Μάρτιος 2018
από τον άξονα Βορρά-Νότου στον άξονα Δύσης-Ανατολής
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΓΙΑ να κατανοήσουμε (όχι να εξηγήσουμε – τους φυσικούς νόμους εξηγούμε) την σημερινή παγκόσμια κατάσταση, θα πρέπει να εντοπίσουμε, να επισημάνουμε τον βασικό προσανατολισμό της ζωτικότητας του παγκόσμιου Κυρίου, του παγκόσμια κυρίαρχου καπιταλιστικού δυτικού πολιτισμού. Ο προσανατολισμός αυτός είναι ο γεωπολιτικός άξονας Δύσης-Ανατολής, ο οποίος αντικατέστησε εν πολλοίς, όχι εξ ολοκλήρου, τον γεωπολιτικό άξονα Βορρά-Νότου των προηγούμενων πολλών αιώνων. (Η γεωπολιτική είναι μια άλλη λέξη για την Αρπακτική). Γιατί αυτή η μετατόπιση; Πίσω από αυτήν θα υπάρχουν οπωσδήποτε κάποιες ανάγκες και επιθυμίες. Ποιες να είναι άραγε αυτές; Ποιος είναι ο συγκεκριμένος στόχος αυτού του προσανατολισμού; Είναι εφικτή η πραγματοποίησή του;
5. παιχνίδια αναπαράστασης της μάχης
Σε προηγούμενο κεφάλαιο επισημάναμε ότι παρ’ ότι στην αρχαία Ελλάδα παίζονταν πάρα πολλά παιχνίδια, τα παιχνίδια με μπάλα ήταν ελάχιστα κι από αυτά κανένα δεν ήταν παιχνίδι διείσδυσης. Επιπλέον, τα ομαδικά παιχνίδια ήταν σχεδόν άγνωστα, οπότε και αυτά της αναπαράστασης της μάχης. Οι άνδρες στην αρχαία Ελλάδα πολεμούσαν και αθλούνταν. Όταν έπαιζαν, προτιμούσαν παιγνιώδεις δραστηριότητες που δεν απαιτούσαν σωματική κόπωση (πεσσοί, ζάρια κλπ.). Τα αθλήματά τους ήταν είτε θεσμοποιημένες στρατιωτικές ασκήσεις (τρέξιμο, κονταρομαχία, άλματα, δίσκος, ακοντισμός) είτε βίαιη διαπροσωπική αναπαράσταση της μάχης (πάλη, πυγμή, παγκράτιο).
Έχουμε όμως μαρτυρίες ότι κατά τη διάρκεια ετήσιων θρησκευτικών εορτών διεξάγονταν ομαδικές αναπαραστάσεις μάχης. Ο Παυσανίας(2ος αι. μ. Χ., Κορινθιακά, 30.4) διασώζει τη πληροφορία ότι στη Τροιζήνα υπήρχε μια γιορτή που ονομάζονταν λιθοβόλια, προς τιμήν της Δαμίας και της Αυξησίας, των θεών της γονιμότητας που αντιστοιχούσαν στις θεές Δήμητρα και Περσεφόνη. Κατά τη διάρκεια της γιορτής διεξάγονταν μια εικονική μάχη με πέτρες. “. . .ο αλληλολιθοβολισμός αυτών που έπαιρναν μέρος στα λιθοβόλια της Τροιζήνας πρέπει να ήταν κατάλοιπο μιας παλιάς σύγκρουσης των οπαδών της λατρείας με τους αντιπάλους της”1.
ο εμφύλιος πόλεμος στην Αττική (650-600 π. Χ.) [5]
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΣΤΟ χθεσινό σημείωμα κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ο εμφύλιος πόλεμος στην Αττική μεταξύ των πλουσίων και ισχυρών γαιοκτημόνων και των ακτημόνων/μικροκαλλιεργητών έληξε με παραχωρήσεις που έκαναν οι πρώτοι οικειοθελώς, με αποτέλεσμα να ξαναγίνουν ελεύθεροι όσοι είχαν υποδουλωθεί και πουληθεί στην αλλοδαπή. Το ερώτημα που μας απασχολεί είναι: γιατί να το κάνουν αυτό, γιατί να αποφασίσουν να μειώσουν τον πλούτο τους και την ισχύ τους και να μην συνεχίσουν να υποδουλώνουν και τους υπόλοιπους και να περιέλθει όλη η γη στα χέρια τους; Τι τους σταμάτησε;
ΓΙΑ να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να σταματήσουμε να εστιάζουμε στην Αττική, να διευρύνουμε τον ορίζοντά μας και να εξετάσουμε την γενικότερη κατάσταση που επικρατεί αυτά τα χρόνια, στο δεύτερο μισό του 7ου αιώνα (650-600). Ας το κάνουμε.
