνεται. Κάθε σύστημα Κυριαρχίας έχει δυο επιλογές για να διαιωνιστεί: να προβεί σε υποχωρήσεις και συμβιβασμούς ή να  προκρίνει μια φυγή προς τα εμπρός επανερχόμενο στο παρελθόν, να αναπαραγάγει και να ενισχύσει τους αρχικούς θεσμούς, τη λογική του με άλλα λόγια. Όταν οι ρωμαίοι δουλοκτήτες δεν μπορούσαν να αντικαταστήσουν τους δούλους τους με νέους, λόγω των εξεγέρσεων στη αχανή αυτοκρατορία και των εισβολών των γερμανικών φυλών, αναγκάστηκαν να παραχωρήσουν κάποιες ελευθερίες στους δούλους τους μόνο και μόνο για να συνεχίσουν να είναι Κύριοι (domini) – έτσι προήλθε ο φεουδαρχικός τρόπος παραγωγής. Αυτή την επιλογή δεν την έχει και δεν μπορεί να την προκρίνει ο καπιταλιστής Κύριος των ημερών μας: ο μόνος δρόμος είναι η επιστροφή στο παρελθόν.

Εάν οι θεσμοί του εγκλεισμού παραπαίουν και ο έλεγχος (Ντελέζ) είναι αυτός που αντικαθιστά την πειθαρχία (Φουκό), η κρίση του καπιταλισμού θα σηματοδοτήσει τόσο την ενίσχυση όλων των μορφών εγκλεισμού και πειθαρχίας όσο και όλων των τρόπων ελέγχου. Οι λέξεις του μέλλοντος είναι εγκλεισμός, έλεγχος, εξόντωση.

Αλλά, φίλες και φίλοι, οι πρακτικές αυτές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την έννοια της πόλεως και της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας. Και η πόλις και η δημοκρατία (η οποία αρχικά ονομάζονταν ισονομία), και οι τρεις αυτοί όροι είναι όροι αμιγώς πολεμικής, στρατιωτικής προέλευσης. Η πόλις ήταν αρχικά το φρούριο πάνω σε έναν ψηλό και απόκρημνο βραχώδη λόφο ενώ το άστυ ήταν ο τόπος κατοικίας των χωρικών. Με την μετατροπή του άστεως σε πόλιν, σε φρούριο, με την φρουριοποίηση δηλαδήτου άστεως, ο όρος πόλις άρχισε να δηλώνει τόσο τον τόπο κατοικίας  και την πολιτική οργάνωση όσο και το σύνολο των ανδρών πολεμιστών. Οι όροι δήμος και κράτος είναι πιο σαφείς, όσο για τον όρο ισονομία ας θυμηθούμε τον Ηρόδοτο, ο οποίος μας δίνει τον εξής ορισμό: ες μέσον καταθείναι τα πρήγματα, δηλαδή, ας βάλουμε τη λεία στη μέση και ας τη μοιράσουμε σε ίσα μερίδια. Το δεύτερο συνθετικό -νομία δεν έχει καμιά σχέση με τους νόμους αλλά με τη μοιρασιά, τη διανομή της λείας.

Έτσι εξηγείται και η προέλευση του όρου police από την πόλιν μέσω της πολιτείας, όπως θα δούμε τη Δευτέρα το πρωί. Η λατρεία του φρουρίου εντοπίζεται στην οργάνωση όλων των χώρων της δυτικής Κυριαρχίας, αυτό είναι το πρότυπο οργάνωσης όλων των χώρων, από το αυτοκίνητο (meine Auto ist mein Burg, λένε οι Γερμανοί – wir leben Auto!)  και το σπίτι, από το δρόμο και το εργοστάσιο, μέχρι τα εθνικά κράτη, τις ηπείρους (η Ευρώπη είναι ήδη φρούριο)  και τη Γη την ίδια, για να προστατευθεί από τους προερχόμενους από το διάστημα θανάσιμους κινδύνους.

Η δυτική Κυριαρχία, ο δυτικός πολιτισμός εμφανίστηκε στη αρχαϊκή Ελλάδα (750-500 π.Χ.) και όποιος και όποια θέλει να μελετήσει την καταγωγή της  δεν μπορεί παρά να μελετήσει εκείνη την εποχή.  Δεν θα αργήσει να διαπιστώσει ότι η εικόνα που έχουμε για την πόλιν και τη δημοκρατία, μια εικόνα που δημιουργήθηκε από μανδαρίνους καθηγητές των δυτικών καπιταλιστικών κρατών δεν έχει καμιά σχέση με αυτήν που διαβάζουμε στις πηγές. Θα σας δώσω μόνο ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα και θα έρθω στο θέμα μου. Η μεταρρύθμιση του Κλεισθένη, προς το τέλος της αρχαϊκής εποχής, που θεωρείται ως η γένεση της δημοκρατίας,  δεν ήταν τίποτα άλλο από μια κατάλυση της τοπικής λήψης των αποφάσεων, της αυτονομίας δηλαδή και της αυτοδιοίκησης των διάσπαρτων μικρών οικισμών σε ολόκληρη την Αττική (139 κατά των 4o αιώνα) και την αντικατάστασή της από μια κεντρική συνέλευση και διοίκηση στην Αθήνα. Γιατί έγινε αυτό; Για να συμμετέχουν όσο γίνεται λιγότεροι! Πως θα μπορούσε ένας αγρότης του Ωρωπού, της σημερινής Λούτσας ή του Σουνίου να πάει στην Αθήνα με τα πόδια, να ψηφίσει και να επιστρέψει; Η δημοκρατία που θαυμάζουν και εξυμνούν κάποιοι, και την ονομάζουν μάλιστα και άμεση δημοκρατία, δεν ήταν παρά η πολιτική μορφή που πήρε η κατάλυση της αυτονομίας και αυτοδιοίκησης των μικρών οικισμών, των δήμων.  Δεν αγνοιώ βέβαια ότι και εκεί μόνο οι άνδρες πολεμιστές, ο δήμος,  έπαιρναν μέρος στη λήψη των αποφάσεων. Περιορίζομαι σε αυτή τη πτυχή των μεταρρυθμίσεων του αριστοκράτη Κλεισθένη, γόνου της πιο ισχυρής οικογένειας, των Αλκμεωνιδών, και αφήνω μια άλλη, πολύ πιο βασική, αυτή της αναδιοργάνωσης και επανεξοπλισμού του στρατού. . .

Continue reading →