όσο πιο πολλά κοινωνικά προβλήματα, τόσο το καλύτερο: μας περιμένουν με το δάχτυλο στην σκανδάλη

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΙΑΒΑΖΩ πολλά κείμενα φιλοσόφων, θεωρητικών, ομάδων, συλλογικοτήτων, ιστότοπων  σχετικά με την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, για το μέλλον που μας περιμένει και για τις προοπτικές που υπάρχουν ή προδιαγράφονται. Ενδιαφέροντα κείμενα, δε λέω. Μαθαίνω και σκέφτομαι, όπως κι εσείς άλλωστε. Διαμόρφωσα την εξής εικόνα. Εάν δούμε την κατάσταση από τη δική μας οπτική γωνία, των Υποτελών εννοώ, των ενεργών και μη παραγωγών του κοινωνικού πλούτου, νομίζω πως διαφαίνονται, σύμφωνα με αυτά που έχω διαβάσει,  τρεις προοπτικές:

α) Θα συνεχίσουμε να υπακούμε στον καπιταλιστή Κύριο, Κεφάλαιο, Κράτος. Και ό,τι γίνει. Θα αποδεχτούμε ακόμα πιο αποφασιστικά  τον συντονισμό της αναπαραγωγής της κοινωνίας από  τα αφεντικά μας. Δεν θα αμφισβητήσουμε την ανάληψη της πρωτοβουλίας τους. Όποιες αλλαγές και μεταμορφώσεις συμβούν στην καπιταλιστική κοινωνία, θα τις αποδεχτούμε. Εάν αποφασίσουν να εξοντώσουν ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού, θα το αποδεχτούμε. Εάν η ανεργία φτάσει στο 50-60%, και ζούμε με ένα μηνιαίο πενιχρό επίδομα που θα μας επιτρέψει να επιβιώσουμε κλεισμένοι στα σπίτια μας τρώγοντας μια μέρα μακαρόνια και την άλλη ρύζι, κοκ., κι αυτό θα το δεχτούμε. Εάν ενσκήψουν κι άλλες πανδημίες, εμείς θα χειροκροτούμε τους γιατρούς, τους μπάτσους και θα τραγουδάμε τον εθνικό ύμνο από τα μπαλκόνια μας ανεμίζοντας τη σημαία με περηφάνια και καμάρι  – πεθαίνουμε για σένα, Ιταλία! Είναι οι ανθρωποβοσκοί μας, ό,τι μας δώσουν θα φάμε, ό,τι μας πουν θα κάνουμε, όποτε θέλουν να μας σφάξουν, θα μας σφάξουν.

β) ΘΑ βγούμε έξω, μόλις τελειώσει η φάση, και θα τα κάψουμε όλα! Ο καπιταλισμός πεθαίνει, εμείς θα τον θάψουμε.

γ) Η ελπίδα της επανάστασης, η προσδοκία μιας γενικευμένης εξέγερσης που θα λάβει επαναστατικά μέτρα, η αναζωπύρωση του αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό, ενάντια στον θάνατο του Κεφαλαίου. Εμείς, η ζωή, θα αναλάβουμε τον συντονισμό της παραγωγής, της διανομής του κοινωνικού πλούτου, ώστε από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του.

Continue reading →

ιστορία της λατρείας του χρυσού και ο δυτικός τρόπος σκέψης της απεξάρτησης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ πολύ καλά την έκπληξη των ιθαγενών όλου του πλανήτη για τη λατρεία του χρυσού που χαρακτήριζε τους Ευρωπαίους αποίκους κατακτητές. Σκότωναν και σκοτώνονταν για το χρυσάφι, ταλαιπωρούνταν, βασάνιζαν, ανάγκαζαν τους ιθαγενείς να σκάβουν στα ορυχεία, όπου πέθαιναν εκεί σωρηδόν, οι χρυσοθήρες να ψάχνουν στα βουνά και στα ποτάμια. Δεν μπορούσαν να κατανοήσουν αυτή τη μανία με τον χρυσό. Οι ίδιοι αδιαφορούσαν πλήρως. Γνωρίζουμε επίσης ότι η λατρεία του χρυσού είναι πολύ πρόσφατη, ότι η αρχή της εντοπίζεται την εποχή που άρχισε να διαμορφώνεται ο δεύτερος τρόπος σκέψης, ο δυτικός τρόπος σκέψης της απεξάρτησης από τη φύση και τους άλλους.

ΟΙ ιθαγενείς, τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί και αγροτικές κοινότητες αδιαφορούσαν για τον χρυσό διότι τους ήταν παντελώς άχρηστος. Ο χρυσός είναι ένα πολύ μαλακό μέταλλο – αυτό που χρειάζονταν ήταν σκληρά υλικά για να τα χρησιμοποιούν ως εργαλεία και για να κατασκευάζουν άλλα εργαλεία. Διάλεγαν σκληρές πέτρες  – ο οψιδιανός που χρησιμοποιούσαν οι νεολιθικές κοινότητες γύρω από το Αιγαίο προέρχονταν από τη Μήλο και τη Νίσυρο. Χρησιμοποιούσαν επίσης οστά ενώ διάλεγαν σκληρό ξύλο το οποίο σκλήρυναν επιπλέον με τη φωτιά. Ο ορείχαλκος, μια μείξη χαλκού και κασσιτέρου, επινοήθηκε περί το 3.000 π. Χ. αλλά ήταν λίγος και πολύ σπάνιος, ενώ ο σίδηρος άρχισε να χρησιμοποιείται περί το 1500 π. Χ. Οι αρχαιολόγοι δεν έχουν βρει και δεν θα βρουν εργαλεία από χρυσό, άργυρο και χαλκό. Θα βρουν όμως πολλά αντικείμενα από αυτά τα μέταλλα, όπως και όπλα διακοσμημένα με χρυσάφι και ασήμι.

ΠΟΥ τα έχουν βρει αυτά τα αντικείμενα, τι ήταν; Τα έχουν βρει και συνεχίζουν να τα βρίσκουν σε τάφους. Από την αναζήτηση αυτών των θησαυρών συγκροτήθηκε σταδιακά η αρχαιολογία. Όλοι οι πρώτοι ‘αρχαιολόγοι’ ήταν κυνηγοί θησαυρών, χρυσάφι έψαχναν. Χρυσάφι έψαχνε στη Τροία και στις Μυκήνες ο γερμανός έμπορος Σλίμαν, το γνωρίζουμε πολύ καλά. Στις Μυκήνες, τα αντικείμενα αυτά ήταν πολυτελή οικιακά σκεύη (αγγεία, ποτήρια, μαχαίρια), ήταν κοσμήματα και στολίδια ενδυμασιών, χρυσά νεκρικά προσωπεία. Ήταν στέμματα, διαδήματα, περιδέραια, καρφίτσες, δαχτυλίδια, ατελείωτος ο κατάλογος- όλα σύμβολα ισχύος και κυριαρχίας. Δεν υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία ότι οι νεκροί, άντρες, γυναίκες και παιδιά,  στα δύο νεκροταφεία δυτικά των Μυκηνών, ο ταφικός περίβολος Β ( 1650-1550 π. Χ.)  και ο ταφικός περίβολος Α (1570-1500 π. Χ.), ήταν μέλη της ισχυρότατης άρχουσας τάξης που κατοικούσε στο ανάκτορο, πάνω στην οχυρωμένη ακρόπολη. Η ποσότητα του χρυσού, του αργύρου, του χαλκού και του ήλεκτρου (μείγμα χρυσού και αργύρου)  που έχει ανασκαφεί σε αυτά τα δύο νεκροταφεία ξεπερνάει κάθε φαντασία!

Continue reading →

ο δεύτερος τρόπος σκέψης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΡΙΝ λίγες μέρες διατύπωσα τη γνώμη πως ο άνθρωπος σκέφτεται με δύο διαφορετικούς τρόπους, ότι υπάρχουν μόνο δύο τρόποι σκέψης. Ο πρώτος, ο τρόπος σκέψης της εξάρτησης,  καλύπτει όλη τη περίοδο της ανθρωπογένεσης/κοινωνιονέγενεσης και το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του ανθρώπινου γένους. Ο τρόπος αυτός σκέψης προήλθε από τον τρόπο ζωής της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους ανθρώπους, χωρίς αυτή η εξάρτηση να γίνεται εμμονή και τυραννία. Καλή η ασφάλεια αλλά καλή και η ελευθερία. Εξαρτώμαι από τη φύση αλλά δεν θα εγκαταλείψω το άρρωστο παιδί, όπως η τίγρη το αδύναμο τιγράκι. Θα συνεργαστώ μαζί σου για να κυνηγήσουμε αλλά δεν θα κάνω και ό,τι μου πεις, δεν θα γίνω υπηρέτης σου.

ΚΑΠΟΙΑ στιγμή, πριν τρεις μόνο χιλιάδες χρόνια, εμφανίστηκε ένας άλλος τρόπος σκέψης, ο οποίος ερείδεται πάνω σε μια επιθυμία, την επιθυμία κατάργησης της εξάρτησης από τη φύση και τους άλλους ανθρώπους. Τι σημαίνει κατάργηση της εξάρτησης από τη φύση και από τους άλλους ανθρώπους; Ποια είναι η σχέση μεταξύ αυτών των δύο τρόπων σκέψης; Μπορεί ο δεύτερος αυτός  τρόπος σκέψης να υπάρχει αυτόνομα ή εξαρτάται από τον πρώτο; Εάν εξαρτάται από τον πρώτο, δεν αυτοακυρώνεται; Που, πότε, από ποιους, πώς εμφανίστηκε;  Υπάρχουν κάποια κείμενα τα οποία μας παρέχουν τις πρώτες ενδείξεις; Αν ναι, ποια είναι αυτά; 

Continue reading →

από τη λατρεία της ταλαιπωρίας στη λατρεία της άνεσης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ και αύριο θα ασχοληθούμε με τη λατρεία της ταλαιπωρίας και της άνεσης· αν και το θέμα έχει ερευνηθεί λεπτομερειακά από την πρωτοπόρα ελληνική διανόηση, ακαδημαϊκή και μη, θα τολμήσουμε να εκθέσουμε και τις δικές μας σκέψεις. Θα το κάνουμε διότι παρέβλεψαν κάτι πολύ σημαντικό: τη σχέση της ταλαιπωρίας με τον ηρωισμό και την δημοκρατίαν και τη σχέση της άνεσης με τον θεόν και την επιθυμία της  θεοποίησης. Πολύ σοβαρή παράβλεψη. Το γεγονός δε ότι δεν είδαν την άνεση, τον θεόν δηλαδή,  ως την πιο σοβαρή μορφή ταλαιπωρίας είναι κάτι το οποίο μπορούμε βεβαίως να συγχωρέσουμε, όχι όμως και να ξεχάσουμε. Υπάρχει και μια άλλη πτυχή, ένα άλλο ερώτημα. Εάν ο Υποτελής είναι ταλαίπωρος, πολύ ταλαίπωρος, δεν μπορεί να μην είναι ταλαίπωρος, πώς και ζει μέσα στις ανέσεις; Πώς συνδυάζεται η ταλαιπωρία με την άνεση;

Continue reading →

πολιτική στην εποχή της καραντίνας και της μετακαραντίνας

πολιτική στην εποχή της καραντίνας και της μετα-καραντίνας

του  π.

 

Είναι αρκετό, η τωρινή σου άποψη να ‘ναι τέτοια που να αντιλαμβάνεται με βεβαιότητα την κατάσταση· η τωρινή σου πράξη να υπηρετεί την κοινωνία· και η τωρινή σου διάθεση να καλοδέχεται όσα προκαλούνται από αίτια που βρίσκονται έξω από σένα. 

[…] «Κάποια ενέργειά μου ίσως εμποδιστεί». – Αν εσύ αντιμετωπίσεις θετικά το ίδιο το εμπόδιο, κι αν έχεις τη σύνεση να αλλάξεις πορεία προχωρώντας εκεί όπου έχεις περιθώριο, μια άλλη πράξη έρχεται ευθύς αμέσως να πάρει τη θέση της και να εναρμονιστεί μέσα στο σύνολο.

Μάρκος Αυρήλιος

 

 

Η καραντίνα ήρθε για να μείνει. Όχι ως πρακτική εφαρμογή απαραίτητα, αλλά στα μυαλά, στις καρδιές, στις ψυχές· φαντασιακά, συναισθηματικά, ψυχικά. Θα εντυπωθεί στη μνήμη, θα επηρεάσει τις συνήθειες και τα ήθη, θα στιγματίσει σε πολλαπλά επίπεδα. Όσοι νομίζουν ότι ο κόσμος μας θα είναι ο ίδιος μετά από την πανδημία εθελοτυφλούν. Στο πολιτικό ιδίως επίπεδο-πεδίο, που μας ενδιαφέρει εδώ, θα επιταχύνει την αποσάθρωση της ιστορικής αριστεράς και αναρχίας. Η πολιτική του Δρόμου, ήδη αποδυναμωμένη παγκοσμίως τα τελευταία τριάντα χρόνια, θα αρχίσει, αργά αλλά σταθερά, να υποχωρεί και να φθίνει. Διαδηλώσεις, αφισοκολλήσεις, συνθήματα στους τοίχους, συγκεντρώσεις, οδοφράγματα, συγκρούσεις με τις δυνάμεις της αστυνομίας δεν θα αποτελούν πια τη ραχοκοκαλιά της πολιτικής όπως την ξέραμε – από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά τουλάχιστον. Ο Δρόμος δεν θα έχει πια τη δική του ιστορία (κι ο αγαπητός Μάνος Λοϊζος μας έχει αφήσει χρόνους). Σε πολιτικό πάντα επίπεδο, και όχι βέβαια σε κοινωνικό, ο Δρόμος δεν θα δομεί πια, με τον τρόπο που το έκανε, τα υποκείμενα.

Continue reading →

τι θα πάθουμε, τι θα γίνουμε, πώς θα είμαστε μετά από τρεις ή πέντε ή εφτά μήνες οικιακού εγκλεισμού;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΑΘΕ εγκλεισμός, στη φυλακή ή στο αναμορφωτήριο, στο γηροκομείο ή στο σπίτι, εθελοντικός ή καταναγκαστικός, διακρίνεται σε δύο φάσεις. Όσον αφορά τον οικιακό εγκλεισμό που υφιστάμεθα και ζούμε, και δεν γνωρίζουμε πότε θα λήξει, η πρώτη φάση δεν προκαλεί δυσφορία, είναι μια αλλαγή, μερικές φορές ευχάριστη, ξεκουραζόμαστε, διαβάζουμε, κάνουμε δουλειές στο σπίτι, παίζουμε με τα παιδιά μας, μαγειρεύουμε, φροντίζουμε τα φυτά στο μπαλκόνι. Είμαστε κλεισμένοι και κλεισμένες στα σπίτια μας εδώ και δυο βδομάδες. Ας πούμε μέχρι τώρα όλα καλά.

ΜΕ τον ίδιο τρόπο θα περάσουν και οι επόμενες εβδομάδες; Όχι, φίλες και φίλοι, όχι. Είτε έχουμε συνηθίσει να ζούμε μέσα στο σπίτι είτε όχι, είτε είμαστε μόνοι ή μόνες, ζευγάρια ή οικογένειες, η δεύτερη φάση του εγκλεισμού θα μας αλλάξει πολύ. Εννοείται προς το χειρότερο. Προς το πολύ χειρότερο. Γιατί; Τι θα πάθουμε; Πώς θα είμαστε μετά από έναν πολύμηνο οικιακό εγκλεισμό;

ΑΣ δούμε πρώτα τις επιπτώσεις πάνω στο κορμί μας. Δεν θα περπατάμε. Θα μου πείτε, και τι έγινε; Μήπως περπατούσαμε και πριν; Όχι, δεν περπατούσαμε αλλά πολλοί και πολλές περπατούσαν. Ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι περπατούν ολοένα και λιγότερο. Μεγάλα τμήματα του πληθυσμού στις δυτικές κοινωνίες δεν περπατούν καθόλου. Κάθονται όλη τη μέρα. Ξεχνάμε όμως ότι το περπάτημα συνέβαλε κατά πολύ στην διαμόρφωση του ανθρώπου. Επειδή περπατούσαμε πολύ σταθήκαμε όρθιοι! Περπατούσαμε τουλάχιστον τέσσερα χιλιόμετρα την ώρα. Όταν ήμουν παιδί, επισκεφτόμασταν με την μάνα μου συγγενείς στα γειτονικά χωριά με τα πόδια. Πηγαίναμε στη δουλειά, στα χωράφια με τα πόδια, ταξιδεύαμε με τα πόδια, μετακινούμασταν με τα πόδια. Τώρα, περπατάμε ακίνητοι στον διάδρομο του γυμναστηρίου!

ΤΙ γίνεται όταν δεν περπατάμε. Ατροφούν, αδυνατίζουν τα τα πόδια μας, αρρωσταίνουν. Δεν μπορούμε πια να περπατήσουμε, έχουμε ξεχάσει μια δραστηριότητα που, μεταξύ των άλλων, μας έκανε αυτό που είμαστε. Πρόκειται περί αναπηρίας, σωματικής. Αυτό λέγεται ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση. Παύουμε αργά αλλά σταθερά να είμαστε άνθρωποι. Απομακρυνόμαστε από την ανθρωπινότητά μας. Θα το έλεγα απανθρωποποίηση. Και όχι μόνο δεν περπατάμε αλλά τις περισσότερες ώρες καθόμαστε. Βασανίζουμε δηλαδή το κορμί μας αφού η καρέκλα είναι όργανο βασανιστηρίου και το πολύωρο καθισιό είναι πολύωρο βασανιστήριο. Το έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ που δεν το αντιλαμβανόμαστε! Με πολύωρη καθήλωση στην καρέκλα τιμωρούσαν στον μεσαίωνα τους μοναχούς στα μοναστήρια. Έχουμε φτιάξει ανατομικά καθίσματα, αναπαυτικές πολυθρόνες και καναπέδες αλλά η κατάσταση δεν σώζεται με τίποτα. Αυτό είναι βασανιστήριο με όλες τις ανέσεις! Από περπατάνθρωποι γινόμαστε καρεκλοκένταυροι! Continue reading →

κίνηση και ακινησία, κινητοποίηση και ακινητοποίηση την εποχή του κορονοϊού

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΣ κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο κι ας βρεθούμε νοερά στην αγορά της αρχαίας Αθήνας. Καλοκαίρι, πρωί. Σε μια γωνιά της αγοράς θα δούμε εφήβους και παλικαράκια, λίγες έφηβες και νεαρές, καθισμένους κάτω στο χώμα. Με δεμένα τα πόδια, μπορεί και να μην είναι δεμένα. Έφτασαν χτες το βράδυ στον Πειραιά, με καράβι, από τη Μίλητο. Δεν μιλούν ελληνικά αλλά καρικά και φρυγικά, από τα μεσόγεια της Μικράς Ασίας. Είναι αιχμάλωτοι, θύματα απαγωγής, τους απήγαγαν από τα χωριά τους όπου μαζί με τους γονείς τους εργάζονταν στα χωράφια, ελεύθεροι και ανέμελοι. Τώρα περιμένουν να τους αγοράσουν, δεν ξέρουν τι τους περιμένει. Είναι δούλοι. Είναι παίδες – τους δούλους τους έλεγαν παίδες, επειδή ήταν έφηβοι. Τους έλεγαν και δούλους και ανδράποδα και οικέτες – οι οικιακοί δούλοι. Είναι έφηβοι γιατί το εμπόρευμα δούλος πρέπει να έχει μεγάλη διάρκεια ζωής. Τι να τον κάνεις τον σαραντάρη αιχμάλωτο;

ΕΙΝΑΙ ακίνητοι και βλέπουν. Είναι αιχμάλωτοι, είναι θεατές. Ο αιχμάλωτος είναι ακίνητος και είναι θεατής. Ο ακίνητος θεατής είναι αιχμάλωτος; Ο θεατής στο γήπεδο ή στον κινηματογράφο, στο θέατρο ή μπροστά στην τηλεόραση, είναι αιχμάλωτος; Ο Γκι Ντεμπόρ θα έλεγε πως είναι – η κοινωνία του θεάματος είναι μια κοινωνία της αιχμαλωσίας. Για να απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να απαντήσουμε σε κάποια άλλα. Η κοινωνική σχέση μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς είναι μια σχέση επιβολής της κοινωνικής αιχμαλωσίας; Ο Κύριος θέλει, επιδιώκει να είναι ο Υποτελής ακίνητος, ακινητοποιημένος; Πότε ο Κύριος κινητοποιεί τον Υποτελή; Πότε τον ακινητοποιεί;

ΣΗΜΕΡΑ σχεδόν ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός είναι ακινητοποιημένος, ο μισός κινητοποιημένος. Η κατάσταση αυτή μάς παρωθεί να εξετάσουμε τη σχέση της Κυριαρχίας με την κίνηση και την ακινησία, την κινητοποίηση και την ακινητοποίηση. Το ζήτημα της κίνησης ήταν ένα από τα κομβικά αντικείμενα της αρχαίας και μεσαιωνικής φιλοσοφίας. Γιατί τους ενδιέφερε τόσο πολύ το ζήτημα της κίνησης; Η απάντηση είναι απλή: διότι σχετίζεται με το βασικό ενδιαφέρον της δυτικής φιλοσοφίας, με το εντονότερο χαρακτηριστικό της δυτικής Κυριαρχίας: με την επιθυμία της διαρκούς αύξησης της ισχύος έναντι της φύσης, των Υποτελών και των άλλων Κυρίων.

Continue reading →

το κοινωνικό αντάρτικο αρχίζει: μπορούμε να καθιερώσουμε το τετραήμερο στα σούπερ μάρκετ: Παρασκευή και Σάββατο δεν ψωνίζουμε!

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο μισός πληθυσμός είναι άνεργος και άεργος, κλεισμένος στα σπίτια του, ο άλλος μισός εργάζεται με εξαντλητικούς ρυθμούς. Υπάλληλοι των σούπερ μάρκετ, οι γιατροί και οι νοσηλευτές, όλοι οι άλλοι που εργάζονται στα νοσοκομεία, οι εργάτες των φαρμακοβιομηχανιών, οι υπάλληλοι του χονδρεμπορίου των φαρμάκων και των φαρμακείων, οι ντελιβεράδες, οι σκουπιδιάρηδες και άλλοι πολλοί και πολλές, χωρίς την εργασία των οποίων θα πεθάνουμε από την πείνα και θα μας φάει η βρόμα. Φαίνεται να εγκαθιδρύεται μια νέα κοινωνική δομή.  Δεν είναι προσωρινή. Διότι ο κορονοϊός μας επισκέφθηκε και θα μείνει. Η ιστορία αυτή μπορεί να διαρκέσει χρόνια. Θα κάνει διακοπές το καλοκαίρι και το φθινόπωρο ή τον χειμώνα θα είναι και πάλι εδώ. Θα φεύγει και θα ξανάρχεται, κατά κύματα. Υπάρχει επίσης το ενδεχόμενο να μας επισκεφτεί κι άλλος ή άλλοι κορονοϊοί, από τις εκατοντάδες που υπάρχουν στη φύση, στα άγρια ζώα, κυρίως, οι οποίοι πολλαπλασιάζονται και λόγω στενότητας ζωτικού χώρου, μιας και το φυσικό περιβάλλον περιορίζεται συνεχώς από τον άνθρωπο,  προσπαθούν να επιβιώσουν, ως ζωντανοί οργανισμοί που είναι, επισκεπτόμενοι και τους ανθρώπους, που έχουν κατακυριεύσει τον πλανήτη.

ΤΙ θα κάνουμε, φίλες και φίλοι; Εμείς που είμαστε αραχτοί στα σπίτια μας, που περνάμε καλά ή προσπαθούμε να περάσουμε καλά, θα αφήσουμε τους φίλους μας και τις φίλες μας, τους γνωστούς μας, τους συγγενείς μας, τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, τους γονείς μας, τους γείτονες, να πεθαίνουν στη δουλειά κάθε μέρα, να κινδυνεύουν να αρρωστήσουν, να ταλαιπωρούνται; Δεν σας ενοχλεί αυτό, δεν τους σκέφτεστε; Θα κοιτάζουμε τη πάρτη μας; Πείτε μου, σας παρακαλώ, θα κοιτάξουμε μόνο τη πάρτη μας και τον εαυτούλη μας;

ΜΠΟΡΟΥΜΕ, φίλες και φίλοι να τους βοηθήσουμε;

Continue reading →

δεν μεταφράζουμε την αρχαιοελληνική λέξη ‘φιλοσοφία’ επειδή δεν μπορούμε

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ σημαίνει η αρχαία ελληνική λέξη ‘φιλοσοφία’; Μα ό,τι και η λέξη φιλοσοφία της νεοελληνικής γλώσσας και των άλλων γλωσσών (philosophy, philosophie, philosophia, κλπ) που τη δανείστηκαν, θα μου πείτε. Διαφωνώ. Γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει σήμερα ένας γενικά αποδεκτός ορισμός της φιλοσοφίας – οι ορισμοί που έχουν προταθεί είναι πάρα πολλοί, αμέτρητοι. Πώς να εξηγήσουμε αυτή την ασυμφωνία; Σήμερα θα ασχοληθούμε με την προέλευση αυτής της ασυμφωνίας. Πηγή της είναι η μη κατανόηση της σημασίας της αρχαίας ελληνικής λέξης.

ΓΙΑ να κατανοήσουμε το ζήτημα που θα μας απασχολήσει, για να κατανοήσουμε τις διαστάσεις του μεταφραστικού δράματος, θα εξετάσουμε άλλες δύο λέξεις της αρχαίας ελληνικής: τις λέξεις πόλις και δημοκρατία. Πρέπει να τις μεταφράζουμε; Αν ναι, γιατί δεν το κάνουμε; Αν όχι, γιατί όχι; Τη λέξη πόλις την μεταφράζουμε, τη λέξη δημοκρατία όχι, όπως και τη λέξη φιλοσοφία. Πώς μεταφράζουμε τη λέξη πόλις; Άλλοτε με τη λέξη ‘πόλη’κι άλλοτε με τη φράση ‘πόλη-κράτος᾿. Και οι δύο μεταφράσεις είναι απαράδεκτες, παντελώς απαράδεκτες. Είναι μεταφραστικά εγκλήματα, ανοσιουργήματα. Λίαν επιεικώς. Η απόδοση ‘πόλη’ είναι τερατούργημα: δεν υπήρχαν πόλεις στην αρχαία Ελλάδα. Η αρχαία Αθήνα δεν ήταν πόλη. Όταν έλεγαν η πόλις των Αθηναίων (ανδρών, εννοείται)  εννοούσαν όλη την Αττική, γεωγραφικά, και το σύνολο των ανδρών πολεμιστών που ζούσαν σε αυτόν τον γεωγραφικό χώρο. Η αρχαία Αθήνα δεν ήταν πόλη, ήταν άστυ – το κλεινόν άστυ. Το άστυ διαφέρει από την κώμη, που είναι το χωριουδάκι. Η πόλις των Αθηναίων είχε ένα άστυ και πολλά χωριουδάκια, γύρω στα 150 (τα οποία είναι γνωστά και ως δήμοι, που είναι όρος διοικητικός). Ποια είναι η διαφορά μεταξύ άστεως και κώμης; Το άστυ είναι μια μεγάλη κώμη, μεγάλο χωριό, στο οποίο είναι συγκεντρωμένα τα βιοτεχνικά εργαστήρια, κυρίως αγγειοπλαστικής και μεταλλουργίας, άρα είναι χώρος ανταλλαγών και εσωτερικού εμπορίου (καπηλεία), χώρος εξωτερικού εμπορίου, κυρίως δουλεμπορίου, και άρα χώρος πολιτικής συνάθροισης. Το άστυ της Αθήνας ήταν ένα μεγάλο χωριό, πανβρώμικο,  που οι κάτοικοί του γνωρίζονταν όλοι μεταξύ τους και δεν ξεπερνούσαν τους 2.000, πολύ μεγάλος αριθμός αλλά ας τον δεχτούμε. Γνωρίζουμε ότι το κύριο χαρακτηριστικό της πόλης είναι ο πληθυσμός, ο αριθμός των κατοίκων. Η Αλεξάνδρεια της ύστερης ελληνιστικής εποχής ήταν πόλη, όπως και η Ρώμη, η οποία την εποχή του Χριστού είχε μέχρι και 500.000 κατοίκους. Όταν γύρω από το πολυάνθρωπο άστυ χτίστηκαν τείχη, το άστυ έγινε πόλις, δηλαδή φρούριο, οχυρό – αυτή είναι η αρχική σημασία της λέξης – και η λέξη πόλις απέκτησε σταδιακά τη σημασία ‘πόλη᾿. Η μετάφραση ‘πόλη-κράτος’ είναι δύο φορές απαράδεκτη. Διότι η πόλις δεν είναι ούτε πόλη ούτε κράτος. Η απόδοση κράτος είναι προβολή του αστικού κράτους στην αρχαία ελληνική κοινωνία. Η πόλις της Αθήνας δεν ήταν κράτος.

Η λέξη πόλις δεν μεταφράζεται, δεν μπορούμε να τη μεταφράσουμε. Τι κάνουμε. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι αυτό που τείνει να γίνει μεταφραστικό καθεστώς τα τελευταία χρόνια: ολοένα και περισσότεροι ελληνιστές και φιλόλογοι και ιστορικοί αφήνουν τη λέξη αμετάφραστη (πόλις, polis). Είναι, κατά τη γνώμη μου, μια πολύ καλή, η καλύτερη που μπορεί να υπάρξει, μεταφραστική επιλογή.

Continue reading →

οι δύο τρόποι σκέψης του ανθρώπινου γένους

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΤΑΝ πεθαίνει κάποιος, συνηθίζουμε να ρωτάμε, πόσο χρονών ήταν; Όταν γνωρίζουμε κάποιον, κάποιαν, ρωτάμε, πόσο χρονών είσαι; Η επισήμανση της ηλικίας είναι μια πρακτική που τη συναντάμε σε πολλές περιπτώσεις και περιστάσεις, λες και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτήν. Ήταν πάντα έτσι; Πάντα ο άνθρωπος ενδιαφερόταν για την ηλικία του, για την ηλικία θανάτου; Όχι, φίλες και φίλοι, όχι. Κατά το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της ανθρωπότητας οι άνθρωποι δεν γνώριζαν την ηλικία τους, δεν γνώριζαν την ηλικία θανάτου κάποιου. Δεν τους ενδιέφερε. Στις επιτύμβιες στήλες , παγανιστικές και χριστιανικές, άλλων θρησκειών και δογμάτων, δεν αναγραφόταν ποτέ η ηλικία θανάτου. Υπήρχε μια σαφής διάκριση μεταξύ παιδιού, νέου και γέρου αλλά τίποτα περισσότερο. Οι άνθρωποι ζούσαν χωρίς να τους ενδιαφέρει πόσο χρονών ήταν ή πόσο χρονών πέθαιναν. Πώς προέκυψε αυτή η εμμονή με την ηλικία και την ηλικία θανάτου; Νομίζω πως είναι ενδιαφέρον ερώτημα.

ΝΑ ένα άλλο. Ποιος είναι ο μεγαλύτερος αριθμός που χρησιμοποιεί μια κοινωνία; Σας φαίνεται παράξενο το ερώτημα; Για να δούμε! Εμείς σήμερα γνωρίζουμε τεράστιους αριθμούς, γνωρίζουμε το άπειρο, γνωρίζουμε το 10 στην εκατομμυριοστή, και ακόμα μεγαλύτερους αριθμούς. Τι λέτε, τι φαντάζεστε, ένας homo sapiens το 30.000 π. Χ. γνώριζε τον αριθμό 1.231.897; Όχι, δεν τον γνώριζε! Μήπως τον αριθμό 5.839; Όχι, δεν τον γνώριζε; Μήπως το 851; Ούτε αυτόν τον γνώριζε; Μα είναι δυνατόν; θα αναρωτηθείτε. Ναι, είναι δυνατόν. Μα πώς γίνεται αυτό; Η απάντηση είναι πολύ απλή; Τι να τον κάνει τον αριθμό 851; Άσε τον 1.231.897! Τι να τον κάνει; Είχε 851 αντικείμενα ή κάτι άλλο για να τα μετρήσει; Δεν είχε!

Continue reading →