φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

”ΟΠΟΙΟΣ νομίζει ότι είναι σπουδαίος πρέπει να πάει στο νεκροταφείο. