φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια με απασχολεί το ζήτημα της ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης: είναι δυνατόν ο άνθρωπος να χάσει κάποια καθαρά ανθρώπινα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που διαμορφώθηκαν κατά την μακραίωνη περίοδο της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης; Κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να εκτυλιχθεί αυτή η εξέλιξη; Σε ποιες κοινωνίες την εντοπίζουμε; Ποιο είναι το μέλλον της; Εάν ενισχυθεί, πώς θα είναι ο άνθρωπος στο απώτερο μέλλον; Το γεγονός ότι διατυπώνουμε αυτά τα ερωτήματα δείχνει ότι εντοπίζουμε και παρατηρούμε κάποιες ενδείξεις. Ποιες είναι αυτές;

Η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση εμφανίζεται στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού και επεκτείνεται όπου επεκτείνεται και ο καπιταλισμός. Οι προϋποθέσεις της οπισθοδρόμησης προϋπήρχαν του καπιταλισμού και εντοπίζονται στις πρώτες μέρες κιόλας, όπως θα δούμε, του δυτικού πολιτισμού. Τα ιδιαίτερα ανθρώπινα γνωρίσματα που χάνονται είναι το γέλιο, το παιχνίδι, ο χορός, το τραγούδι, η προφορική αφήγηση, η έκφραση των συναισθημάτων, η τέχνη της σύγκρουσης, η ενεργητική σχέση με τη φύση, η καθημερινή ενεργητική αληλλεπίδραση με τους άλλους, η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, η εξασθένιση των αισθήσεων της όσφρησης και της αφής. Πιθανόν να υπάρχουν κι άλλα και να μου διαφεύγουν. Ποιες θα είναι οι συνέπειες  της απώλειας αυτών των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του ανθρώπου στις καπιταλιστικές κοινωνίες;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΥΠΑΡΧΕΙ το ενδεχόμενο κάποια κυβέρνηση στο προσεχές, άμεσο μέλλον να ψηφίσει νόμο με τον οποίο όλοι οι εργαζόμενοι, δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, θα εργαζονται όσο εργάζεται το διδακτικό προσωπικό σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος (νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια, πανεπιστήμια), εννέα μήνες το χρόνο, να εφαρμόσει με άλλα λόγια την ετήσια τρίμηνη άδεια εργασίας; Δεν υπάρχει αυτό το ενδεχόμενο –  τέτοιο νόμο δεν θα διανοηθεί να ψηφίσει κι οποιαδήποτε κυβέρνηση της Αριστεράς. Θα το ήθελαν αυτό οι εργαζόμενοι; Δεν θα το ήθελαν, λόγου χάριν,  οι οδηγοί λεωφορείων στην Αθήνα; Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, η  συντριπτική πλειονότητα του εργαζόμενου λαού θα το ήθελε. Το θέλει, το έχει σκεφτεί, το έχει προβάλει ως επιθυμία και ως αίτημα; Όχι. Το θέλει αλλά δεν γνωρίζει, δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι το θέλει. Η Αριστερά, ως πρωτοπορία, τους βοηθάει να γνωρίσουν την επιθυμία τους, να την συνειδητοποιήσουν; Όχι, κατά κανένα τρόπο.

Continue reading →

φθίσει σε τό σόν μένος

(η ισχύς σου, η γενναιότητά σου,  θα σε σε καταστρέψει)

Ζ 407

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ πρώτο λογοτεχνικό (το λέμε εμείς σήμερα) κείμενο του δυτικού πολιτισμού είναι η Ιλιάς (ποίησις) – κι αρχίζει με τη λέξη μήνιν, που είναι και η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας (οργή, τσαντίλα, θυμός).  Ο ποιητής/συνθέτης/αφηγητής της προσάπτει τον χαρακτηρισμό ουλομένην (Α2): θα ευχόμασταν να  είχε χαθεί (η οργή),  να μην υπήρχε, διότι προκαλεί πολλά δεινά στην κοινότητα, υπονομεύει το γενικό συμφέρον, μειώνει την ισχύ του συνόλου. Πολλοί και πολλές, μεταξύ των οποίων κι εγώ, θεωρούν ότι είναι το σημαντικότερο, το σπουδαιότερο κείμενο του πολιτισμού μας. Γιατί όμως; Έχουν διατυπωθεί πολλές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, με τις οποίες συμφωνώ, αλλά τις βρίσκω ελλιπείς και ανεπαρκείς. Η Ιλιάδα συντέθηκε κατά τη διάρκεια της γένεσης του δυτικού πολιτισμού, κατά την αρχαϊκή εποχή (750-500 π. Χ.), κατά συνέπεια είναι μια πρώτης τάξης ιστορική πηγή για τις απαρχές του. Μας λέει πολλά (μετά από προσεκτική ανάγνωση και διεξοδική μελέτη βεβαίως)  όχι μόνο για τις πρώτες μέρες του πολιτισμού μας, για το παρελθόν,  αλλά και για το παρόν και για το μέλλον, μιας και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμά του παραμένει απαράλλακτο, αναλλοίωτο (πρόκειται για την επιθυμία αύξησης του πλούτου, της ισχύος και της φήμης).