εμφύλιος πόλεμος στην Αττική (650-600 π. Χ.) [4]
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΤΑ ποιήματα του Σόλωνος (ελεγείαι), η Αθηναίων Πολιτεία του Αριστοτέλη (320 π. Χ.) και η βιογραφία του Σόλωνος από τον Πλούταρχο (2ος μ. Χ. αιώνας) είναι οι μαρτυρίες που διαθέτουμε για τον εμφύλιο πόλεμο στην Αττική περί το 650-590 π. Χ. Με βάση αυτές τις γραπτές πηγές μπορούμε να σχηματίσουμε μια γενική εικόνα, η οποία όμως δεν είναι ευκρινής. Πολλά ζητήματα παραμένουν σκοτεινά και ακατανόητα κι αυτός είναι ο λόγος που έχουν διατυπωθεί πολλές εικασίες και υποθέσεις.
ΑΝ περιγράψουμε αυτή τη γενική εικόνα, ευθύς αμέσως εγείρονται κάποια βασικά ερωτήματα, μερικά εκ των οποίων θα διατυπωθούν σήμερα για πρώτη φορά, από όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω. Ασφαλώς και θα απαντήσουμε σε αυτά τα καινοφανή ερωτήματα κι αν κάνουμε λάθος, εδώ είμαστε, τα ξανασκεφτόμαστε και διατυπώνουμε νέες απαντήσεις.
τόκος και χρήμα την εποχή του Σόλωνος
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΥΠΗΡΧΕ χρήμα την εποχή του Σόλωνος; Υπήρχε η λέξη τόκος; Και τι να δήλωνε αυτή η λέξη; Είχε μια γενική σημασία ή δήλωνε ό,τι και σήμερα, το επιπλέον χρηματικό ποσό που έπρεπε να καταβάλει ο δανειζόμενος; Με αυτά τα ζητήματα θα ασχοληθούμε σήμερα, φίλες και φίλοι. Ζητήματα που ταλαιπώρησαν τα μάλα τους ιστορικούς αλλά σήμερα μπορούμε να πούμε ότι ως προς το χρήμα υπάρχει μια γενικά αποδεκτή άποψη· ως προς το ζήτημα του τόκου δεν έχει γραφεί τίποτα, από ό,τι γνωρίζω.
φιλοσοφία της φιλοσοφίας: από την λατρεία του Είναι στη λατρεία του Γίγνεσθαι
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΤΑ τελευταία χρόνια προσπαθώ να συνοψίσω την ιστορία της φιλοσοφίας, της φιλοσοφίας του δυτικού Κυρίου, της δυτικής Κυριαρχίας, της φιλοσοφίας που υπήρξε μόνο στον δυτικό πολιτισμό και σε κανέναν άλλον, σε όσο γίνεται πιο σύντομη μορφή. Η συνόψιση αποσκοπεί στην καταγραφή της κεντρικής ιδέας, του κομβικού περιεχομένου της δυτικής φιλοσοφίας, η οποία δεν μπορεί να γίνει παρά μόνο εάν διατυπωθεί όσο πιο απλά γίνεται – και γίνεται, όπως θα διαπιστώσετε διαβάζοντας το σημερινό σημείωμα.
