φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΑΘΕ κοινωνική σχέση, κάθε σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων, έχει δύο διαστάσεις: τη συνεργασία και τη σύγκρουση. Είναι αδύνατον να υπάρξει μόνο συνεργασία ή μόνο σύγκρουση. Δεν μπορεί να υπάρξει μόνο συνεργασία λόγω εγωισμού: κάθε άνθρωπος  επιθυμεί και αυτό που επιθυμεί πρώτο απ΄όλα είναι η ζωή του. Υπάρχει και η αυτοθυσία βέβαια αλλά είναι σπάνιο φαινόμενο. Δεν μπορεί να υπάρξει μόνο σύγκρουση διότι, εάν υπάρξει, δεν θα υπάρξει κοινωνία και χωρίς κοινωνία δεν μπορεί να υπάρξει ούτε ο άνθρωπος. Αυτός είναι ο λόγος που η διαπροσωπική σύγκρουση είναι μικρής διάρκειας και ξεπερνιέται άλλοτε με τον διάλογο κι άλλοτε με τη βία. Η συνεργασία και ο διάλογος είναι μακράν συνηθέστεροι και της σύγκρουσης και της βίας, είναι η θάλασσα μέσα στην οποία ζούμε αλλά δεν ξέρουμε ότι υπάρχει, όπως τα ψάρια. Όταν προκρίνεται ο διάλογος, δύο είναι οι συνέπειες: ή χωρισμός ή ανέβασμα της επικοινωνίας σε ανώτερο επίπεδο. Όταν προκρίνεται η βία, θα υπάρξει ή κατάργηση της συνεργασίας, άρα, είτε  καθυπόταξη και υποδούλωση είτε  κλιμάκωσή της, με αποτέλεσμα την θανάτωση του ενός ή την αλληλοεξόντωση. Όλα αυτά σε διαπροσωπικό επίπεδο.

ΠΟΣΕΣ σχέσεις υπάρχουν σε μια ομάδα δέκα ανθρώπων; Σε μια ομάδα είκοσι ανθρώπων; Τριάντα ανθρώπων; Πολλές –  πόσες όμως; Κάθισα κι έκανα πολλούς λογαριασμούς και βρήκα έναν τύπο που μας βοηθάει να βρούμε τον ακριβή αριθμό των σχέσεων. Ο τύπος αυτός είναι: ν x (n-1) /2, όπου ν ο αριθμός των μελών της ομάδας. Έτσι λοιπόν, 10 x (10-1)/2 =45! Σε ομάδα δέκα ανθρώπων υπάρχουν 45 σχέσεις! Η ομάδα είναι το αποτέλεσμα αυτών των σχέσεων. Εάν τα μέλη μιας ομάδας διπλασιαστούν, δεν διπλασιάζεται ο αριθμός των σχέσεων αλλά πολλαπλασιάζεται. Ο αριθμός των σχέσεων σε μια εικοσαμελή ομάδα δεν είναι  45 αλλά 190!  Εάν τα μέλη είναι σαράντα (40), οι σχέσεις είναι 780!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΤΟ προηγούμενο σημείωμα παρατηρήσαμε ότι υπήρξε  μια κρίσιμη τομή, μια κομβική αλλαγή κατά τη διάρκεια της μακροχρόνιας διαδικασίας της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης: ο βιολογικός θάνατος ενός μέλους της κοινωνίας, ενός ατόμου, έπαψε να περνάει απαρατήρητος, όπως συμβαίνει σε όλα τα θηλαστικά, και εμφανίστηκε ένα ενδιαφέρον, μια διαχείριση του θανάτου και του πτώματος. Το αποτέλεσμα αυτού του ενδιαφέροντος ήταν η διαμόρφωση κάποιων συγκεκριμένων τρόπων διαχείρισης του θανάτου και του πτώματος : απομάκρυνση του πτώματος εκτός του καταυλισμού, έκθεσή του για να φαγωθεί από πτωματοφάγα ζώα, φάγωμα του πτώματος από τους οικείους, ενταφιασμός, καύση, ταρίχευση και ένας ακόμα που εμφανίστηκε μόλις πριν λίγες δεκαετίες, η διατήρησή του σε υγρό άζωτο (κρυονική). Τα ερωτήματα που εγείρονται δεν είναι πολλά, παραμένουν όμως αναπάντητα, υπό διερεύνηση. Γιατί κάποιος μακρινός πρόγονός μας σταμάτησε να αδιαφορεί για τον νεκρό και το πτώμα και άρχισε να ενδιαφέρεται γι αυτό; Πώς να εξηγήσουμε την ποικιλία των ταφικών εθίμων; Με ποια σειρά εμφανίστικαν; Να διευκρινίσω ότι τα ταφικά έθιμα είναι γενικά οι  τρόποι διαχείρισης του πτώματος και όχι οι τρόποι του ενταφιασμού (παράχωμα στη γη).