ΔΕΝ επιδέχεται την παραμικρή αμφιβολία η επισήμανση ότι η Ιλιάδα ήταν πολύ δημοφιλής –  και τις πρώτες μέρες της σύνθεσής της και καθ΄ όλη τη διάρκεια του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, μέχρι τον 5ο και 6ο μ. Χ. αιώνα, πάνω από 1200 χρόνια. Στη συνέχεια, η ανάγνωση και η μελέτη της περιορίστηκε στους βυζαντινούς λόγιους, που την αντέγραφαν αδιαλείπτως και την σχολίαζαν για να γίνει κατανοητή,  κι από αυτούς, τον 15ο αιώνα, μεταβιβάστηκε στους  λόγιους της δυτικής Ευρώπης. Κι έτσι έφτασε και σε μας. Σήμερα είναι λίγοι και λίγες που την διαβάζουν και την μελετούν, το ενδιαφέρον όμως γι’  αυτό το κείμενο παραμένει αμείωτο. Είναι λίγοι και λίγες γιατί η κατανόησή της και η ερευνητική ανάγνωσή της προϋποθέτει μελέτη δεκαετιών, καθημερινή εργασία εφ΄ όρου ζωής- εάν κολλήσεις την ψώρα της Ιλιάδας, δεν θεραπεύεσαι ποτέ, με τίποτα. Κάθε χρόνο εκδίδονται και πολλές και ενδιαφέρουσες μελέτες και πολλά άρθρα σε φιλολογικά περιοδικά. Υπάρχει μια διεθνής ομηρική, και ειδικότερα ιλιαδική, κοινότητα αναγνωστών και μελετητών και νομίζω πως τα επόμενα χρόνια το ενδιαφέρον για την Ιλιάδα θα τονωθεί –  μιας και ζούμε τα αδιέξοδα και το τέλος, θα έλεγα του πολιτισμού μας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ μπορεί να μας μαρτυρήσει για το παρελθόν, για τον πολιτισμό, για την οικονομία, την ηθική και τις άλλες κοινωνικές σχέσεις η Ιστορική Γραμματική και η Ιστορική Γλωσσολογία, αντικείμενο των οποίων είναι η μελέτη της εξέλιξης της μορφής, της προφοράς και της σημασίας των λέξεων; Εάν μπορεί να μας πει κάτι, τότε θα πρέπει να την συμπεριλάβουμε στο σώμα των ιστορικών πηγών. Η Ιστορική Γραμματική  ως ιστορική πηγή θα είναι ένα από τα ερευνητικά αντικείμενα με τα οποία θα ασχοληθούμε φέτος. Να ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η αρχική σημασία της λέξης αγρός είναι λιβάδι –  η Ιλιάδα και η Οδύσσεια μας το επιβεβαιώνουν πολλές φορές. Η λέξη αγρός συγγενεύει ετυμολογικά με το ρήμα άγ-ω, αρχική σημασία του οποίου είναι «οδηγώ το κοπάδι των ζώων για βοσκή στο λιβάδι». Η λέξη αγ-ρός σημαίνει «πολλή βοσκή, λιβάδι πλούσιο σε βοσκή». Άγ-ρα είναι το κυνήγι, το κυνήγι σε λιβάδι. Κατά την αρχαϊκή εποχή (750-500 π. Χ.) απέκτησε τη σημασία του καλλιεργημένου χωραφιού –  θα εντοπίσουμε τη λέξη και με αυτή τη σημασία  στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια.  Πώς από λιβάδι ο αγρός έγινε καλλιεργημένο χωράφι; Η σημασιολογική εξέλιξη της λέξης δεν υποβάλλει την υπόνοια ότι το λιβάδι μετατράπηκε σε καλλιεργημένο χωράφι; Η αλλαγή αυτή της σημασίας συμφωνεί με άλλες μαρτυρίες,  σύμφωνα με τις οποίες κατά την αρχαϊκή εποχή ολοκληρώθηκε η εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας και η στροφή προς τη γεωργία με τη χρήση δούλων. Η σημασιολογική εξέλιξη της λέξης αγρός συγκαταλέγεται μεταξύ των ιστορικών πηγών.