Η συνόψιση παίρνει λοιπόν τη μορφή ενός σύντομου κειμένου αλλά μπορεί να γίνει και πιο σύντομη, να πάρει τη μορφή μιας πρότασης: από τη λατρεία του Είναι στη λατρεία του Γίγνεσθαι. Το Είναι είναι η αμεταβλησία της Ισχύος, το Γίγνεσθαι είναι η επιθυμητή μεταβολή της Ισχύος. Η λατρεία είναι η επιθυμία· οπότε, η φράση θα μπορούσε να διατυπωθεί και ως εξής: από την επιθυμία της αμεταβλησίας της Ισχύος στην επιθυμία της μεταβολής της Ισχύος. Το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε και να απαντήσουμε είναι: ικανοποιούνται αυτές οι Επιθυμίες, μπορούμε να τις ικανοποιήσουμε; Καταλήγω στο συμπέρασμα ότι δεν ικανοποιούνται – αυτό είναι το αδιέξοδο της δυτικής Κυριαρχίας. Υπάρχει όμως κι ένα άλλο ερώτημα: εάν δύο είναι οι μεγάλες περίοδοι της δυτικής φιλοσοφίας, άρα και του δυτικού πολιτισμού, πότε περάσαμε από την λατρεία του Είναι στη λατρεία του Γίγνεσθαι;
τόκος, χρέος, ποιμενισμός, καπιταλισμός
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΘΑ έχουν περάσει πάνω από 2.500 χρόνια, τουλάχιστον, από τότε που εμφανίστηκε ο δανεισμός με τόκο αλλά ακόμα δεν ξέρουμε ακριβώς από ποιους, πότε, που και γιατί επινοήθηκαν, ή, προέκυψαν – πιθανόν μάλιστα και να μην το μάθουμε ποτέ. Εκείνο που ξέρουμε, είμαστε βέβαιοι, είναι ότι η διάρκεια της ύπαρξής τους είναι ένα πολύ μικρό κλάσμα της ανθρώπινης ιστορίας. Εκείνο που ξέρουμε ακόμα είναι ότι για τα μισά από αυτά τα δύο χιλιάδες πεντακόσια χρόνια ο δανεισμός με τόκο, ο τόκος ο ίδιος, εθεωρείτο αμάρτημα, κάτι αποτρόπαιο και φρικτό. Θα είχε εκπνεύσει, εάν δεν του έδινε το φιλί της ζωής ο καπιταλισμός, ο εμπορικός στην αρχή. Και του το έδωσε γιατί καπιταλισμός χωρίς τόκο είναι κάτι αδιανόητο – δεν μπορεί να υπάρξει.
ΞΕΡΟΥΜΕ ακόμα, είμαστε βέβαιοι, κι άλλα για τον δανεισμό με τόκο. Ξέρουμε ότι υπήρχε δανεισμός χωρίς τόκο – υπάρχει ακόμα και σήμερα, μεταξύ φίλων, οικείων, συγγενών, γνωστών, γειτόνων. Ξέρουμε ότι κάποτε η πρακτική και η έννοια του δανεισμού, χωρίς τόκο εννοώ, ήταν και αυτά άγνωστα. Για το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας επικρατούσε το δώρο, το μοίρασμα της τροφής και η κοινοχρησία των εργαλείων. Ποτέ ο άνθρωπος δεν κατανάλωνε την τροφή του εκεί που την έβρισκε αλλά την μετέφερε για να την καταναλώσει μαζί με αυτούς που δεν μπορούσαν να βρουν τροφή. Εάν χρειαζόσουν ένα τσεκούρι θα πήγαινες να το πάρεις από εκείνον που το είχε. μέχρι κάποιος άλλος να έρθει να το πάρει από σένα. Αυτό γινόταν στις τροφοσυλλεκτικές – κυνηγητικές κοινωνίες για 90.000 χρόνια, εάν ο άνθρωπος υπάρχει πάνω στη Γη εδώ και 100.000 χρόνια.
ο εμφύλιος πόλεμος στην Αττική (650-600 π. Χ.) [3]
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΘΑ κάνω μεγάλα άλματα στην αφήγησή μου, με την δέσμευση ότι θα επιστρέψω, βεβαίως, και σήμερα θα θέσω ένα ερώτημα, που θα μας δώσει δουλειά για το σπίτι, όπως άλλωστε και η απάντηση. Μετά το 900 π. Χ. στην Αθήνα άρχισε σταδιακά η διαδικασία εγκατάλειψης της εκτροφής των ζώων, του ποιμενισμού, και η μετάβαση στην καλλιέργεια της γης. Η διαδικασία αυτή επιταχύνεται μετά το 800, μέχρι που το 700 έχει ήδη ολοκληρωθεί. Πρέπει όμως να είμαστε προσεκτικοί: η εκτροφή των ζώων δεν σταμάτησε, περιορίστηκε δραστικά. Γιατί η εκτροφή των ζώων εξασφάλιζε μεγάλες ποσότητες τροφής (κρέας και τυρί), μαλλί για τον ιματισμό, ειδικά τον βαρύ, για τον χειμώνα, και για χαλιά, κουβέρτες και άλλα, δέρμα και κοπριά για τη λίπανση των χωραφιών. Θα γνωρίζετε ότι την κλασική εποχή οι έγκλειστες στον σκοτεινό γυναικωνίτη γυναίκες δεν έκαναν τίποτα άλλο από το να γνέθουν, να κάνουν το μαλλί νήμα, και να υφαίνουν. Πηνελόπη!
