αδρομερές σκιαγράφημα δυο ιστοριών του ανθρώπινου γένους
There are 175 posts filed in αδρομερές σκιαγράφημα δυο ιστοριών του ανθρώπινου γένους (this is page 13 of 18).
συντομότατη ιστορία των τρόπων σκέψης
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Θα ήθελα να διαβάσω ένα βιβλίο που να παρουσιάζει και να αναλύει τους τρόπους σκέψης που έχουν εμφανιστεί και υπάρξει πάνω στη Γη. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάτι παρόμοιο· κι αν υπάρχει, θα ήθελα πολύ να το διαβάσω.
Εάν μπορούσα να γράψω ένα τέτοιο βιβλίο, θα είχα από την αρχή πλήρη έπίγνωση των δυσχερειών και των περιορισμών. Δεν νομίζω ότι απαιτείται μια πλήρης, που είναι αδύνατη εξ ορισμού, πρόσβαση στην παγκόσμια γραμματεία και όχι μόνο λογοτεχνία. Θα το έγραφα βασιζόμενος σε αυτά που γνωρίζω τώρα, μέχρι στιγμής, μη λησμονώντας ποτέ ότι το τέλειο είναι εχθρός του καλού.
Θα βασιζόμουνα λοιπόν σε αυτά που γνωρίζω τώρα και στη σκέψη. Θα ξεκινούσα με τη διαπίστωση ότι πολλοί τροφοσυλλεκτικοί λαοί δεν έχουν κάποια λέξη που να σημαίνει ότι και το έχω το δικό μας (have, haben, κλπ) αλλά στη θέση της μεταχειρίζονται μια λέξη που σημαίνει ζω: δεν έχω τόξο, ζω με το τόξο· δεν έχω παιδιά, ζω με τα παιδιά. Μια ινδιάνα δεν θα έπαιρνε ποτέ ένα παιδί να πάει κάτω από ένα δέντρο: θα πήγαινε μαζί με το παιδί.
φύση: άνθρωπε, νά, στο μουνί μου κι αν εξαφανιστείς
φίλες και φίλοι, καλημέρα
Γιατί ο εγκέφαλος βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του σώματος των ζώων, στο κεφάλι, και όχι κάπου αλλού, στη πλάτη ή στη κοιλιά, ας πούμε;
Γιατί βρίσκεται κοντά στο στόμα και στα μάτια;
μπαράκια, ταξιά, κομμωτήρια
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
το σημερινό σημείωμα το αφιερώνω στη φίλη Β. (που έβαλε το χεράκι της στη τελική μορφή του τίτλου)
Κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου (1946-1949), στο χωριό μου, έξω στα χωράφια, δυο χίτες μάλωναν ποιός είναι πιο καλός στο σημάδι. Εκείνη τη ώρα, έτυχε να περνάει κάποιος, στα εκατό μέτρα. Ο ένας από τους χίτες για να αποδείξει ότι όντως ήταν πολύ καλός, σήκωσε το όπλο, σημάδεψε και πυροβόλησε. Ήταν όντως πολύ καλός σκοπευτής.
Λίγο πριν πεθάνει, εκεί που ήταν κατάκοιτος σηκώθηκε ὀρθιος κι άρχισε να χτυπάει το κεφάλι του στο τοίχο. ‘Θα χτυπάς μια μέρα το κεφάλι σου στο τοίχο’, ακούμε να (μας) λένε, υποδεικνύοντας και το λάθος της επιλογής μας και το τρόπο της εξομολόγησής μας. Ίσως τελικά η κόλαση, που σημαίνει τιμωρία, να είναι η συνέπεια της άρνησής μας να εξομολογηθούμε. Κι αφού τιμωρηθούμε, θα πάμε όλοι στον Παράδεισο, όπως πίστευαν και κάποιοι χριστιανοί. Κατ’ αυτούς, ο Νέρων και ο Χίτλερ, και άλλοι πολλοί, είναι ήδη στον Παράδεισο.
