φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙΣ τελευταίες δεκαετίες εκδίδονται πολλά βιβλία για την παγκόσμια ιστορία,  για την ιστορία του ανθρώπου, τα οποία μεταφράζονται σε πολλές γλώσσες  και διαβάζονται από εκατομμύρια αναγνώστες σε όλον τον κόσμο. Έχει διαμορφωθεί μια παγκόσμια κοινότητα αναγνωστών της παγκόσμιας ιστορίας, ενώ κάποιοι συγγραφείς έχουν γίνει γνωστοί και ξακουστοί (Harari, Jared, Graeber  κ.α.). Τα βιβλία αυτά δεν είναι πολύτομες παγκόσμιες ιστορίες, όπως της Ουνέσκο (Ιστορία της Ανθρωπότητας) ή της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ (Παγκόσμια Ιστορία), αλλά επίτομες και πολυσέλιδες. Οι συγγραφείς αυτοί προσπαθούν να λύσουν το α ί ν ι γ μ α  του ανθρώπου και να κατανοήσουν τους γ ρ ί φ ο υ ς  της ιστορίας και αφηγούνται την δική τους ιστορία (history), η οποία είναι  το δικό τους στόρι (story), το δικό τους αφήγημα. Και δεν μπορεί να μην είναι αφήγημα αφού πρόκειται για ερμηνεία. Και όπου υπάρχει ερμηνεία, εκεί υπάρχει και αφήγημα. Επιβεβαιώνουν δηλαδή τη θεωρία  ότι δεν μπορεί να γραφεί αντικειμενική ιστορία, ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν κενά στην περιγραφή ενός γεγονότος. Κανένας χημικός δεν μπορεί να αμφισβητήσει τη σύνθεση του μορίου του νερού αλλά για τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι έχουν διατυπωθεί όχι και λίγες γνώμες και απόψεις και θεωρίες. Διαφορετικές ερμηνείες, δηλαδή.

Continue reading →

                                                       ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

 

                  η φωλιά, ο καταυλισμός, το χωριό, η πόλη

 

Θα είχα τη φωλιά μου λερωμένη, εάν παρέλειπα να σας αφηγηθώ την ιστορία της συμβίωσης των προανθρώπων και των ανθρώπων. Θα αρχίσω από τότε, πριν έξι εκατομμύρια χρόνια,  που ήμασταν μεταξύ των ζώων που ζούσαν χωρίς φωλιά και αφού αφηγηθώ πώς βρεθήκαμε να ζούμε σε ολιγομελείς ομάδες και σε καταυλισμούς, πώς χτίσαμε κατοικίες και χωριά, πώς εμφανίστηκαν οι πόλεις, και αφού περιγράψω και προσπεράσω το παρόν,  δηλαδή τα πολλά και οξυμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πόλεις και τον μετασχηματισμό τους σε φυλακή, θα φτάσω  στην κομβική εικοσαετία 2050-2070 –  σε μία από τις κρισιμότερες εικοσαετίες της ιστορίας του ανθρώπινου είδους, τότε που, όπως προβλέπω, πολλές πόλεις θα εγκαταλειφθούν αιφνίδια, μέσα σε λίγες μέρες,  και μαζικά. Εάν ζω, το 2050 θα είμαι ενενήντα ετών, και εσείς,  φίλη αναγνώστρια και φίλε αναγνώστη, που είστε τριάντα ετών, το 2050 θα είστε πενήντα πέντε ετών και το 2070 εβδομήντυα πέντε ετών. Σας εύχομαι ολόψυχα να ζήσετε  να τη ζήσετε αυτή την εικοσαετία.

Continue reading →

“εγώ κι εσύ, εσύ κι εγώ, μόνοι πάνω στη γη, μόνοι πάνω στη γη”

(στίχος από έντεχνο τραγούδι – Βαγγέλης Γερμανός)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΝ δεν κάνω λάθος, και νομίζω ότι δεν κάνω, μόνο οι άνθρωποι ερωτεύονται, κανένα άλλο ζώο. Ένα ζευγάρωμα που διαρκεί καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής δεν είναι έρωτας –  τα περιστέρια δεν είναι μια ζωή μαζί επειδή είναι ερωτευμένα, ο έρωτας έχει μικρή χρονική διάρκεια. Ούτε η μονογαμία έχει κάποια σχέση με τον έρωτα. Είναι ένα ακόμα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπου, ένα από τα πολλά. Η διαπίστωση ότι μόνο οι άνθρωποι ερωτεύονται, μας ωθεί να αναρωτηθούμε εάν ερωτεύονταν και τα προηγούμενα είδη: ερωτεύονταν οι homines erecti, οι homines habiles, τα είδη που προηγήθηκαν αυτών; Δεν το γνωρίζουμε και δεν υπάρχει τρόπος για να το μάθουμε.  Ας κάνουμε όμως μια απόπειρα, ποιος ξέρει, κάτι μπορεί να σκεφτούμε και να μάθουμε. Θα προτείνω μια θεωρία, μια υπόθεση δηλαδή, για να τη σκεφτούμε, να την ελέγξουμε.

