ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

 

                  η φωλιά, ο καταυλισμός, το χωριό, η πόλη

 

Θα είχα τη φωλιά μου λερωμένη, εάν παρέλειπα να σας αφηγηθώ την ιστορία της συμβίωσης των προανθρώπων και των ανθρώπων. Θα αρχίσω από τότε, πριν έξι εκατομμύρια χρόνια,  που ήμασταν μεταξύ των ζώων που ζούσαν χωρίς φωλιά και αφού αφηγηθώ πώς βρεθήκαμε να ζούμε σε ολιγομελείς ομάδες και σε καταυλισμούς, πώς χτίσαμε κατοικίες και χωριά, πώς εμφανίστηκαν οι πόλεις, και αφού περιγράψω και προσπεράσω το παρόν,  δηλαδή τα πολλά και οξυμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πόλεις και τον μετασχηματισμό τους σε φυλακή, θα φτάσω  στην κομβική εικοσαετία 2050-2070 –  σε μία από τις κρισιμότερες εικοσαετίες της ιστορίας του ανθρώπινου είδους, τότε που, όπως προβλέπω, πολλές πόλεις θα εγκαταλειφθούν αιφνίδια, μέσα σε λίγες μέρες,  και μαζικά. Εάν ζω, το 2050 θα είμαι ενενήντα ετών, και εσείς,  φίλη αναγνώστρια και φίλε αναγνώστη, που είστε τριάντα ετών, το 2050 θα είστε πενήντα πέντε ετών και το 2070 εβδομήντυα πέντε ετών. Σας εύχομαι ολόψυχα να ζήσετε  να τη ζήσετε αυτή την εικοσαετία.

Continue reading →

“εγώ κι εσύ, εσύ κι εγώ, μόνοι πάνω στη γη, μόνοι πάνω στη γη”

(στίχος από έντεχνο τραγούδι – Βαγγέλης Γερμανός)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΝ δεν κάνω λάθος, και νομίζω ότι δεν κάνω, μόνο οι άνθρωποι ερωτεύονται, κανένα άλλο ζώο. Ένα ζευγάρωμα που διαρκεί καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής δεν είναι έρωτας –  τα περιστέρια δεν είναι μια ζωή μαζί επειδή είναι ερωτευμένα, ο έρωτας έχει μικρή χρονική διάρκεια. Ούτε η μονογαμία έχει κάποια σχέση με τον έρωτα. Είναι ένα ακόμα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του ανθρώπου, ένα από τα πολλά. Η διαπίστωση ότι μόνο οι άνθρωποι ερωτεύονται, μας ωθεί να αναρωτηθούμε εάν ερωτεύονταν και τα προηγούμενα είδη: ερωτεύονταν οι homines erecti, οι homines habiles, τα είδη που προηγήθηκαν αυτών; Δεν το γνωρίζουμε και δεν υπάρχει τρόπος για να το μάθουμε.  Ας κάνουμε όμως μια απόπειρα, ποιος ξέρει, κάτι μπορεί να σκεφτούμε και να μάθουμε. Θα προτείνω μια θεωρία, μια υπόθεση δηλαδή, για να τη σκεφτούμε, να την ελέγξουμε.