Εκτός κι αν, όταν έρθει η ώρα του θανάτου, δεν υπάρχει λόγος να εξομολογηθούμε. Και θυμάμαι έναν στοχασμό του Σαμφόρ: Και τι θα κάνεις εάν έρθει ο ιερέας να εξομολογηθείς; ρώτησε κάποιος τον Μ. Και ο Μ. απάντησε:
Θα προσποιηθώ ότι δεν πεθαίνω!
οι επιπτώσεις μιας γνώσης της Έυας
Για μια μεγάλη περίοδο της ιστορίας του ανθρώπινου γένους, οι άνθρωποι, ενώ γνώριζαν ότι θα πεθάνουν, η γνώση αυτή άλλωστε τους έκανε ανθρώπους, δεν γνώριζαν πώς γεννιούνταν. Οι ανθρωπολόγοι του 19ου και 20ού αιώνα μας πληροφορούν ότι έζησαν με λαούς που δεν γνώριζαν πώς γεννιούνται οι άνθρωποι. Κάποτε όμως το ανθρώπινο θηλυκό, ένα ανθρώπινο θηλυκό, μια γυναίκα, ένα θηλυκό που ήταν μάνα, έμαθε πώς γεννιούνται τα παιδιά.
έγκλημα ή αμάρτημα η τιμωρία;
θάνατος και ποίηση: για την προέλευση της ποίησης
1.
MACBETH
. . . .
I have supped full with horrors:
Direness, familiar to my slaughterous thoughts,
Cannot once start me.
[Enter Seyton]
Wherefore was that cry?
SEYTON
The queen, my lord, is dead.
MACBETH
She should have died hereafter
Shakespeare, Macbeth, 5,5
2.
ΔΙΚΑΙΩΜΑ
Νομίζω πως όσα έχω περάσει
μου δίναν κάθε δικαίωμα να τρελαθώ.
Θα ‘ταν λίγη ξεκούραση επιτέλους,
λίγη ανεύθυνη ελευθερία που ποτέ δε γνώρισα.
Κι αληθινά θα τρελαινόμουν, αν δεν αποτελούσε
κι αυτό μια κάποια παραχώρηση.
Τίτος Πατρίκιος, Αντιλογίες
3.
ΕΠΙΝΙΚΟΣ
. . . . .
κάποτε γυρόφερνα το θάνατο
σαν κουτσή γριά
που καθαρίζει την κουζίνα της
τὠρα τον φυτεύω με τα χέρια μου
ανάμεσα στα λουλούδια
και τον βλέπω να μεγαλώνει
και να μαθαίνει περπάτημα
. . . . . .
Άννα Γρίβα, Οι μέρες που ήμασταν άγριοι
4.
Διάβασα ποίηση προχτές πάνω στο τρένο, επιστρέφοντας από τη Σαλονίκη. Συνέχισα τον Μακμπέθ του Σέξπυρ, έχοντας δίπλα τη μετάφραση του Β. Ρώτα (εκδ. Επικαιρότητα), τις Αντιλογίες του Τίτου Πατρίκιου (εκδ. ύψιλον) και τη ποιητική συλλογή (εκδ. Γαβριηλίδη) της Άννας Γρίβα, Οι μέρες που ήμασταν άγριοι. Σήμερα, θα ήθελα θα γράψω ένα σημείωμα για τη σχέση της ποίησης με τον θάνατο, δηλαδή, για την προέλευση της ποίησης. Εάν δεν ολοκληρώσω σήμερα, θα συνεχίσω αύριο, μεθαύριο. . . (Να μην το ξεχάσω, μια μέρα, να γράψω ένα κείμενο και για τον υπαινιγμό των αποσιωπητικών).
5.
