φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Ας υποθέσουμε ότι ένας, μία από εμάς γράφει ένα μυθιστόρημα και μας αφηγείται την ζωή δύο προσώπων τα οποία κάποια στιγμή συναντιούνται, με αποτέλεσμα τα δύο νήματα αφήγησης να κλώθονται σε ένα. Ο συγγραφέας μας δεν θα αργήσει να μας ενημερώσει ότι τα συμβάντα στα οποία εμπλέκονται οι ήρωές του είναι ταυτόχρονα και θα το κάνει γιατί είναι ανθρωπίνως αδύνατον να τα αφηγηθεί ταυτόχρονα. Έχει πολλούς τρόπους στη διάθεσή του να το κάνει, δοκιμασμένους από την δυτική αφηγηματική παράδοση· και θα πρωτοτυπήσει εάν επινοήσει έναν νέο τρόπο. Ξανάπιασα στα χέρια μου τον Τομ Τζόουνς του Φίλντιγκ, τα σατυρικά κείμενα με ενθουσιάζουν, και διαβάζω (xvi, 9), αφορμή για το σημερινό σημείωμα:  Ο αναγνώστης θα έχει ίσως τώρα την καλοσύνη να ξαναγυρίσει μαζί μας στον κ. Τζόουνς.

    Εάν αφηγηθώ ένα επεισόδιο και το κλείσω με την χρονική ένδειξη ότι είναι μεσάνυχτα, 10 Μαρτίου 2014 και με αυτή την ένδειξη κλείσω το επόμενο επεισόδιο ο αναγνώστης θα καταλάβει ότι αφηγούμαι ταυτόχρονα γεγονότα: την ώρα, μεσάνυχτα 10 Μαρτίου 2014,  που ο Γιάννης έγλειφε το μουνί της Μαρίας και  η Μαρία τον πούτσο του Γιάννη, στο ΚΑΤ του Μιχάλη του έκοβαν το πόδι μετά από εμφυλιοπολεμικό τροχαίο ατύχημα, μετά από τσακωμό με τη Μαρία. Με τη φράση την ώρα που δηλώνω ότι το γλειφομούνι και η πίπα είναι ταυτόχρονα γεγονότα (69), τα αφηγούμαι όμως διαδοχικά. 

       Αυτός ο τρόπος αφήγησης μας φαίνεται πολύ λογικός. Τον συναντάμε πολύ συχνά στα μυθιστορήματα που διαβάζουμε και δεν χρειάζεται να κάνουμε παραπομπές. Είναι κοινός αφηγηματικός τόπος της δυτικής λογοτεχνίας. Κι όμως, φίλοι και φίλες!  Η Ιλιάδα τον αγνοεί. Μας φαίνεται παράξενο αλλά έτσι είναι. Και η Οδύσσεια τον αγνοεί, μόνο που εδώ για πρώτη φορά εμφανίζεται με έξοχο τρόπο η δήλωση της περιγραφής ταυτόχρονων γεγονότων. Θα δούμε ποιος είναι ο τρόπος του επιδεξιότατου αφηγητή της Οδύσσειας· πρώτα όμως θα διατυπώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα πώς η Ιλιάδα περιγράφει ταυτόχρονα γεγονότα.

   Δεν μπορεί παρά να τα αφηγηθεί διαδοχικά, πολύ ωραία·  τα παριστάνει όμως σαν να έχουν πράγματι συμβεί διαδοχικά!  Μα την Παναγία! Ας δούμε μια περίπτωση.  Στη ραψωδία Ο (στ. 154 και μετά) η Ίρις και ο

 

Continue reading →

 

     Η σύνοψη της Ιλιάδας που παραθέτω είναι η συγκόλληση των τίτλων των σκηνών όλων των ραψωδιών της Ιλιάδας όπως διατυπώθηκαν από τους ομηριστές του εξάτομου ερμηνευτικού υπομνήματος (The Iliad: A Commentary)  του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, που εκδόθηκε το 1985 και μεταφράστηκε (Ηλίας Τσιριγκάκης· επιμέλεια: Δανιήλ Ιακώβ, Αντώνης Ρεγκάκος)  στην ελληνική το 2003, από τις εκδόσεις University Studio Press (Θεσσαλονίκη). Οι ομηριστές του ερμηνευτικού υπομνήματος είναι: ραψωδίες Α – Θ, ο Gregory  S. Kirk  (Γκρέγκορι Κερκ)· Ι – Μ, ο Bryan Hainsworth (Μπράιαν Χένσγουέρθ)· Ν – Π, ο Richard Janko (Ρίτσαρντ Γιάνκο)· Ρ – Υ, ο Mark Edwards (Μαρκ Έντουαρτς)· Φ – Ω, ο Nicholas Richardson (Νίκολας Ρίτσαρντσον).

   Οι τίτλοι των ραψωδιών είναι οι τίτλοι των αλεξανδρινών γραμματικών·  ο αριθμός μέσα στην παρένθεση που ακολουθεί είναι ο αριθμός των στίχων της ραψωδίας .

 Α. Λοιμός. Μῆνις (611)

 1-7 Προοίμιο: επίκληση της Μούσας και προσδιορισμός του θέματος του ποιητή – Η μῆνις του Αχιλλέα και οι ολέθριες συνέπειές της.

8-21 Μετάβαση στην κυρίως αφήγηση και παράκληση του ιερέα Χρύση προς τον Αγαμέμνονα να του επιστρέψει την κόρη του Χρυσηίδα.

22-42  Η προσβλητική απάντηση του Αγαμέμνονα, η αναχώρηση του Χρύση και η προσευχή του στον Απόλλωνα για εκδίκηση.

43-52 Ο Απόλλωνας στέλνει λοιμό στον στρατό των Αχαιών.

53-120 Σύγκληση της συνέλευσης και πυροδότηση της διαμάχης μεταξύ Αχιλλέα και Αγαμέμνονα.

121-187 Η σύγκρουση κορυφώνεται: ο Αχιλλέας απειλεί να επιστρέψει στην Ελλάδα και ο Αγαμέμνονας να πάρει τη Βρισηίδα.

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

     Το κείμενο της Ιλιάδας που έχουμε στα χέρια μας και διαβάζουμε και μελετάμε μάς παρωθεί να διατυπώσουμε τη θεωρία ότι δεν γράφτηκε από κάποιον που άρχισε να γράφει κάποια μέρα και μετά από μήνες ή λίγα χρόνια το τελείωσε, όπως υποστηρίζουν οι της ενιαίας σύνθεσης·  μας παρωθεί, αντίθετα, να διατυπώσουμε τη θεωρία της μακροχρόνιας διαμόρφωσης – η οποία είναι γνωστή ως θεωρία της πολλαπλής πατρότητας. Θεωρώ ότι οφείλουμε να εγκαταλείψουμε αυτό το όνομα: δεν μου αρέσει και πολύ η μεταφορά της πατρότητας,  η διάσταση της σύνθεσης της Ιλιάδας ως μακροχρόνιας διαδικασίας δεν δηλώνεται  ενώ όλο ενδιαφέρον, το σημασιολογικό βάρος θα έλεγα, μετατίθεται στο πρόσωπο όχι στη διαδικασία.  

     Ένα από τα (πολλά) στοιχεία που δεν λαμβάνει υπόψη της η θεωρία της ενιαίας σύνθεσης είναι η πρακτική και οι συνθήκες της χειρόγραφης αντιγραφής των κειμένων. Πώς να εξηγήσουμε την ύπαρξη τόσο πολλών κειμένων της Ιλιάδας από τα μέσα του 6ου π. Χ. αιώνα, από την εποχή του Πεισιστράτου, μέχρι την έκδοση ενός στερεότυπου κειμένου κατά την ελληνιστική εποχή (3ος και 2ος π. Χ. αιώνες) αλλά και μετά από αυτήν; Υπάρχει μία και μόνο μία εξήγηση: οι αντιγραφείς μπορούσαν να προσθέσουν ή να επανεπεξεργαστούν στίχους, σκηνές μέχρι και επεισόδια.  Υποστηρικτής της θεωρίας της ενιαίας σύνθεσης θα μπορούσε να αντιτείνει ότι ναι μεν όλες αυτές οι Ιλιάδες προέρχονται από την επέμβαση των αντιγραφέων αλλά η πηγή όλων είναι η Ιλιάδα που συντάχθηκε στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα (750-700) από τον Όμηρο. Θα μπορούσε όμως, θα ήθελε  ένας φτωχός, περιπλανώμενος επαγγελματίας αφηγηγής  να καταγράψει την Ιλιάδα που αφηγούνταν μπροστά σε πλούσιους αριστοκράτες ακροατές. Ούτε θα μπορούσε ούτε θα ήθελε. Θα μπορούσε όμως και θα ήθελε να την καταγράψει κάποιος πλούσιος αριστοκράτης με τη βοήθεια ενός επαγγελματία αφηγητή. Η Ιλιάδα όμως που θα κατέγραφε δεν θα ήταν η Ιλιάδα που έχουμε σήμερα. 

    Εάν η Ιλιάδα που έχουμε στα χέρια μας είναι η Ιλιάδα που γράφτηκε το 750 π. Χ. ή λίγο πιο μετά, τότε υπάρχει μια πολύ μεγάλη δυσκολία, μια δυσκολία την οποία δεν μπορεί να εξηγήσει η θεωρία της ενιαίας σύνθεσης – την οποία ούτε καν έχει σκεφτεί. Ας δούμε ποια είναι αυτή η δυσκολία.

 

Continue reading →

      φίλες και φίλοι, καλημέρα

    Το σημερινό σημείωμα το αφιερώνω στον Δημήτρη Κ. που μου υπέδειξε πως να αποκαταστήσω το χτεσινό ατύχημα της ένδειξης Σχόλια κλειστά. Θα το κάνω μόλις τελειώσω το σημερινό σημείωμα, χωρίς να ξέρω αν θα τα καταφέρω – μου είναι τόσο ξένα και παράξενα όλα αυτά· χωρίς όμως αυτά, δεν θα είχα δημοσιεύει ούτε ένα α! Θα νομίζετε ότι δεν θα τον θυμάμαι σε όλη μου τη ζωή – δεν πειράζει, ας το νομίζετε, δεν σας κρατάω κακία.

    Υποστηρίξαμε, φίλες και φίλοι, ότι την Ιλιάδα δεν την έγραψε, δεν θα μπορούσε και δεν θα ήθελε να τη γράψει ένας αοιδός, ένας φτωχός περιπλανώμενος επαγγελματίας αφηγητής, γνωστός με το όνομα Όμηρος. Μόνοι οι πλούσιοι αριστοκράτες, (δουλ)έμποροι και γαιοκτήμονες δουλοκτήτες θα ήθελαν και θα μπορούσαν να καταγράψουν την προφορική αφήγηση, με τη βοήθεια ασφαλώς κάποιου αοιδού (που θα ξεχώριζε και θα τους συγκινούσε). Θα μπορούσαν διότι ήταν οι μόνοι που γνὠριζαν να γράφουν και να διαβάζουν και ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να έχουν στην διάθεσή τους το υλικό πάνω στο οποίο θα έγραφαν, τον πάπυρο που τον έφερναν από την Αίγυπτο  – προφανώς θα ήταν ένα πανάκριβο εμπόρευμα.

    Γιατί όμως να θέλουν να  καταγράψουν  την προφορική αφήγηση; Δεν περνούσαν ωραία στα σπίτια που μαζεύονταν και άκουγαν τον δεξιοτέχνη αοιδό να τους αφηγείται την μήνιν, την τσαντίλα του Αχιλλέα και τις συνέπειές της; Γιατί να θέλουν να διαβάζουν αντί να ακούν; Είμαστε βέβαιοι και βέβαιες ότι την κατέγραψαν για να την διαβάζουν;

Μα για ποιόν άλλο λόγο θα ήθελαν να την καταγράψουν;

 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Στο τέλος του σημειώματος θα δείτε την ένδειξη σχόλια κλειστά – μην το λάβετε υπόψη σας, δεν ξέρω πως προέκυψε!  Αν κάποιος φίλος, φίλη μπορεί να με βοηθήσει να αποκαταστήσουμε μαλακία δική μου ή του υπολογιστή, θα τον θυμάμαι μέχρι να πεθάνω. Αχ, αυτός ο Ραμπελέ φταίει, αυτός με χάλασε, αυτή η απλότητα της μεγαλοφυΐας του, η μεγαλοφυΐα της απλότητάς του,  με έχει κάνει τόσο υπερβολικό και ειλικρινή.

Αυτά που θα γράψω σήμερα, φίλες και φίλοι,  και αύριο αν δεν προλάβω, είναι πολύ σημαντικά, έχω βαθύτατη επίγνωση τι λέω,  γιατί ρίχνουν νέο φως και αποκαλύπτουν νέες πτυχές του ομηρικού ζητήματος· ελπίζω ότι αργά ή σύντομα τα σημειώματα αυτά θα τα εντοπίσει και θα τα εκτιμήσει κάποιος φιλόδοξος και φιλομαθής και ανήσυχος φοιτητής, ερευνητής, φοιτήτρια, ερευνήτρια, θα τα οικειοποιηθεί, θα τα επεξεργαστεί, θα τα χρησιμο-ποιήσει με άλλα λόγια, θα τα μελετήσει· θα μπορούσε να γραφτεί μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη, εργασία την οποία εγώ δεν μπορώ να κάνω – δεν μ΄ αφήνουν οι δουλειές στα χωράφια και στο σπίτι – η δική μου δουλειά είναι να χαρίζω σε νέους και νέες ερωτήματα και σκέψεις και απορίες και αμφιβολίες που η διερεύνησή τους  μπορεί να καταλήξει σε μελέτες που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε και να ξεπεράσουμε προκαταλήξεις που αφορούν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό – είναι τόσο πολλές!

 

Continue reading →

     φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

     Γνωρίζουμε,  μαθαίνουμε στο σχολείο και διαβάζουμε και ακούμε, ότι ο Όμηρος έγραψε την Ιλιάδα  – και την Οδύσσεια, για λόγους συντομίας θα αναφέρομαι μόνο στην πρώτη. Η εξεταζόμενη πρόταση είναι μια γενικά αποδεκτή άποψη που αναβαθμίστηκε στο επίπεδο της γνώσης. Δεν εικάζουμε, δεν υποθέτουμε – γνωρίζουμε, είμαστε βέβαιοι και βέβαιες, εξοβελίζουμε κάθε ενδεχόμενο αμφιβολίας και αμφισβήτησης. Σήμερα, φίλες και φίλοι, θα δούμε ότι η πρόταση αυτή, που καταγράφει μια γενικά αποδεκτή  άποψη, που κωδικοποιεί μια γνώση,  είναι επιπλέον και ένα σύμπαν ερωτημάτων και αποριών, αμφιβολιών και εικασιών, υποθέσεων και αμφισβητήσεων.

     Η πρόταση είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της δομής ‘ο χ έγραψε το ψ’: ο Ντάντε έγραψε τη Θεία Κωμωδία, ο Αισχύλος έγραψε την Ορέστεια, ο Θερβάντες τον Δον Κιχότη, ο Τζόις τον Οδυσσέα. Αυτοί που τα έγραψαν ήταν μεγάλοι άνδρες και συγγραφείς – αυτά που έγραψαν ήταν και είναι ένα εξαιρετικό λογοτεχνικό έργο. Τη δομή αυτή υιοθετεί και η πρόταση ‘ο Όμηρος έγραψε την Ιλιάδα’: ο Όμηρος ήταν (είναι) ένας μεγάλος άνδρας, ένας μεγάλος συγγραφέας που έγραψε ένα συγκλονιστικό λογοτεχνικό έργο. Είναι μεγάλος άνδρας, μεγάλος συγγραφέας, μεγάλος λογοτέχνης  που έγραψε ή επειδή έγραψε ένα λογοτεχνικό αριστούργημα;

   Δεν διατυπώνω το ερώτημα για να απαντηθεί, όχι. Το διατυπώνω για να στρέψουμε την προσοχή μας στις φράσεις λογοτεχνικό έργο, λογοτεχνικό αριστούργημα, συγγραφέας, λογοτέχνης. Και ερωτώ: η Ιλιάδα είναι λογοτεχνικό έργο;  Ο Όμηρος είναι συγγραφέας, λογοτέχνης;

   Όχι, φίλες και φίλοι, όχι. Η Ιλιάδα δεν είναι λογοτεχνικό έργο και ο Όμηρος δεν είναι συγγραφέας, δεν είναι λογοτέχνης.

 

Continue reading →

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα   

    Όταν λέμε σήμερα Όμηρος εννοούμε έναν ποιητή που έζησε περί το 750-700 π. Χ. και συνέθεσε την Ιλιάδα – και την Οδύσσεια.  Αυτό μαθαίνουμε στο σχολείο. Κάποια άλλα πράγματα δεν τα μαθαίνουμε, δεν μας τα διδάσκουν. Δεν μας τα μαθαίνουν γιατί θέτουν εν αμφιβόλω το καθιερωμένο μοντελάκι του τυφλού και σοφού και μεγαλοφυούς  ποιητή. Εάν ζούσαμε όμως στην αρχαία Ελλάδα του 5ου π. Χ. και μετά αιώνα, με τη λέξη Όμηρος δεν θα εννοούσαμε μόνο τον ποιητή που έζησε κάποτε, πριν πολλούς αιώνες, αλλά θα εννοούσαμε κι ένα λογοτεχνικό είδος, την ηρωική ποίηση. Μαθαίνουμε στο σχολείο ότι ο Όμηρος έγραψε

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Τι εννοούμε όταν λέμε σήμερα ‘Όμηρος’; Εννοούμε ένα πρόσωπο που έζησε κάποτε, έναν ποιητή που (θεωρούμε ότι) συνέθεσε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Θα σας φανεί παράξενο εάν αναρωτηθούμε τι να εννοούσαν άραγε οι αρχαίοι Έλληνες όταν έλεγαν Όμηρος. Μα φυσικά εννοούσαν αυτό που εννοούμε και εμείς!

Κι όμως, φίλες και φίλοι, δεν εννοούσαν μόνο αυτό. Εννοούσαν και κάτι άλλο. Διαθέτουμε κάποιες μαρτυρίες που μας λένε ότι πολλοί πρώιμοι ποιητές, του 7ου και 6ου αιώνα, χρησιμοποιούσαν το όνομα Όμηρος για να δηλώσουν ένα ποιητικό είδος, αυτό της ηρωικής προφορικής ποιητικής αφήγησης. Θα παραθέσω αυτές τις μαρτυρίες σε ένα μελλοντικό σημείωμα για να την εξετάσουμε προσεκτικά. Με τον ίδιο τρόπο, όταν χρησιμοποιούσαν το όνομα Ησίοδος δήλωναν όχι μόνο ένα πρόσωπο αλλά κι ένα συγκεκριμένο ποιητικό είδος, τη διδακτική ποίηση. Πριν δούμε μια ένδειξη περί της χρήσης του ονόματος ‘Όμηρος’ ως προσωποποίηση, ας εξετάσουμε μια μαρτυρία που την έχω πρόχειρη μπροστά μου.

Στην αρχαία υπόθεση (Ασπίδος Υπόθεσις)  της Ασπίδος του Ηρακλέους, ενός σύντομου επικού ποιήματος, διαβάζουμε ότι ο Αριστοφάνης ο γραμματικός υποπτευόταν ότι δεν ήταν ποίημα του Ησιόδου, ενώ ο Απολλώνιος ο Ρόδιος υποστήριζε ότι ήταν. Διαβάζουμε ακόμα και το εξής: και Στησίχορος δέ φησιν Ησιόδου είναι το ποίημα. Η σύγχρονη έρευνα έδειξε ότι το ποίημα αυτό δεν είναι του Ησιόδου – ο Mazon υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να συντέθηκε προ του 590 π.Χ. Η Σούδα μας λέει ότι ο Στησίχορος γεννήθηκε το 632 (-629)  και πέθανε το 556 (-553). Αυτά που διαβάζουμε στην Ασπίδα του Ηρακλέους τα διαβάζουμε και σε ένα ποίημα του Στησίχορου, τον Κύκνο, την υπόθεση του οποίου διασώζει ένα σχόλιο στον 10 Ολυμπιόνικο του Πινδάρου. Από τα αποσπάσματα που έχουν διασωθεί φαίνεται ότι ο Στησίχορος, ο οποίος συνέθεσε τραγούδια που τραγουδούσε χορός (χορωδία),  ήταν εξοικειωμένος τόσο με την ηρωική όσο και με την διδακτική ποίηση και είμαστε βέβαιοι ότι θα είχε διαβάσει την Ασπίδα του Ηρακλέους. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα. Εάν συντέθηκε,  όπως  πιστεύουμε, μετά το 590, την εποχή που ζούσε ο Στησίχορος, πως και την απέδιδε στον Ησίοδο, που είχε ζήσει δυο γενιές νωρίτερα; Υπάρχει μια λύση σε αυτό το πρόβλημα κι αυτή είναι γενικά αποδεκτή: με το όνομα Ησίοδος ο Στησίχορος δεν εννοούσε τον ποιητή Ησίοδο αλλά ένα ποιητικό είδος, μια ποιητική σχολή, ας το πούμε έτσι.