Continue reading →

“Thus Are Our Bodies Thus Was Our Custom”: Mortuary Cannibalism in an Amazonian Society

(Beth A. Conklin, American Ethnologist 22 (1): 75-101)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η κοινοτοπία ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που θάβει τους νεκρούς του, τα πτώματα,  είναι μια γενίκευση που παραποιεί βάναυσα την πραγματικότητα.  Η λειτουργία της είναι σαφής: αποσιωπεί, εξαλείφει θα έλεγα, όλους τους άλλους τρόπους διαχείρισης του πτώματος, αποσιωπεί δηλαδή ότι η ταφή, το παράχωμα του πτώματος βαθιά μέσα στη γη, είναι ένας από αυτούς τους τρόπους. Εύλογα λοιπόν θα αναρωτηθούμε: πώς έχει δημιουργεί αυτή η κοινοτοπία, ποιες είναι οι προϋπόθέσεις της; Είναι φανερό ότι εμφανίστηκε σε κοινωνίες που η ταφή ήταν ο μόνος τρόπος διαχείρισης του πτώματος –  στις κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού. Αφού οι δυτικές κοινωνίες θάβουν τα πτώματά τους συνεπάγεται ότι αυτό έκαναν και κάνουν όλες οι κοινωνίες του παρελθόντος και του παρόντος. Κάποια στιγμή ο άνθρωπος άρχισε να παραχώνει τα πτώματά του μέσα στη γη και συνέχισε να το κάνει, σε αντίθεση με τα άλλα ζώα που δεν το κάνουν.

