“λυσιτελεί αυτώ ει λίθος μυλικός περίκειται περί τον τράχηλον αυτού και έρριπται εις την θάλασσαν”

Χριστός, κατά Λουκάν, ΙΖ’, 1-3

(είναι καλύτερα να δέσει στον λαιμό του μια μεγάλη πέτρα και να πάει να πέσει στη θάλασσα)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΥΠΑΡΧΟΥΝ πολλές στερεότυπες φράσεις της καθημερινής ζωής που εκφράζουν την αντίδραση στη συγγνώμη και την απροθυμία και αδυναμία της συγχώρεσης. Τι να την κάνω τη συγγνώμη σου; Από τότε που βγήκε η συγγνώμη, χάθηκε το φιλότιμο! Να τη χέσω τη συγγνώμη σου! Ο Θεός συγχωρεί, εγώ όχι! Η στάση αυτή, η απόρριψη, η μη αποδοχή της συγγνώμης και η μη απόδοση της συγχώρεσης, ούτε σπάνια είναι ούτε περιθωριακή και έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τη γενικευμένη και συχνότατη, σε καταχρηστικό βαθμό, επιείκεια που ζητάμε για να μας  συγχωρεθεί κάποια απρεπή συμπεριφορά ή κάποιο σφάλμα σε ποικίλα πεδία της καθημερινής ζωής. Η ύπαρξη αυτών των δύο παραδόσεων, η εντονότατη αντίθεσή τους,  η επικράτηση της παράδοσης της συγγνώμης και η παράδοση της  αντίδρασης σε αυτήν είναι ζητήματα, αν δεν κάνω λάθος,  που δεν έχουν  συνειδητοποιηθεί και ερευνηθεί. Με αυτά τα ζητήματα θα ασχοληθούμε σήμερα, αφού διευκρινίσω ότι ο τίτλος του κειμένου δεν είναι η ιστορία της συγγνώμης αλλά μια ιστορία, όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι, τη ζω, την ακούω, τη μελετώ.

ΓΙΑΤΙ υπάρχουν αυτές οι δύο αντιτιθέμενες παραδόσεις γύρω από τη συγγνώμη και την συγχώρεση; Εμφανίστηκαν ταυτόχρονα ή κάποια από τις δύο προηγείται χρονικά; Γιατί η παράδοση της συγγνώμης και της συγχώρεσης έχει επεκταθεί σε βάρος της παράδοσης της αντίδρασης στην συγγνώμη; Υπάρχουν άραγε κάποιες ενδείξεις υποχώρησης και συρρίκνωσης της πρώτης και ενδυνάμωσης και επέκτασης της δεύτερης; Ποιες είναι οι σχέσεις αυτών των δύο παραδόσεων με την τιμωρία; Πώς εμπλέκεται η κυριαρχική σχέση, η σχέση μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς, με αυτές τις δύο παραδόσεις αλλά και με την τιμωρία; Πώς χρησιμοποιεί ο ισχυρός Κύριος τη συγγνώμη; Πώς ο Υποτελής;

Continue reading →

“Είμαι το τυχερό παιχνίδι των απατεώνων και το μεγαλείο της μεγαλοπρέπειας. Είμαι η νίκη, η περιπέτεια και η δύναμη του ισχυρού”

Μαχαμπαράτα, Μπαγκαβάντ-Γκιτά (κεφ. δέκατο [Η δόξα του Απόλυτου], στ. 36)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΛΙΓΟ πριν αρχίσει η καθοριστικής σημασίας μάχη του Κουρουξέτρα, στην πεδιάδα (ξέτρα) Κούρου, κοντά στο σημερινό Δελχί, ο Κρίσνα (σημαίνει “μελαμψός”), το Υπέρτατο Ον, το Υπέρτατο Πρόσωπο, η Αιτία των αιτιών, μία από τις ενσαρκώσεις (αβατάρα) του θεού Βίσνου, απαντά στις ερωτήσεις του Αρτζούνα (“Αργυρόχρωμος”), του αρχηγού της μίας παράταξης, των Πάνταβα, πριν πάρει τα ηνία του άρματος του Αρτζούνα. Η συνομιλία αυτή είναι ένα πολύ μικρό μέρος των 180.000 στίχων της Μαχαμπαράτα (οι στίχοι της Ιλιάδας είναι 15.963), και είναι γνωστή με το όνομα Μαγκαβάντ-Γκιτά (Θείο Τραγούδι, Θεϊκή Δοξολογία, Θεϊκός Ύμνος). Ο Άρτζουνα μεταξύ των πολλών άλλων ζητά να μάθει ποιος είναι ο Κρίσνα και πώς μπορεί να τον γνωρίσει. Μία από τις απαντήσεις που δίνει ο Κρίσνα είναι η προμετωπίδα του σημερινού κειμένου.