Πριν αρχίσω θα ήθελα να διατυπώσω απλά και σαφηνώς την κεντρική ιδέα της σκέψης μου και των επιχειρημάτων μου: ως αναγνώστης, και όχι ως κριτικός ποίησης, διακρίνω δύο είδη: αυτήν που δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα κι αυτήν που αντιμετωπίζει όλα τα προβλήματα. Για τους ποιητές της πρώτης κατηγορίας, μεταφέρω ένα σχόλιο του Robert Scholes (The Fabulators – Οι μυθοπλάστες, New York, 1967) γι΄αυτούς που γρἀφουν ποίηση καθημερινά και μανιωδώς: ‘αποκεφαλισμένα κουτορνίθια που δεν ένιωσαν το τσεκούρι’. Δεν ξέρω εάν έχετε δει αποκεφαλισμένο κοτόπουλο να τρέχει, προσπαθώντας αγωνιωδώς να ξεφύγει. . . Δεν είμαι, λοιπόν, σε θέση να γνωρίζω πόσες και ποιες από τις 500 (πεντακόσιες) ποιητικές συλλογές που εκδίδονται κάθε χρόνο εν Ελλάδι ανήκουν στη μία ή στην άλλη κατηγορία.
η Χιονάτη και οι εφτά πούτσες
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Μια μέρα, στο Βερολίνο, γνώρισα σε παιδική χαρά [Kindergarten, παιδικός κήπος!] μια γερμανίδα που συνόδευε τους δυο γιους της, δίδυμα, τεσσάρων χρονών, στην ηλικία του Alexander. Το ένα αγοράκι κάτασπρο, το άλλο κατάμαυρο. Μπορεί να είμαι από χωριό, αλλά αδιάκριτος δεν είμαι. Ο αδιάκριτος δεν γνωρίζει, ενώ θα έπρεπε να γνωρίζει. Εκτός εάν θέλει, συνειδητά ή ασύνειδα, να φέρει σε δύσκολη θέση τον άλλον, την άλλην.
Στο αδημοσίευτο ‘Κατά Αθανάσιον’ Ευαγγέλιο διαβάζω ότι η Μαριάμ, η μετονομασθείσα εκ των υστέρων Παναγία, έμεινε έγγυος κατόπιν ιερού γάμου, παρτούζας, με τους ιερείς του Ναού. Η εκδοχή αυτή της εγκυμοσύνης της Μαριάμ δίνει απαντήσεις σε όλα τα άλυτα μυστήρια περί της συλλήψεως του υιού του Θεού. Προφανώς, δεν ισχύει ότι η δωδεκαετής Παρθένος Μαριάμ, που σημαίνει ‘πριγκίπισσα’, έμεινε έγκυος από τα αυτιά. Είναι πολύ δύσκολο. Το ότι η σύλληψις εγένετο εν τω Ναώ, είναι βέβαιον. Βέβαιον εἰναι ότι δεν ήταν ένας ο ιερεύς: οι εξαίσιες ικανότητες του Ιησού εξηγούνται μόνο εάν υποστηρίξουμε την άμωμο σύλληψη, όπου ‘άμωμος’ σημαίνει ότι η συνεύρεση ήταν άνευ μώμου, άνευ ψόγου, άψογος, τουτέστιν, ὀτι η συνεύρεση ήταν πλήρους ηδονής και ανυπαρξίας στερήσεως.
έρωτας ή η μετά ηδονής κυκλοφορία της γνώσης
φἰλες και φίλοι, καλημέρες ερωτικές, νύχτες μαγικές κι ονειρεμένες!
Εάν είμαστε βέβαιοι ότι τα ζώα δεν ερωτεύονται, και θα δείξουμε ότι δεν ερωτεύονται, είμαστε υποχρεωμένοι να υποστηρίξουμε ότι κάποτε κι εμείς, ως ζώα, δεν ερωτευόμασταν. Εφόσον λοιπόν ο έρωτας είναι ένα από τα πολλά ιδιάζοντα χαρακτηριστικά του ανθρώπου, θα είναι ή λύση σε κάποιο πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε κατά τη διαδικασία της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης ή συνέπεια κάποιας άλλης λύσης σε κάποιο ή κάποια προβλήματα. Εάν τοποθετούσαμε τον έρωτα στη χρονική (κατά συνέπεια, και λογική) σειρά της εμφάνισης των ιδιαζόντων χαρακτηριστικών, θα τον τοποθετούσαμε μετά την απαγόρευση της αιμομειξίας.