ΠΡΟΤΕΙΝΩ να εξετάσουμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η οποία είναι πολύ παράξενη! Γιατί; Γιατί είναι μια σύνθεση αντιθετικών και αντιφατικών στοιχείων, τα οποία δεν είναι δυνατόν να αρθούν μέσω της σύνθεσης. Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι η μικρή του διάρκεια –  δεν ξεπερνά ποτέ τους δεκαοχτώ μήνες, το πολύ. Μετά, κι αυτό είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό, ή χάνεται τελείως ή μετεξελίσσεται σε κάτι άλλο –  σε αγάπη, φιλία, οικογένεια και γέννηση παιδιών. Υπάρχουν όμως κι άλλα ενδεχόμενα: ο φόνος ή το φάγωμα του άλλου/της άλλης –  αυτό είναι το τρίτο χαρακτηριστικό. Πριν δυο τρεις δεκαετίες ένας γιαπωνέζος φοιτητής στο Παρίσι είχε σκοτώσει τον έρωτά του, την είχε κομματιάσει, την είχε βάλει στην καταψυξη και την έτρωγε σιγά σιγά. Αν θυμάμαι καλά, βρέθηκε το μισό κορμί της. Γνωρίζουμε γιατί γίνεται ο φόνος ή το φάγωμα: για να μην φύγει ποτέ, για να είναι πάντα μαζί μας!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΑΝ  η κοινωνία προϋπήρχε του ανθρώπου, του homo sapiens, τότε ο άνθρωπος είναι δημιούργημα της προανθρώπινης κοινωνίας. Μέσα στα πλαίσια της προανθρώπινης κοινωνίας ο προάνθρωπος έγινε άνθρωπος. Πώς όμως ο προάνθρωπος έγινε άνθρωπος, ποιο ήταν, με άλλα λόγια, το sui generis, το διαφοροποιό γνώρισμα του ανθρώπου; Η γλώσσα, η λεκτική επικοινωνία –  αυτή είναι η γνώμη μου. Ο προάνθρωπος επικοινωνούσε και σκεφτόταν, ασφαλώς, αλλά δεν μιλούσε. Στο σημείο αυτό θα θέσουμε ένα θεμελιώδες ερώτημα, στο οποίο η απάντηση είναι γνωστή και γενικά αποδεκτή, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία από κανέναν και καμμία: θα μιλούσε ο προάνθρωπος εάν δεν περπατούσε όρθιος, εάν δεν είχε αποκτήσει τη δίποδη βάδιση; Όχι, κατά κανένα τρόπο! Διότι η δίποδη βάδιση, η όρθια στάση επέφερε τις αλλαγές εκείνες (φωνητικά όργανα) που μας επέτρεψαν να παραγάγουμε μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών έναρθρων ήχων, φθόγγων – σύμφωνα και φωνήεντα. Η συσχέτιση ήχου και σημασίας, σημαίνοντος και σημαινομένου, δημιούργησε τις πρώτες λέξεις, ο συνδυασμός και η συνεργασία των λέξεων την πρόταση και ο συνδυασμός των προτάσεων το κείμενο, την έκφραση των συναισθημάτων, την ολοκληρωμένη διατύπωση σκέψεων, την εκτόνωση του άγχους, την επιτέλεση –  πιθανόν και άλλα.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΘΑ γνωρίζετε ότι ο Κύριος Μητσοτάκης έχει συμβούλους, όπως είχε και έχει και θα έχει κάθε πολιτικός ηγέτης. Δεν γνωρίζουμε ποιοι και ποιες είναι και ούτε μας ενδιαφέρει να μάθουμε. Γνωρίζουμε όμως πολύ καλά τι κάνουν –  με αυτό το ζήτημα θα ασχοληθούμε σήμερα. Γνωρίζουμε επίσης ότι αυτοί οι σύμβουλοι είναι ειδικοί, σε κάποιο τομέα: της επικοινωνίας, της οικονομίας, της πολιτικής αλλά και της κλινικής ψυχολογίας, της πολιτικής φιλοσοφίας. Μεταξύ αυτών, ξεχωρίζουν αυτοί της επικοινωνίας και της πολιτικής φιλοσοφίας. Η δουλειά τους είναι να σχηματίσουν μια εικόνα του πολιτικού ηγέτη που να συνδυάζει δύο αντικρουόμενες και αντιφατικές στάσεις και συμπεριφορές: πρέπει να είναι, να φαίνεται, να δείχνει άλλοτε αποφασιστικός, ανυποχώρητος, ισχυρός και βίαιος,  –  μη σας τρομάζει η λέξη, θα δούμε ότι δεν πρόκειται για υπερβολή  –  και άλλοτε ήπιος, διαλλακτικός, ευγενικός, υποχωρητικός, συμβιβαστικός, φιλομαθής, ανοιχτόμυαλος, γενναιόδωρος, δοτικός. Άλλοτε λιοντάρι κι άλλοτε αλεπού, που λέει κι ο Μακιαβέλι. Και δεν γίνεται να μην αναρωτηθούμε: ποια είναι η προέλευση και η ποια η λειτουργία αυτής της (φαινομενικά) αντιφατικής συμπεριφοράς και στάσης ζωής; Είναι αποτελεσματική;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η μελέτη της Ονομαστικής μας φέρνει αντιμέτωπους με μια ιδιαιτερότητα, παραδοξότητα, θα έλεγα,  η οποία είχε εντοπιστεί  από τις πρώτες μέρες της συγκρότησης της γραμματικής στην αρχαία Ελλάδα από τους στωικούς και που έχει καταγραφεί με σαφήνεια στην Τέχνη Γραμματική του Διονυσίου του Θρακός, 1ος π. Χ. Ποια είναι αυτή η παραδοξότητα, η ιδιαιτερότητα,  με την οποία θα ασχοληθούμε σήμερα; Ενώ όλες οι πτώσεις σε όλους τους αριθμούς έχουν καταλήξεις, σε πολλές περιπτώσεις της τρίτης κλίσης η ονομαστική ενικού δεν έχει! Δεν έχει σε όλα τα ουδέτερα! Τα ονόματα γένος, ύδωρ, ήπαρ, πράγμα, κρέας, άλας δεν έχουν κατάληξη στην ονομαστική ενικού. Και δεν έχει σε όλα τα ονόματα που λήγουν σε ρ ή σε ν: ρήτωρ, ιατήρ, ποιμήν, ηγεμών, αγών, μην (μήνας) και άλλες. Δεν είναι παράξενο;  Υπάρχει μόνο μία εξήγηση του φαινομένου: η ονομαστική να μην είναι πτώση και, άρα, να μην έχει καταλήξεις. Τι είναι όμως η πτώση;

ΟΙ στωικοί ήταν αυτοί που επινόησαν τον όρο πτώσις, ένας όρος που επιβιώνει έως σήμερα αφού πέρασε και στη λατινική γλώσσα (casus, πτώση), όπως και τον όρο κλίσις, που επίσης σημαίνει και πτώση, με την κυριολεκτική σημασία της λέξης, μεταβολή λόγω πτώσης.  Γιατί όμως η μεταβολή της λέξης εκλαμβάνεται ως πέσιμο, ως απομάκρυνση από κάτι σταθερό, από κάποια βάση. Ποια είναι αυτή η βάση, από την οποία πέφτουν, απομακρύνονται όλες οι πτώσεις όλων των αριθμών, εκτός από την αιτιατική ενικού;  Η Ονομαστική. Άρα, η Ονομαστική δεν είναι πτώση και άρα δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να έχει καταλήξεις.

Continue reading →