ΔΕΝ υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία ότι ο ινδουιστής πάμπλουτος  πρωθυπουργός της Βρεταννίας Ρίσι (σημαίνει “σοφός”) Σούνακ γνωρίζει απέξω κι ανακατωτά την Μαγκαβάντ-Γκιτά κι έχει διαβάσει την Μαχαμπαράτα στα νιάτα του. Να σημειώσω ότι η Μαχαμπαράτα είναι για τους ινδουιστές  ό,τι είναι για μας τους δυτικούς η Ιλιάδα: είναι πολύ εντυπωσιακό πόσα κοινά σημεία έχουν η ινδουιστική και η δυτική κυριαρχία, τα οποία και θα εξετάσουμε στο κοντινό μέλλον. Είμαι επίσης βέβαιος ότι μεταξύ των πολλών στίχων που τον εντυπωσίασαν τα μάλα είναι και ο στίχος που παρέθεσα. Θα τον παραθέσω άλλη μια φορά, διότι φωτογραφίζει έξοχα τον νέο σοφό πρωθυπουργό:

Είμαι το τυχερό παιχνίδι των απατεώνων και το μεγαλείο της μεγαλοπρέπειας. Είμαι η νίκη, η περιπέτεια και η δύναμη του ισχυρού.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΤΟΝ “Φαίδωνα” ο Πλάτων περιγράφει την εκτέλεση της θανατικής ποινής που επιβλήθηκε στον Σωκράτη: θανάτωση με κατάποση κωνείου. Ο Σωκράτης δεν πόνεσε και η διάρκεια της θανάτωσης δεν ήταν μεγάλη. Τα κάτω άκρα του άρχισαν να παγώνουν, το πάγωμα ανέβαινε προς τα πάνω, μέχρι που έφτασε στην καρδιά. Θανατώνονταν οι δούλοι με κατάποση κωνείου; Όχι, σε καμία περίπτωση. Πώς εκτελούνταν οι δούλοι που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΕΝ νομίζω να σας απογοητεύσω, εάν διευκρινίσω ευθύς αμέσως ότι δεν γνωρίζω ούτε πόσοι ούτε ποιοι πήραν την απόφαση να πραγματοποιήσουν την ολοσχερή καταστροφή της πολεμικής μηχανής του ουκρανικού κράτους, η οποία είναι μια πτυχή ενός γενικότερου σχεδίου, που δεν γνωρίζουμε αλλά εικάζουμε –  θα το μάθουμε όμως σε λίγες μέρες ή βδομάδες. Για το πώς πάρθηκε η απόφαση έχω πολλά να σας πω και θα τα πω. Δεν πρόκειται περί συγκλονιστικής αποκάλυψης, τουναντίον: με τον ίδιο τρόπο αποφασίζουν οι ηγετικές ομάδες ήδη από την εποχή της Ιλιάδας. Δεν έχει αλλάξει απολύτως τίποτα, δεν μπορεί να αλλάξει.