Μου φαίνεται λογικό ότι πριν την απαγόρευση της αιμομειξίας, πριν κάνουμε ένα τεράστιο, αλλά όχι και καθοριστικό, βήμα για να γίνουμε άνθρωποι, δεν υπήρχε έρωτας διότι υπήρχε η ελευθερογαμία. Η ελευθερογαμία και ο έρωτας μας φαίνονται ασύμβατα: στην ελευθερογαμία δεν υπάρχει επιλογή· η επιλογή επιβλήθηκε από την κατάσταση της απαγόρευσης της αιμομειξίας.
Κατά την εποχή της ελευθερογαμίας συνευρισκόμασταν πολύ πιο συχνά από ό,τι ως άνθρωποι. Οι μπονόμο (μοιάζουν με τους χιμπατζήδες αλλά είναι πιο μικρόσωμοι και πολύ λιγότερο βίαιοι) συνευρίσκονται ερωτικά, χωρίς αυτό να σημαίνει και διείσδυση, κάθε 15 (δεκαπέντε) λεπτά της ώρας και οι χιμπατζήδες κάθε δύο (2) ώρες. Έχω την εντύπωση πως αυτή η κατάσταση λανθάνει κάτω από την μόνιμη και αέναη απώλεια του οίστρου του ανθρώπινου θηλυκού. Λογικό μας φαίνεται λοιπόν να εικάσουμε ότι κἀποτε και εμείς, ως απόγονοι ενός ανθρωπίδη που ήταν μια μείξη μπονόμπο και χιμπατζή, θα πρέπει να συνευρίσκομασταν κάθε μια ώρα, ας πούμε, μόνο που οι συνευρέσεις αυτές ήταν πολύ πιο σύντομες. Ήταν ένας τρόπος όχι μόνο σύσφιξης της κοινωνικής συνεργασίας αλλά και εκτόνωσης του άγχους, χαρακτηριστικά που εντοπίζουμε και στην κατάσταση του ανθρώπινου έρωτα.
μια ατυχής μαρξιστική ‘Λαϊκή ιστορία του κόσμου’ (του Κρις Χάρμαν)
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Εάν για να μαγειρέψεις φασολάδα χρειάζονται φασόλια, κρεμμύδια, σέλινο, καρότα, μπόλικο λάδι, αλάτι, και νερό βεβαίως, για να μαγειρέψεις μια Φιλοσοφία της Ιστορίας απαιτούνται δύο υλικά: μια γνώση, όχι κατ΄ανάγκην εμβριθής, της παγκόσμιας ιστορίας και η κατασκευή ενός νοήματος. Κατασκευή νοήματος – τί είναι αυτό;
Θα απαντήσουμε στο ερώτημα παραθέτοντας εν συνόψει τη Φιλοσοφία της Ιστορίας του Χέγκελ. Η παγκόσμια ιστορία, διατείνεται ο φιλόσοφος, είναι μια διαδικασία απελευθέρωσης τριών περιόδων. Στην αρχή ένας είναι ελεύθερος (ο κινέζος αυτοκράτορας, ο αιγύπτιος φαραώ , ο σουμέριος βασιλιάς, κλπ)· στη συνέχεια, μερικοί είναι ελεύθεροι (Έλληνες και Ρωμαίοι ελεύθεροι πολίτες), και τέλος, κατά την τρίτη περίοδο, αυτήν που διανύουμε σήμερα, όλοι είμαστε ή θα γίνουμε ελεύθεροι. Ο Χέγκελ παρατἠρησε ότι ο παγκόσμια ιστορία διέπεται από ένα νὀημα, αυτό το οποίο ασφαλώς κατασκεύασε νοητικά ο ίδιος. Οι άνθρωποι που ζουν και πεθαίνουν πάνω στον πλανήτη, εδώ και εκατό χιλιάδες χρόνια, δεν έχουν επίγνωση αυτής της διαδικασίας, κατά