ΚΑΘΕ ποιμενική οικογένεια, κάθε οίκος, είχε στην κατοχή του μεγάλες εκτάσεις, ένα μέρος των οποίων, οι πιο εύφορες, άρχισαν να καλλιεργούνται με σιτάρι, κριθάρι, ελιές και αμπέλι. Αυτά ήταν τα βασικά προϊόντα της γης που εξασφάλιζαν το ελάχιστο της επιβίωσης: ψωμί, λάδι, κρασί. Πώς όμως θα καλλιεργήσεις τη γη, όταν οι πλούσιοι αριστοκράτες ποιμένες απεχθάνονταν την χειρωνακτική εργασία; Για την εκτροφή των ζώων, μας λέει η Οδύσσεια, και η Ιλιάδα, απασχολούσαν δούλους, η κατάσταση των οποίων δεν ήταν πολύ άσχημη. Λέγονταν ανδράποδα, μια λέξη που έχει πλαστεί με πρότυπο τη λέξη τετράποδα, που την διαβάζουμε ήδη στα αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου. Είχαν κάποια ελευθερία, είχαν τροφή, εργάζονταν μακριά από τον Κύριό τους. Ο ποιμενισμός δεν είναι ξένος προς τη δουλεία, όταν μάλιστα η θέση της γυναίκας και του παιδιού μαρτυρούν μια λανθάνουσα δουλεία: η λέξη παις (παιδί) δήλωνε τον δούλο στην κλασική εποχή!
ο εμφύλιος πόλεμος στην Αττική (650-600 π. Χ.) [2]
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
ΕΚΑΝΑ δυο παρεκβάσεις για να δώσω δύο δείγματα των μαρτυριών για τον ποιμενικό χαρακτήρα του πολιτισμού των Πρώτο-Ελλήνων που εισέβαλαν και κατέκτησαν τις αυτόνομες αγροτικές κοινότητες της νότιας ελλαδικής χερσονήσου περί το 2200/1900 π. Χ. Οι μαρτυρίες είναι πολλές και θα τις παρουσιάσω όλες τις επόμενες μέρες και βδομάδες. Επανέρχομαι λοιπόν στην αφήγησή μου για να φτάσω στον εμφύλιο πόλεμο στην Αττική (650-600), σε αυτό το κομβικό γεγονός, η κατανόηση του οποίου θα μας επιτρέψει να σχηματίσουμε μια διαφορετική εικόνα για την γένεση της αθηναϊκής δημοκρατίας.
ΕΓΡΑΨΑ ότι η αρχαία ελληνική Ιστορία δεν είναι ενιαία, αφού διακρίνω τρεις πολιτισμούς: τον μυκηναϊκό, τον ποιμενικό των Σκοτεινών Χρόνων (1200-750) και τον κλασικό, δουλοκτητικό (500-323). Το διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ 750-500 είναι μεταβατική εποχή και ονομάζεται αρχαϊκή εποχή. Η αρχαϊκή εποχή παρουσιάζει τεράστιο, τεραστιότατο ενδιαφέρον αφού τότε τίθενται τα θεμέλια του δυτικού πολιτισμού. Τότε δηλαδή εμφανίζονται θεσμοί της κλασικής εποχής αλλά και θεσμοί που συγκροτούν τον δυτικό πολιτισμό (εμπόρευμα – χρήμα, φιλοσοφία, τραγωδία, ιστορία, αθλητισμός και άλλα). Θα έχετε αντιληφθεί ότι παρουσιάζω σκέψεις και απόψεις σημαντικές και πρωτότυπες για να τις προσέξουν, να τις διαβάσουν και να σκεφτούν πάνω σε αυτές φίλες και φίλοι, γνωστοί και άγνωστοι, φιλομαθείς και ακομπλεξάριστοι, χωρίς να με ενδιαφέρει αν είναι εργάτες ή φοιτητές, καθηγητές ή αγρότες, οι οποίο έχουν ήδη συνειδητοποιήσει και την αξία και την πρωτοτυπία αυτών των πρωινών σημειωμάτων.