Ας δούμε τώρα μια μαρτυρία την οποία μπορούμε να σχολιάσουμε χωρίς να είμαστε ειδικοί ομηριστές. Ενώ  σήμερα  οι ομηριστές ερίζουν εάν ο συνθέτης της Ιλιάδας ή και της Οδύσσειας είναι ένας (ενιαία σύνθεση) ή πολλοί (πολλαπλή πατρότητα), συμφωνούν ότι δεν μπορεί η Ιλιάδα και η Οδύσσεια να συντέθηκαν από τον ίδιο (ή τους ίδιους) ποιητή. Η γλώσσα, οι αξίες, η θρησκεία είναι τόσο διαφορετικά που δεν μας επιτρέπουν να αποδώσουμε την σύνθεση και των δύο επών στον ίδιο ή στους ίδιους ποιητές. Το συμπέρασμα αυτό είναι ένα από τα  δύο επιμέρους προβλήματα του ομηρικου ζητήματος που έχει επιλυθεί – το άλλο είναι η γενικά αποδεκτή διαπίστωση ότι η ομηρική ποίηση είναι η κατάληξη μιας μακραίωνης προφορικής ποιητικής αφήγησης. Εάν όμως ο συνθέτης της Ιλιάδας και της Οδύσσειας δεν είναι το ίδιο πρόσωπο, τότε ένα από τα δύο έπη μένει ορφανό!

Εάν ο Όμηρος συνέθεσε την Ιλιάδα, δεν συνέθεσε την Οδύσσεια. Ή, εάν είναι ο συνθέτης της δεύτερης, δεν είναι ο συνθέτης της πρώτης. Ας υποθέσουμε ότι ισχύει η πρώτη υπόθεση: ποιος συνέθεσε τότε την Οδύσσεια;

Δεν μας ενδιαφέρει προς το παρόν να διατυπώσουμε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι το εξής: λαμβάνοντας υπόψη μας όλα όσα έχουνε εκθέσει, συνάγεται το συμπέρασμα ότι το όνομα Όμηρος χρησιμοποιείται ως όνομα και ως προσωποποίηση. Εάν πούμε ότι την Ιλιάδα τη συνέθεσε ο Όμηρος, τότε, όταν λέμε ότι την Οδύσσεια τη συνέθεσε ο Όμηρος εννοούμε ότι τη συνέθεσε κάποιος που ανήκει στην παράδοση της ηρωικής ποιητικής αφήγησης, ότι η Οδύσσει ανήκει σε αυτό το ποιητικό είδος.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

με το σημερινό σημείωμά μου θα εκθέσω την εξέλιξη των προβληματισμών και ερευνών μου σχετικά με την Ιλιάδα και το αφιερώνω σε όσους και όσες ενδιαφέρονται, ή θα ενδιαφερθούν, για το σημαντικότερο κείμενο του δυτικού πολιτισμού, για όσους και όσες το μελετούν ή θα το μελετήσουν.

Η Ιλιάδα είναι το σημαντικότερο κείμενο του δυτικού πολιτισμού διότι κανένα άλλο κείμενο δεν μας  λέει τόσα πολλά για το παρελθόν, ειδικά τη γένεση, το παρόν και το μέλλον του πολιτισμού μας. Να σας θυμίσω μόνο ότι η πρώτη του λέξη είναι η λέξη μήνις (οργή, θυμός, τσαντίλα) ενώ τελειώνει με δύο κηδείες (του Πατρόκλου και του Έκτορα)  και έναν προαναγγελθέντα θάνατο (του Αχιλλέα).

Οι προβληματισμοί, οι έρευνες και οι μελέτες αναπόφευκτα μας μεταφέρουν στο πεδίο του περίφημου ομηρικού ζητήματος. Θα εκθέσω λοιπόν με απλότητα και σαφήνεια τις πτυχές αυτού του ζητήματος και θα προχωρήσω κατόπιν στις δικές μου έρευνες. Όταν λέμε ομηρικό ζήτημα εννοούμε τρία βασικά ερωτήματα:

Continue reading →