συνέπεια, δεν έχουν επίγνωση και του νοήματος της παγκόσμιας ιστορίας. Αυτό το νόημα λοιπόν είναι κρυφό, οπότε, κρυφά θα είναι τόσο η πρόθεση όσο και το σχέδιο. Διότι δεν νοείται (κρυφό) νόημα χωρίς κάποια αγαθή (κρυφή) πρόθεση, ‘μέσα στα σχέδια της οποίας το μεμονωμένο, φαινομενικά ακατανόητο και δίχως νόημα γεγονός έχει την εντελώς καθορισμένη αξία του, χωρίς το ίδιο να ξέρει τίποτα’[1]. Ένας άλλος φιλόσοφος, ο πρώτος πραγματικός φιλόσοφος της ιστορίας, ο Τζιανμπατίστα Βἰκο (1668-1744), υποστηρίζει ότι στη παγκόσμια ιστορία επαναλαμβάνεται το εξής μοντελάκι: ενώ ο σκοπός είναι η τελική κυριαρχία μιας δίκαιης κοινωνικής τάξης, στο τέλος κάθε κύκλου επιστρέφουμε στη βαρβαρότητα και ξανά μανά από την αρχή. Στις απόψεις του Βίκο στηρίχθηκε ο Όσβαλντ Σπέγκλερ και υποστήριξε τη δική του φιλοσοφία της ιστορίας: υπάρχει ένας πολιτισμός που επικρατεί κάθε φορά στο παγκόσμιο προσκήνιο, ένας πολιτισμός που είναι νέος, ώριμάζει και τέλος πεθαίνει για να καταλυθεί από τον επόμενο (νεαρό και ρωμαλέο) πολιτισμό (Η παρακμή της Δύσης).
Θεωρώ ότι είμαστε πολύ κοντά στο να συνειδητοποιήσουμε το τέλος της Φιλοσοφίας της Ιστορίας ως νοητικής κατασκευής ενός κρυφού νοήματος, κρυφής πρόθεσης, κρυφών σχεδίων και κρυφών σκοπών που αποκαλύπτουν οι φιλόσοφοι. Κι αυτό διότι ζώντας εντός του απείρου αντιλαμβανόμαστε ότι το νόημα, η πρόθεση, το σχέδιο και ο σκοπός είναι τελείως ασύμβατα με το άπειρο. Οι έννοιες αυτές είναι πεπερασμένες και δεν είναι δυνατόν να έχουν κάποια σχέση με το άπειρο. Δεν μπορούμε να διακρίνουμε, εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να διακρίνω, κάποια πρόθεση ή κάποιον σκοπό ούτε στην ύπαρξη του σύμπαντος, ούτε της ζωής, ούτε του ανθρώπου. Δεν σταθήκαν όρθια κάποια πρωτεύοντα (!) για να γίνουμε άνθρωποι – απλά, η όρθια στάση, όπως κι όλα τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, ήταν ή η καλύτερη δυνατή λύση (επινόηση) σε κάποια πρόβλημα της ανάγκης ή συνέπεια κάποιας λύσης. Έτσι, η επινόηση, η δημιουργία αναδεικνύεται σε θυγατέρα της μητέρας Ανάγκης, εκλαμβανομένης ως κινδύνου ανυπαρξίας, όπως θα δούμε ένα άλλο πρωινό–κι αυτός είναι ο λόγος που βγάζω εξανθήματα με τον Καστοριάδη, που οι ιδέες του φλερτάρουν με τη φιλοσοφία της ιστορίας ως νοητικής κατασκευής νοήματος. Θεωρώ ότι δεν μας επιτρέπεται πια να γράψουμε μια Φιλοσοφία της Ιστορίας, μπορούμε όμως να γράψουμε μια Παγκόσμια Ιστορία.