ΠΡΙΝ εκθέσω αυτά που θέλω να πω, θα ήθελα επίσης να διευκρινίσω ότι δεν θα ξαναγράψω για τα τεκταινόμενα στην Ουκρανία  –  θα το κάνω, όταν τα πράγματα θα έχουν ξεκαθαρίσει. Θα στρέψω  όμως την προσοχή μου σε άλλα ζητήματα, τα οποία μας διαφεύγουν, είναι όμως πολύ σημαντικά. Ένα από αυτά είναι και το ζήτημα της λήψης των αποφάσεων. Αύριο θα γράψω για τα συμβούλια των αρχηγών που συγκαλούνται στην Ιλιάδα. Θα γράψω επίσης για τη συνεργασία μεταξύ των Κυρίων, για τις επαναστάσεις των Κυρίων, για τον ένα και μοναδικό παγκόσμιο πόλεμο, τον ακήρυκτο, τον διαρκή, τον κοινωνικό πόλεμο εννοώ, για την διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου σε εποχές πολέμου και στρατιωτιοποίησης των κοινωνιών, για την μετάβαση από τους ταξικούς αγώνες, την ταξική πάλη και τον ταξικό πόλεμο στην ταξική φυγή, για την ψυχική κατάσταση του πολεμιστή την ώρα της μάχης –  και άλλα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο Σεν Τζου στη “Τέχνη του Πολέμου”  δίνει τρεις συμβουλές στον στρατηγό που θέλει να νικήσει: να νικάει χωρίς να πολεμάει, πρώτα να νικάει και μετά να πολεμάει·  και η τρίτη: όταν στριμώχνεις τον εχθρό να του αφήνεις πάντα μια οδό διαφυγής· εάν δεν το κάνεις, ο αντίπαλος θα πολεμήσει για ζωή ή θάνατο και τότε γίνεται πανίσχυρος. Αφήνουμε προς ώρας στην άκρη τον πόλεμο μεταξύ αντιπάλων στρατοπέδων, τους πολεμίους,  κι άς έρθουμε στους εχθρούς, στον κοινωνικό πόλεμο δηλαδή. Τα πεδία του κοινωνικού πολέμου είναι πολλά, οι εχθροί είναι πολλοί, εμείς όμως θα εστιάσουμε στη βασική του μορφή, στον πυρήνα της κυριαρχικής σχέσης, στον κοινωνικό πόλεμο μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς. Μιας και ο κοινωνικός πόλεμος ενέχει το ενδεχόμενο του κινδύνου και της απειλής, της ήττας και του θανάτου, τόσο η κυριαρχία όσο και ο Κύριος είναι υποχρεωμένοι να σχεδιάζουν οδούς διαφυγής, εξόδους κινδύνου, με άλλα λόγια.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΜΑΙ τέλειος άνδρας. Είμαι τέλεια γυναίκα.

ΤΟΥΣ αγαπάτε τους ανθρώπους; Σας παρακαλώ, απαντήστε σε αυτό το ερώτημα! Εγώ τους αγαπάω. Θα αντλήσω από τα βάθη της ψυχής μου, από κάθε κύτταρο του κορμιού μου, την αγάπη μου αυτή και με αυτήν οδηγό και σύμβουλο θα γράψω για κάτι που μας βασανίζει, που μας ταλαιπωρεί, που μας τυραννά, που δεν μας αφήνει να ζήσουμε: θα γράψω για την λατρεία του τέλειου, για την οδύνη που μας προκαλεί η τελειότητα και τη σχέση της τελειότητας με την απόρριψη –  με την απόρριψη που τόσο οδυνηρά βίωσε, βιώνει, και επαναλαμβάνει να βιώνει ο τέλειος, σε τέτοιο βαθμό ώστε να την απωθεί και να μην τη θέλει. Αλλά η οδυνηρή αποδοχή της απόρριψης είναι η ομορφιά της ζωής, η προϋπόθεση της πλούσιας και πολύπλευρης προσωπικότητας, της δημιουργίας και της αγάπης.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΠΑΙΝΟΥΜΕ στο σπίτι μας και αντικρύζουμε το εξής θέαμα: πάνω στο τραπέζι της κουζίνας, καλυμμένο με λευκό καθαρό τραπεζομάντηλο, βλέπουμε ένα ζευγάρι μπότες γεμάτες με κοπριά από μαντρί. Τί θα νιώσουμε, τί θα σκεφτούμε; Περισσότερο θα νιώσουμε, παρά θα σκεφτούμε. Γιατί; Θα νιώσουμε αποτροπιασμό και φόβο. Αυτές οι μπότες δεν θα έπρεπε να είναι εκεί, δεν είναι εκεί η θέση τους. Είναι πρόβλημα αυτό; Ασφαλώς και είναι, και μεγάλιο μάλιστα. Διότι η απαράδεκτη αυτή θέση ενέχει κάποιον κίνδυνο, πέραν της μιαρότητας. Υπάρχει ο κίνδυνος της μόλυνσης. Μήπως όμως η ίδια η θέση των λερωμένων παπουτσιών δεν είναι ήδη μόλυνση; Τί μολύνεται;  Η αισθητική μας; Όχι! Μολύνεται ένα συγκεκριμένο σύστημα ταξινόμησης –  τα λερωμένα αυτά παπούτσια έπρεπε να είναι αλλού, όχι πάνω στο πεντακάθαρο τραπέζι της κουζίνας. (Για τα ζητήματα που θίγω, εάν δεν το έχετε διαβάσει, σας παραπέμπω στο βιβλίο της Mary Douglas, δημοσιεύτηκε το 1966, Καθαρότητα και Κίνδυνος, εκδ. Πολύτροπον, μετ. Αίγλη Χατζούλη).