ΣΗΜΕΡΑ θα θίξω αδρομερώς κάποια ζητήματα και θα θέσω κάποια ερωτήματα –  ο χειμώνας είναι μπροστά μας, και χρόνο θα έχουμε και διάθεση θα έχουμε να ασχοληθούμε διεξοδικά και λεπτομερειακά με όλα αυτά τα θέματα. Εάν τα συνόψιζα σε μια φράση, θα την διατύπωνα ως εξής: Ιστορία (ή ανθρωπολογία)  των τρόπων διαχείρισης του ανθρώπινου πτώματος.  Γιατί όμως να ασχοληθούμε με αυτο το ζήτημα, με αυτήν την ιστορία ή την ανθρωπολογία; Απαντώ: θα μας βοηθήσει να εξετάσουμε από άλλη οπτική γωνία, να διατυπώσουμε νέες κατευθύνσεις στην εξέταση κάποιων ζητημάτων, για τα οποία οι θεωρίες, οι συζητήσεις και οι έρευνες, που διατυπώνονται χωρίς σταματημό,  δεν έχουν καταλήξει σε γενικά αποδεκτές προσεγγίσεις –  και δεν πρόκειται να καταλήξουν. Πώς, πότε αποκτήσαμε την επίγνωση του θανάτου; Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της επίγνωσης; Έχει αυτή η επίγνωση κάποια σχέση με τη συνείδηση; Τι είναι η συνείδηση; Πώς εμφανίστηκαν οι αντιλήψεις για τον θάνατο, οι τρόποι διαχείρισης του θανάτου; Εάν όλα αυτά σχετίζονται με τη θρησκεία, υπήρξε, υπάρχει, θα υπάρξει κοινωνία χωρίς θρησκεία; Μήπως η διαχείριση του πτώματος, και αργότερα και του θανάτου, είναι όψεις του εμμενούς, του ζωντανού  κομμουνισμού;  Μήπως ο θάνατος και η αποσύνθεση του νεκρού κόσμου (ζωικού και φυτικού) είναι όψεις του φυσικού κομμουνισμού, είναι φυσικές κομμουνιστικότητες; Εάν είναι έτσι, μήπως θα πρέπει να φέρουμε στο προσκήνιο τις κομμουνιστικές όψεις της ταφονομίας; Ταφονομία; Τι είναι αυτό;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΚΛΕΙΣΕ η κυβέρνηση τα μεγάλα πάρκα στην Αθήνα και οι κάτοικοι των γύρω περιοχών δεν μπορούν να πάνε εκεί ούτε τη μέρα ούτε τη νύχτα για να προστατευθούν από τη ζέστη. Γιατί τα έκλεισε; Για να μην καούν! Υπάρχει κάποιος άλλος λόγος; Δε νομίζω. Για ποιο λόγο, ποιος θα ήθελε να κάψει ένα πάρκο; Ας πούμε ότι κάποιος θα το ήθελε και θα επιχειρούσε να το κάνει. Πότε θα προστατευόταν το πάρκο, όταν δεν υπάρχει ψυχή ή όταν είναι γεμάτο με κόσμο; Ποιος θα τολμούσε να κάψει το πάρκο μπροστά σε εκατοντάδες ανθρώπους; Είναι εύκολο να καεί ένα πάρκο; Είναι εύκολο, ναι, μόνο όταν έχει πεύκα και κανένα άλλο δέντρο. Αλλά τα πάρκα της Αθήνας δεν έχουν πεύκα – εάν έχουν, είναι ελάχιστα. Τα πάρκα δεν είναι πευκοδάση να καούν εύκολα και γρήγορα. Τα πάρκα δεν καίγονται. Τα πάρκα τα έκλεισε η κυβέρνηση γνωρίζοντας πολύ καλά ότι δεν θα υπάρξει αντίδραση, εκτός από κάποιες διαμαρτυρίες στα μέσα κοινωνικής απομόνωσης. Γνωρίζει πολύ καλά ότι δεν θα κάνει ντου ο κόσμος να πάει εκεί να δροσιστεί. Έχουν κλιματιστικά. Εάν δεν έχουν, να αγοράσουν. Εάν δεν μπορούν να αγοράσουν, να πάνε κάπου αλλού, σε καφέ, σε εμπορικό κέντρο –  θα πληρώσουν βέβαια. Η δροσιά έγινε εμπόρευμα, πολύ κερδοφόρο. Εάν κάτι δεν θα γίνει εμπόρευμα αυτό είναι μόνο το κλάσιμο. Μήπως ούτε αυτό είναι βέβαιο;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΙΑΒΑΣΑ κάπου ότι όλα τα μεγάλα σούπερ μάρκετ έχουν εφοδιαστεί με νέες μηχανές καταγραφής της τιμής και πληρωμής των εμπορευμάτων, με τις οποίες θα καταργήσουν τους/τις ταμίες. Αν δεν το έχουν κάνει, θα το κάνουν, είναι ζήτημα χρόνου.  Στις ΗΠΑ έχουν καταργηθεί από το φθινόπωρο 600.000 θέσεις εργασίας κυρίως στις εταιρείες τεχνολογίας λόγω της τεχνητής νοημοσύνης –  μόνο νοημοσύνη δεν είναι. Και οι πολεμικές βιομηχανίες των ισχυρών κρατών ετοιμάζουν πυρετωδώς στρατό χωρίς στρατιώτες κι έχουν ονομάσει αυτόνομο πόλεμο την διεξαγωγή του πολέμου χωρίς στρατιώτες. Θα περιοριστώ σε αυτά μόνο τα παραδείγματα και θα σημειώσω μόνο ότι η προσεχής εικοσαετία (2023-2043) θα είναι μία από τις κομβικότερες εικοσαετίες της ιστορίας όχι μόνο του καπιταλισμού και του δυτικού πολιτισμού αλλά του ανθρωπίνου γένους.

ΟΙ θέσεις εργασίας, τα επαγγέλματα και οι δεξιότητες που θα χαθούν οριστικά και αμετάκλητα θα είναι πολύ περισσότερες από αυτές που θα δημιουργηθούν.  Δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτό είναι και πολύ άσχημο νέο –  κάθε άλλο, πολύ ευχάριστα νέα. Εργοστάσια, παραγωγή χωρίς εργάτες – στρατόπεδα, στρατός και πόλεμος χωρίς στρατιώτες. Από έξοχα έως συγκλονιστικά –  δύο κοινωνικές επαναστάσεις. Δεν θα δουλεύουμε και δεν θα πολεμάμε –  ήδη εργάζεται μια ισχνή μειονότητα που θα γίνει ισχνότερη και ήδη δεν πολεμάμε. Δεν θα δουλεύουν οι άνδρες αλλά και οι γυναίκες δε θα δουλεύουν, κατά συνέπεια δεν θα εξαρτώνται από τους άνδρες και έτσι ολοκληρώνεται και η  τρίτη κοινωνική επανάσταση της εποχής μας, η ελευθερία των γυναικών.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΑΚΕΣ Τέχνες είναι η διατύπωση ενοχλητικών, άρα γόνιμων και επικίνδυνων,  ερωτημάτων, είναι η επισήμανση αθέατων όψεων των κοινωνικών φαινομένων, είναι η αλλαγή τρόπου σκέψης ως προς την κατανόηση αυτών των φαινομένων, είναι η εποικοδομητική διαφωνία, είναι η σύγκρουση που οδηγεί είτε στον χωρισμό είτε σε άλλο επίπεδο συνεργασίας. Σήμερα θα δούμε κάποιες αθέατες όψεις του ζητήματος της ιδιωτικοποίησης του νερού, δηλαδή του δικτύου ύδρευσης. Τι εννοούμε όταν λέμε “ιδιωτικοποίηση του νερού”; Μπορεί να υπαρξει ιδιωτικοποίηση του νερού, του δικτύου ύδρευσης;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΔΩ και λίγους μήνες παρατηρείται στη Γερμανία μια νέα κοινωνική πρακτική, κοινωνική συμπεριφορά: οι συνταξιούχοι, άνδρες και γυναίκες, αφήνουν την κατάρα της μονήρους ευδαιμονίας, τη φρίκη της αυτάρκους μακαριότητας και ζουν ομαδικά, από 3 έως και 7, στο ίδιο σπίτι, ο καθένας, η καθεμία με το δωμάτιο του/της και περνώντας τον περισσότερο χρόνο στους κοινόχρηστους χώρους της κουζίνας και του σαλονιού. Η ομαδική συμβίωση ήταν, και συνεχίζει να είναι,  πολύ συνηθισμένη πρακτική στις μεγάλες γερμανικές πόλεις, κυρίως μεταξύ των αζευγάρωτων ανδρών και γυναικών ή των ζευγαριών. Στο σπίτι στο Βερολίνο που έζησα ένα κάποιο διάστημα συμβιώναμε τέσσερα “νοικοκυριά”: δύο ζευγάρια (το ένα με παιδί), ένας άντρας και μια γυναίκα.  Τέσσερα νοικοκυριά, ένα ψυγείο –  όχι τέσσερα νοικοκυριά, τέσσερα ψυγεία· ένα πλυντήριο, μία ηλεκτρική κουζίνα –  όχι τέσσερα πλυντήρια, τέσσερις κουζίνες. Ο ατομικισμός και ο εργενισμός αυξάνει την παραγωγή και την κατανάλωση, κατασπαταλά ενέργεια  και εργασία, και βέβαια αυξάνει την κερδοφορία –  η συλλογική ζωή, η ομάδική συμβίωση τα ελαχιστοποιεί όλα αυτά: ζήτω η μοναξιά και οι εργένηδες, βροντοφωνάζει ο καπιταλισμός, ζήτω η ομαδική συμβίωση διακηρύσσει η κοινωνική επανάσταση της συμβίωσης που εκκίνησε και θα κλιμακωθεί –  ειδάλλως δεν την βγάζουμε καθαρή.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΣ υποθέσουμε ότι μια παρέα φίλων που ζει στη πόλη αποφασίζει να φύγει και να ζήσει σε μια οικοκοινότητα. Ας υποθέσουμε επίσης ότι η ομάδα αυτή αποτελείται από τρεις τετραμελείς οικογένειες, δύο τριμελείς, τρία ζευγάρια, τρεις μοναχικούς και δύο μοναχικές –  σύνολο 21 ενήλικες και 9 παιδιά, σύνολο 30. Είναι ένας πολύ καλός αριθμός. Το ερώτημα που μας απασχολεί είναι: τι πρέπει να κάνει αυτή η ομάδα για να αποφύγει την αποτυχία; Θέτω το ερώτημα γιατί πολλά παρόμοια εγχειρήματα έχουν αποτύχει – Έλληνες, και όχι μόνο, οι συνήθεις δράστες.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ διαβάσετε το κείμενό μου, ρίξτε, εάν έχετε χρόνο και διάθεση, ένα βλέφαρο στο σύντομο σημείωμα του Giorgio Agamben (Communist Capitalism) που παραθέτω μετά το δικό μου – οι υπογραμμίσεις με κόκκινο χρώμα δικές μου. Με αφορμή αυτό το σημείωμα θα ήθελα να  θίξω κάποια ζητήματα που αφορούν τους ακαδημαϊκούς, όλων των πολιτικών ρευμάτων και αποχρώσεων, και συγκεκριμένα την αδιαφορία τους για πολλά κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά και φιλοσοφικά ζητήματα.

Continue reading →