ΠΡΟΤΕΙΝΩ να εξετάσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η οποία είναι πολύ παράξενη! Γιατί; Γιατί είναι μια σύνθεση αντιθετικών και αντιφατικών στοιχείων, τα οποία δεν είναι δυνατόν να αρθούν μέσω της σύνθεσης. Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι η μικρή του διάρκεια –  δεν ξεπερνά ποτέ τους δεκαοχτώ μήνες, το πολύ. Μετά, κι αυτό είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό, ή χάνεται τελείως ή μετεξελίσσεται σε κάτι άλλο –  σε αγάπη, φιλία, οικογένεια και γέννηση παιδιών. Υπάρχουν όμως κι άλλα ενδεχόμενα: ο φόνος ή το φάγωμα του άλλου/της άλλης –  αυτό είναι το τρίτο χαρακτηριστικό. Πριν δυο τρεις δεκαετίες ένας γιαπωνέζος φοιτητής στο Παρίσι είχε σκοτώσει τον έρωτά του, την είχε κομματιάσει, την είχε βάλει στην καταψυξη και την έτρωγε σιγά σιγά. Αν θυμάμαι καλά, βρέθηκε το μισό κορμί της. Γνωρίζουμε γιατί γίνεται ο φόνος ή το φάγωμα: για να μην φύγει ποτέ, για να είναι πάντα μαζί μας!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ  η κοινωνία προϋπήρχε του ανθρώπου, του homo sapiens, τότε ο άνθρωπος είναι δημιούργημα της προανθρώπινης κοινωνίας. Μέσα στα πλαίσια της προανθρώπινης κοινωνίας ο προάνθρωπος έγινε άνθρωπος. Πώς όμως ο προάνθρωπος έγινε άνθρωπος, ποιο ήταν, με άλλα λόγια, το sui generis, το διαφοροποιό γνώρισμα του ανθρώπου; Η γλώσσα, η λεκτική επικοινωνία –  αυτή είναι η γνώμη μου. Ο προάνθρωπος επικοινωνούσε και σκεφτόταν, ασφαλώς, αλλά δεν μιλούσε. Στο σημείο αυτό θα θέσουμε ένα θεμελιώδες ερώτημα, στο οποίο η απάντηση είναι γνωστή και γενικά αποδεκτή, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία από κανέναν και καμμία: θα μιλούσε ο προάνθρωπος εάν δεν περπατούσε όρθιος, εάν δεν είχε αποκτήσει τη δίποδη βάδιση; Όχι, κατά κανένα τρόπο! Διότι η δίποδη βάδιση, η όρθια στάση επέφερε τις αλλαγές εκείνες (φωνητικά όργανα) που μας επέτρεψαν να παραγάγουμε μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών έναρθρων ήχων, φθόγγων – σύμφωνα και φωνήεντα. Η συσχέτιση ήχου και σημασίας, σημαίνοντος και σημαινομένου, δημιούργησε τις πρώτες λέξεις, ο συνδυασμός και η συνεργασία των λέξεων την πρόταση και ο συνδυασμός των προτάσεων το κείμενο, την έκφραση των συναισθημάτων, την ολοκληρωμένη διατύπωση σκέψεων, την εκτόνωση του άγχους, την επιτέλεση –  πιθανόν και άλλα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΔΩ και μερικές δεκαετίες υπάρχει ένας διεθνής προβληματισμός για τη διαδικασία γένεσης του πρώτου κράτους στη Μεσσοποταμία κατά τη διάρκεια της τέταρτης και τρίτης προ Χριστού χιλιετίας (4000-2000). Δεν υπάρχει, ακόμα, πιθανόν να μην υπάρξει και ποτέ, μια γενικά αποδεκτή θεωρία. Αυτό δεν είναι και πολύ μεγάλο πρόβλημα, κάθε άλλο. Ο καθένας και η καθεμιά μπορεί ελεύθερα να διατυπώσει την αφήγησή του. Διότι, φίλες και φίλοι, μη κοροϊδευόμαστε, περί αφήγησης πρόκειται. Διαθέτουμε κάποιες γραπτές και αρχαιολογικές μαρτυρίες  αλλά τα κενά είναι πολλά και ο μόνος τρόπος να τα γεμίσουμε είναι η φαντασία μας –  δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Ας ξεχάσουμε την αντικειμενικότητα, και γι΄ αυτό το ζήτημα και για πολλά άλλα (ανθρωπογένεση, η γλώσσα, η παραγωγή της τροφής, η πατριαρχία, ο πόλεμος). Οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για τη γένεση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας από τη μια και του κράτους από την άλλη είναι πολλές, είναι αδύνατο όμως να αποφύγουν κάποια κοινά στοιχεία. Το πρώτο μεγάλης διάρκειας κράτος εμφανίστηκε στις αγροτικές κοινότητες της νότιας Μεσοποταμίας, προϋποθέτει τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ουδείς και ουδεμία σκέφτηκε να αποσυνδέσει αυτά τα δύο φαινόμενα. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει κράτος μόνιμο και σταθερό, μεγάλης διάρκειας, εάν δεν υπήρχαν αγροτικές κοινότητες –  πρόκειται για βεβαιότητα. Το κράτος όμως δεν εμφανίστηκε σε όλες τις περιοχές όπου υπήρχουν αγροτικές κοινότητες, και όπου και όταν  τελικά συγκροτήθηκε,  οι αγροτικές κοινότητες είχαν μια ιστορία πολλών χιλιετιών. Τι έπρεπε να υπάρχει για να συγκροτηθεί το κράτος; Το κομβικό όμως ερώτημα είναι άλλο: η συγκρότηση του πρώτου κράτους ήταν ένας ομολογημένος, συνειδητός σκοπός, σαφής επιδίωξη κάποιας ομάδας ανθρώπων ή ήταν ένας θεσμός που προέκυψε χωρίς να το επιδιώξουν οι άνθρωποι, ένα μη επδιωκόμενο αποτέλεσμα;

Continue reading →