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ κομβικό  ζήτημα της κοινωνιολογίας και της κοινωνικής θεωρίας εν γένει είναι το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής, της σχέσης δομής (συστήματος) – φορέα δράσης, δρώντος υποκειμένου. Οι κοινωνίες αλλάζουν, οι καπιταλιστικές κοινωνίες όμως συνεχώς και εντόνως. Πώς αλλάζουν; Γιατί οι καπιταλιστικές κοινωνίες έχουν αυτόν τον συνεχή και έντονο ρυθμό αλλαγής; Γεννήθηκα το 1959 σε χωριό του Έβρου το οποίο είχε πολλά κοινά στοιχεία με τις νεολιθικές αγροτικές κοινότητες, οργώναμε με τα γελάδια, αυτάρκεια, δυο τρία όλα κι όλα τα εμπορεύματα που έρχονταν απ΄ έξω και τώρα, 2021, μέσα σε 62 χρόνια τα είδα όλα. Πόσες φορές άλλαξε η (νεοελληνική καπιταλιστική) κοινωνία μέσα σε αυτά τα χρόνια!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΙΑΒΑΖΟΥΜΕ στην Ιλιάδα κάποια ρήματα (και ονόματα, ουσιαστικά) που σημαίνουν και επιθυμώ και σκέφτομαι. Η σταδιοδρομία αυτών των ρημάτων δεν ήταν και πολύ πετυχημένη:  αχρηστεύθηκαν ή μετεξελίχθηκαν σημασιολογικά, οι σημασίες επιθυμώ και σκέφτομαι διακρίθηκαν. Ένα παράδειγμα. Στο προοίμιο της Ιλιάδας ο συνθέτης ποιητής αποκηρύσσει την οργή του Αχιλλέα (στ. 2, ουλομένην –  καταραμένη, ολέθρια, μακάρι να είχε χαθεί, να μην υπήρχε) γιατί προκάλεσε τον θάνατο πολλών ηρώων και σημειώνει, επεξηγεί: έτσι, με τον θάνατο πολλών πολεμιστών,  Διός δ΄ετελείετο βουλή  (στ. 5), η επιθυμία, η απόφαση, η σκέψη, το σχέδιο του Δία ολοκληρώθηκε, πραγματοποιήθηκε. Γνωρίζουμε ποιο ήταν το σχέδιο του Δία: να πάει με το μέρος των Τρώων, να ηττηθούν οι Αχαιοί και έτσι να πέσουν στα γόνατα του Αχιλλέα και η τιμή του να αποκατασταθεί, να αναγνωρίσουν δηλαδή όλοι ξανά την υπεροχή του. Η Ιλιάδα και η γλώσσα του έπους μαρτυρούν την ταύτιση της επιθυμίας και της σκέψης στο πρόσωπο του ισχυρού Κυρίου. Η ταύτιση αυτή είναι φαινομενική: η επιθυμία σαφώς υπερκαλύπτει τη σκέψη –  ο Κύριος περισσότερο επιθυμεί και λιγότερο σκέφτεται. Και μερικές φορές μόνο επιθυμεί χωρίς να σκέφτεται. Εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα –  πρόβλημα της κυριαρχικής σχέσης, της (δυτικής) Κυριαρχίας. Σήμερα θα ασχοληθούμε με την αναγκαιότητα της ύπαρξης των συμβούλων του Κυρίου –  και με το τι καπνό φουμάρουν.

Continue reading →