Continue reading →

Independent Researchers

Το τέλος της ζωής όπως τη γνωρίζαμε

δώς αγαθή, άρπαξ δε κακή, θανάτοιο δότειρα

να δίνεις είναι καλό, να αρπάζεις είναι κακό, προκαλεί θάνατο

(Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, 356)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΑΘ΄ όλη τη διάρκεια της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, ας πούμε 2 εκ. χρόνια, και κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας  ανθρώπινου γένους, 95 χιλιάδες χρόνια από τα εκατό, η αρπαγή ξένου πλούτου ήταν παντελώς άγνωστη. Ζούσαμε σε ολιγομελείς ομάδες, μέχρι 50, και ο πλούτος που διαθέταμε δεν ήταν υλικός. Ο κοινωνικός πλούτος ήταν κυρίως οι σχέσεις μας με τους άλλους και οι γνώσεις μας, που ήταν κοινό κτήμα. Ό,τι γνωρίζαμε, το μεταβιβάζαμε στα παιδιά κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Και όταν μαθαίναμε κάτι νέο, αυτή η γνώση μεταδιδόταν αμέσως όχι μόνο στα άλλα μέλη της ομάδας αλλά και στις γειτονικές ομάδες. Λόγω της καθημερινής ενεργητικής αλληλεπίδρασης, λόγω της συμβίωσης, και να ήθελες να κρύψεις κάτι, δεν μπορούσες. Δεν υπήρχε ατομική ιδιοκτησία, υπήρχε όμως κατοχή προσωπικών αντικειμένων –  μη τα συγχέουμε αυτά τα δύο! Το προσωπικό αντικείμενο (εργαλείο, όπλο, ρούχο, κόσμημα κ.α.) θεωρούνταν μέρος του σώματος: όχι μόνο τα είχαν όλοι αλλά ήταν αδιανόητο να το πάρεις, να το αρπάξεις από τον άλλον, την άλλην. Υπήρχε όμως το δώρο και η ανταλλαγή –  θα έχετε διαβάσει το βιβλίο του Μαρσέλ Μος “Το δώρο”. Όταν σου χάριζαν ένα δώρο, έπρεπε να το ανταποδώσεις κάποια στιγμή, σε κάποια περίσταση. Το δώρο και η ανταπόδοσή του είχε περισσότερο συμβολικό χαρακτήρα παρά ικανοποιούσε κάποια έλλειψη ή ένδεια: διεύρυνε τις σχέσεις πέραν της ομάδας, εμπλούτιζε την ομάδα με νέες σχέσεις. Και δεν δώριζες κάτι που ήταν για πέταμα –  δώριζες κάτι το ιδιαίτερο, το ξεχωριστό.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΥΠΑΡΧΟΥΝ πολλά κοινωνικά φαινόμενα για τα οποία δεν μπορούμε να διατυπώσουμε έναν ορισμό που να καλύπτει όλες τις εκφάνσεις τους. Εάν ορίσουμε, εάν βάλουμε όρια, αφήνουμε πολλά χαρακτηριστικά εκτός ορισμού. Ο ορισμός είναι μια δυτική πολιτισμική απόπειρα να εντοπίσουμε αμετάβλητες, μόνιμες, σταθερές οντότητες μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα –  προέρχεται από την μη παραδοχή της αλλαγής, της μεταβολής, από την λατρεία της αμεταβλησίας και της αιώνιας διάρκειας. Ο Πλάτων στους πρώιμους διαλόγους του αποπειράται να ορίσει τη δικαιοσύνη, την ανδρεία, τη σωφροσύνη, το όσιο αλλά πάντα οι απόπειρες του καταλήγουν σε α-πορία, σε αδιέξοδο. Από αυτά τα κοινωνικά φαινόμενα, που επιχειρούμε να ορίσουμε και πάντα αποτυγχάνουμε,  τα πιο γνωστά  είναι η θρησκεία και ο πόλεμος.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΙΑΤΙ τον πόλεμο τον διεξάγουν  οι άνδρες και όχι  οι γυναίκες; Είμαι βέβαιος ότι το ερώτημα αυτό το έχετε σκεφτεί και έχετε απαντήσει. Κι εγώ το έχω σκεφτεί. Δεν μπορώ όμως να γνωρίζω  την απάντηση που έχετε δώσει. Θα σας έχουν απασχολήσει κι άλλα δύο ερωτήματα. Τι θα γινόταν, εάν αυτές τις μέρες τα ευρωπαϊκά κράτη, της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, ας πούμε, αποφάσιζαν να επιστρατεύσουν  τους νεαρούς άντρες (από 20 έως 45 ετών), να τους δώσουν από ένα Καλάσνικωφ και να τους στείλουν στο μέτωπο της Ουκρανίας, όπως στο παρελθόν τους έστελναν στα πεδία των μαχών των δύο παγκοσμίων πολέμων; ‘Η να πολεμήσουν οι Άγγλοι με τους Γερμανούς και οι Γάλλοι με τους Ισπανούς; Τι θα γινόταν, ένα με τον ίδιο τρόπο, επιστράτευαν τις νεαρές γυναίκες, που δεν είναι μητέρες, και τις έστελναν στα πεδία των μαχών; Να κι άλλο ένα: θα μπορούσε ο επαγγελματικός κρατικός στρατός να συγκροτούνταν μόνο από γυναίκες; Θα μπορούσε ο σπαρτιάτης πατέρας να πει στην κόρη του, ή τάν (ασπίδα, νικήτρια) ή επί τας (ασπίδος, νεκρή); Γιατί δεν θα μπορούσε να γίνει αυτό; Ποιος είναι πιο ισχυρός κοινωνικά, ο πατέρας άνδρας  ή η μάνα γυναίκα; Γιατί ο Αχιλλεύς, αυτό το αιώνιο πρότυπο του δυτικού πολεμιστή, έφυγε από τον τόπο του, προς τα βόρεια της σημερινής Λαμίας, και κατέφυγε στη Σκύρο, στον οίκον του τοπικού βασιλιά, και μεταμφιέστηκε γυναίκα για να αποφύγει τον πόλεμο; Γιατί στην Ιλιάδα, στη Α ραψωδία, κατηγορεί τον Αγαμέμνονα ότι αποφεύγει τον πόλεμο; Με θεωρείς μαλάκα; τον ρωτάει έμπλεως οργής. Η απώλεια της Βρισηΐδας ήταν η πρόφαση να αποφύγει τον πόλεμο; Στέλνει τους Μυρμιδόνες με επί κεφαλής τον Πάτροκλο να πολεμήσουν αλλά αυτός μένει στη σκηνή του και τα ξύνει –  για να αποφύγει τον πόλεμο μήπως; 

Continue reading →

 

το γάρ παρόν βαρύ τοις υπηκόοις

Θουκυδίδης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΣ φανταστούμε ότι ζούμε σε μια τροφοσυλλεκτική ομάδα πριν πολλές δεκάδες χιλιάδες ή και μερικές δεκαετίες. Γνωρίζαμε τι θα γίνει αύριο; Γνωρίζαμε. Τι θα γινόταν; Ό,τι και σήμερα. Οι άντρες θα έφευγαν για το κυνήγι, οι γυναίκες με τα παιδιά για να μαζέψουν ρίζες, φρούτα, ξηρούς καρπούς, μικρά θηράματα. Θα θέλαμε να μάθουμε,  εάν συνέβαινε κάτι έκτακτο, να τραυματιζόταν κάποιος ή να πέθαινε; Νομίζω πως όχι. Το ότι θα συνέβαινε, ή δεν θα συνέβαινε κάτι  έκτακτο, θα ήταν κάτι που θα το αναμέναμε αλλά δεν θα θέλαμε να μάθουμε λεπτομέρειες διότι δεν θα μπορούσαμε. Σήμερα, τώρα, γνωρίζουμε ότι θα αρρωστήσουμε αλλά μπορούμε να μάθουμε πότε; Γνωρίζουμε ότι θα πεθάνουμε, μπορούμε να μάθουμε πότε; Και να μπορούσαμε, δεν θα το θέλαμε. Γνωρίζουμε εάν και πότε θα ερωτευθούμε; Όχι, βέβαια. Γνωρίζουμε ότι υπάρχει η εκπληξη, το μη αναμενόμενο αλλά δεν μας ενδιαφέρει να μάθουμε λεπτομέρειες –  και γιατί δεν μπορούμε και γιατί δεν θέλουμε. Θα ήταν τρομακτικό να ξέραμε πότε και πώς θα πεθάνουμε.

Continue reading →