η γένεση της αρχαίας ελληνικής πόλεως

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα εκθέσω τη δική μου θεωρία για τη γένεση της αρχαίας ελληνικής πόλεως που επεξεργάζομαι πολλά χρόνια τώρα. Και γράφω ‘τη δική μου’ διότι δεν υπάρχει μια γενικά αποδεκτή θεωρία για τον σχηματισμό της πόλεως. Η Ιστορία, η ιστοριογραφία, θα το επαναλάβω άλλη μια φορά, δεν είναι επιστήμη, είναι ερμηνεία, όπως και η φιλοσοφία, η ύψιστη ερμηνεία. Εάν ήταν επιστήμη, όπως η βιολογία, θα υπήρχε μια ομοφωνία. Ομοφωνία όμως δεν υπάρχει, αν και οι πηγές είναι ίδιες για όλους και όλες. Και δεν υπάρχει διότι υπάρχει διαφορετική μεθοδολογία και διαφορετική ιδεολογία –  χωρίς ιδεολογία δεν υπάρχει ερμηνεία. Πολλοί υποστηρίζουν ότι γράφουν χωρίς ιδεολογία αλλά αυτό είναι μύθος. Διότι και ο εμπειρισμός και ο θετικισμός έχουν τη δική τους ιδεολογία. Η οποία αντανακλά μεν την πραγματικότητα αλλά και την διαστρεβλώνει και την σχηματίζει.

Η μόνη ομοφωνία που υπάρχει στο υπό εξέταση ζήτημα είναι ότι δεν έχουμε καταφέρει ακόμα να σχηματίσουμε μια γενικά αποδεκτή εικόνα για τον σχηματισμό της πόλεως. Όποιος ασχολείται με το ζήτημα αυτό, οφείλει να το δηλώσει και να το ξεκαθαρίσει. Το κάνει ο Βόλφγκανγκ Σούλερ στην ‘Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας’ (σελ. 155): Δεν γνωρίζουμε παρά ελάχιστα πράγματα ειδικότερα . . .  για τις κινητήριες δυνάμεις που οδήγησαν στην δημιουργία της πόλεως. . .. Το κάνει και ο Φρανσουά ντε Πολινιάκ (Η γέννηση της αρχαίας ελληνικής πόλης, σελ. 23): .. τα αίτια και οι διαδικασίες που οδήγησαν στο σχηματισμό της πόλης  . . .  εξακολουθούσαν να περιβάλλονται από αβεβαιότητα. . . .

Continue reading →

από το ‘Αβραάμ εγέννησε Ισαάκ’ (Γένεσις, ΚΕ, 20) στο Υπουργείο Μοναξιάς: η μεγατάση της συρρίκνωσης της συγγένειας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΥΤΗΝ και πολλές άλλες παρόμοιες προτάσεις που διαβάζουμε σε αρκετά κεφάλαια της Γενέσεως δεν μπορούσα να τις κατανοήσω για πολλές δεκαετίες. Μα πώς είναι δυνατόν ένας άνδρας να γεννήσει; Δεν είναι δυνατόν, κατά κανένα τρόπο. Ούτε η μελέτη του ποιμενικού τρόπου παραγωγής και της εξ αυτού προερχόμενης ποιμενικής πατριαρχίας με βοήθησαν. Με βοήθησε ένα βιβλίο του Μάρσαλ Σάλινς, Τι είναι (και τι δεν είναι) συγγένεια (εκδ του Εικοστού Πρώτου, μετ. Ν. Κούρκουλος, 2014 –  το πρωτότυπο 2013). Όχι μόνο με βοήθησε να κατανοήσω την πρόταση του τίτλου, με βοήθησε να σκέφτομαι και διαφορετικά. Διαβάζω αυτές τις μέρες ένα πολύ βασικό του βιβλίο (Πολιτισμός και πρακτικός λόγος) και μόλις το τελειώσω θα γράψω για τον Σάλινς.

ΩΣ ανθρωπολόγος, ο Σάλινς εξετάζει τη συγγένεια από τη σκοπιά του. Υπάρχει όμως και η ιστορική διάσταση του ζητήματος, την οποία παραβλέπει. Αυτή η διάσταση θα είναι το αντικείμενο του σημερινού σημειώματος. Υποστηρίζω ότι η έννοια της συγγένειας συρρικνώθηκε στις ποιμενικές κοινωνίες και κατά συνέπεια στον δυτικό πολιτισμό, που έχει ποιμενικές ρίζες. Μιας όμως και οι ρίζες του δεν είναι μόνο ποιμενικές αλλά και κοινοτικές, στον δυτικό πολιτισμό η συγγένεια εμφανίζεται και με μια ευρεία έννοια. Η συγγένεια είναι ένα πεδίο σύγκρουσης πολιτισμικής.

Continue reading →

πώς έχουν πεθάνει οι άνθρωποι, πώς πεθαίνουν, πώς θα πεθαίνουν;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΝΩ γνωρίζουμε πως θα πεθάνουμε, δεν γνωρίζουμε πώς. Μόνοι όσοι αυτοκτονούν γνωρίζουν το πώς. Κανείς και καμία δεν μπορεί να γνωρίζει, μόνο να εύχεται μπορεί. Και τι ευχόμαστε;  Ευχόμαστε να πεθάνουμε γέροι και γριές, πλήρεις ημερών, την ώρα που κοιμόμαστε. Έχουν υπάρξει θάνατοι που τους αποκαλώ έργα τέχνης. Ήταν όλοι γέροι και γριές. Καθισμένοι στο παγκάκι να ξεκουραστούν, έγειρε στον ώμο του φίλου του και πέθανε· μια γριά πέθανε στο τραπέζι του Πάσχα, από τη χαρά της, με τα παιδιά και τα εγγόνια κοντά της. Επειδή είναι έργα τέχνης, δεν είναι πολύ συνηθισμένοι θάνατοι.

ΑΣ υποθέσουμε ότι θα πεθάνω 97 χρονών. Μεταξύ των άλλων ενδεχομένων, υπάρχουν και τα εξής: να πεθάνω την ώρα που κλαδεύω το αμπέλι, τέλος Μάρτη, με τα χελιδόνια να κελαηδούν τριγύρω μου, με πολλά λουλούδια και ένα λαμπρό ήλιο. Ενδέχεται όμως το 2056 να έχει επιβληθεί ξανά η ποινή του αποκεφαλισμού και να με αποκεφαλίσουν. Δεν θα ζήσω τον τρόμο και τη φρίκη;  Ασφαλώς και θα τον ζήσω! Στην πρώτη περίπτωση, ο θάνατός μου θα είναι φυσικός, στη δεύτερη, βίαιος.

Continue reading →

δοκίμιο για τον δυτικό πολιτισμό (1): δυτικός πολιτισμός και Κυριαρχία

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΝΑ ποτήρι νερό, δεν είναι μόνο νερό, δεν είναι μόνο φύση –  είναι πολιτισμός. Πολιτισμός είναι κι ένα μπουκάλι εμφιαλωμένο νερό. Κυρίως όμως πολιτισμός  είναι το αγιασμένο νερό. Ο πολιτισμός δεν είναι αυτό που μας λένε τα λεξικά, το σύνολο των επιτευγμάτων του ανθρώπου κτλ., ο πολιτισμός δεν αρχίζει με την εμφάνιση του Κράτους, στη Σουμερία και την Αίγυπτο ή όπου αλλού. Εάν είναι έτσι, μια κοινωνία που δεν παρουσιάζει αξιόλογα επιτεύγματα ή είναι ακρατική, τότε αυτή η κοινωνία είναι απολίτιστη. Μα πώς είναι δυνατόν μια κοινωνία να είναι απολίτιστη, είναι παντελώς αδύνατον: ο πολιτισμός αρχίζει με την εμφάνιση της πρώτης σημασίας, με την πρώτη σημασιοδότησης. Το αγιασμένο νερό είναι σημασία, είναι σημασιοδότηση.

ΕΑΝ η κοινωνία είναι το πλέγμα των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ ανθρώπων και φύσης, τότε πολιτισμός είναι το δίκτυο, το πλέγμα των σημασιών που δημιουργούνται στις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση και των ανθρώπων μεταξύ τους. Ο πολιτισμός προηγείται χρονικά  της γλώσσας και εμφανίζεται και ως τελετουργία, από τις πρώτες σημασιοδοτήσεις,  που προηγείται χρονικά της γλώσσας.

Continue reading →

ομάδα, χωριό, πόλη

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ η παγκόσμια ιστορία αρχίζει όταν εμφανίζεται ο πολιτισμός, με την δημιουργία των πρώτων λίθινων εργαλείων, ένα από τα εντονότερα χαρακτηριστικά της είναι η αύξηση του αριθμού των ανθρώπων των οικιστικών μονάδων, η αύξηση του μεγέθους των ενδιαιτημάτων του ανθρώπου. Για πολλές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι ζούσαν σε ομάδες των 15-35 μελών· κατόπιν για μερικές χιλιάδες χρόνια σε χωριά των 100 μέχρι μερικών χιλιάδων κατοίκων· σήμερα το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει  σε πόλεις και το υπόλοιπο σε χωριά, ενώ μια παντελώς αμελητέα ποσότητα , που θα εξαφανιστεί σε λίγες δεκαετίες, σε ομάδες, οι τελευταίες τροφοσυλλεκτικές-κυνηγητικές κοινωνίες.

Continue reading →

ο σμηναγός, ο οικοδόμος και το κλεφτρόνι

Σε χωριό της Καρδίτσας τρία γειτονόπουλα ζουν και μεγαλώνουν μαζί. Οι μάνες τους πίνουν κάθε πρωί καφέ και τα λένε. Τα αγόρια μεγαλώνουν και ο ένας γίνεται σμηναγός (γιατί δεν ήθελε να δουλεύει σε εργοστάσια και οικοδομές και του άρεσαν πολύ τα αεροπλάνα και η πατρίδα), ο άλλος οικοδόμος (γιατί δεν μπορούσε το διάβασμα) και ο τρίτος ούτε το διάβασμα ήθελε ούτε τη δουλειά, έμπλεξε με παλιοπαρέες και κατέληξε στη φυλακή. Τώρα οι μάνες δεν πίνουν μαζί καφέ το πρωί. Η μάνα του σμηναγού θεωρεί κατώτερες τις άλλες δύο, η μάνα του οικοδόμου φθονεί τη μάνα του σμηναγού και θεωρεί κατώτερη τη μάνα του κλεφτρονιού και η μάνα του κλεφτρονιού αποφεύγει τις άλλες δύο για να μην τις βλέπει να χαίρονται με τον πόνο της.

Continue reading →

οι μεγατάσεις (megatrends) της εποχής μας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΥΟ φίλες φοράνε πρώτες για πρώτη φορά κοντή φούστα (μίνι) και σε λίγο άλλες γυναίκες τις μιμούνται, γίνονται περισσότερες, ολοένα και περισσότερες. Οι δύο αυτές φίλες έκαναν με την πράξη τους την αρχή μιας τάσης, μιας μόδας (trend), κάθε κοπέλα που φοράει μίνι φούστα είναι τρέντι, ακολουθούν την μόδα. Κάποια στιγμή μια άλλη τάση έρχεται στο προσκήνιο και η η προηγούμενη εξαφανίζεται ή μπορεί να αναβιώνει. Η τάση είναι μια διαδικασία εξελίξεων, η οποία αρχίζει, εξελίσσεται και ολοκληρώνεται. Η διάρκειά της μπορεί να είναι σύντομη ή μακρά. Και να χαθεί ή να γίνει μόνιμη κατάσταση: ένα κοινωνικό φαινόμενο. Σε κάθε κοινωνία παρατηρούνται τάσεις, εάν όμως αφορούν όλον τον πλανήτη, τότε οι τάσεις αυτές αποκαλούνται μεγατάσεις. Και αφορούν όλον τον πλανήτη εξ αιτίας της επέκτασης σε όλον τον πλανήτη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Continue reading →

γιατί γίνεται ο πόλεμος στη Συρία, πότε θα σταματήσει; (ποια θα ήταν σήμερα η παγκόσμια κατάσταση, εάν μόνο οι USA είχαν πυρηνικά όπλα;)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΞΕΚΙΝΩ τις σκέψεις μου με το δεύτερο ερώτημα του τίτλου: ποια θα ήταν σήμερα η παγκόσμια κατάσταση, εάν μόνο οι Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής διέθεταν πυρηνικά όπλα; Μας επιτρέπεται να διατυπώσουμε αυτό το ερώτημα επειδή μας βοηθά να σκεφτούμε. Να ποια θα ήταν: η Κούβα θα ήταν προ πολλού πολιτεία των USA, η Μέση Ανατολή θα ήταν αποικία τους, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, η Σιβηρία θα είχε μοιραστεί μεταξύ των ισχυρότερων καπιταλιστικών Κρατών και η Κίνα θα ήταν διαλυμένη. Και αυτό με τη χρήση ή την απειλή της χρήσης πυρηνικών  όπλων. Θα τα χρησιμοποιούσαν για να πετύχουν αυτούς τους στόχους;  Είμαι βέβαιος. Η βεβαιότητά μου ερείδεται στη δεύτερη ρίψη της ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι, τρεις μόνο μέρες μετά τη Χιροσίμα (6/8/1945). Η ρίψη της ατομικής βόμβας στο Ναγκασάκι, ενώ δεν υπήρχε κανένας απολύτως λόγος μετά τη Χιροσίμα,  ήταν ένα μήνυμα προς την παγκόσμια κοινότητα: είμαστε ικανοί να χρησιμοποιήσουμε και στο μέλλον τα πυρηνικά μας όπλα. Να σημειώσουμε ότι η κυβέρνηση της Ιαπωνίας και ο αυτοκράτορας γνώριζαν πέντε ώρες πριν, είχαν ειδοποιηθεί, ότι θα πέσει κι άλλη ατομική βόμβα. Δεν έκαναν απολύτως τίποτα, αν και σε πέντε ώρες μπορούσαν να απομακρυνθούν όλοι οι κάτοικοι του Ναγκασάκι!

Continue reading →

για προσέξτε, θα ανοίξετε κι άλλους λογαριασμούς με την κοινωνία, εάν πεθάνει ο Βασίλης Δημάκης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΝΑ από τα πολλά που δεν μπορεί να χωνέψει ένα μεγάλο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας είναι να δεις τα λάθη σου, να τα διορθώσεις, να αλλάξεις ζωή, να αλλάξεις τρόπο σκέψης. Σε θέλει πάντα αποτυχημένο, ρεμάλι, εγκληματία. Πιστεύει ότι ο άνθρωπος που έκανε κάποιο λάθος δεν μπορεί να αλλάξει. Είναι καταδικασμένος στην αποτυχία και στο περιθώριο. Το έχω ζήσει εγώ ο ίδιος αυτό το δράμα. Ενοχλούνται όταν σε βλέπουν να κάνεις κάποια δουλειά, να κάνεις οικογένεια, να δέχεσαι κάποιους κανόνες της κοινωνικής ζωής. Έχουν ανάγκη από την ύπαρξη κάποιων θυμάτων, πάνω στα οποία στρέφουν την επιθετικότητά τους.

Continue reading →

θα γίνει ή δεν θα γίνει πυρηνικός πόλεμος;

η άγνοιά μας είναι καρπός μακρόχρονης μελέτης          (Όσκαρ Ουάιλντ)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΟΛΛΟΙ και πολλές ανησυχούν μήπως γίνει πυρηνικός πόλεμος. Εγώ δεν ανησυχώ. Κι όταν λέμε πυρηνικός πόλεμος εννοούμε ότι μετά από ένα τέτοιο πόλεμο δεν θα υπάρχει άνθρωπος πάνω στη Γη. Δεν εννοούμε τις άλλες δύο περιπτώσεις:  ενός περιορισμένου πυρηνικού πολέμου ή μιας επιλεκτικής χρήσης πυρηνικών όπλων από ένα Κράτος, με την ανοχή των υπολοίπων που έχουν πυρηνικά όπλα. Επαναλαμβάνω ότι δεν ανησυχώ, ότι είμαι βέβαιος ότι δεν θα γίνει πυρηνικός πόλεμος. Ενδέχεται να κάνω λάθος, βεβαίως. Σε αυτή την περίπτωση, μέχρι να εξαφανιστούμε, εγώ θα ζήσω χωρίς ανησυχία, εσείς που ανησυχείτε θα ζήσετε με ανησυχία. Μέχρι να εξαφανιστούμε, μέχρι να γίνει πυρηνικός πόλεμος, θα επιβεβαιώνεται η άποψή μου, όχι η δική σας. Διότι  μπορεί να μη γίνει! Ποιο είναι το πυρηνικό, το κομβικό επιχείρημά μου;

Continue reading →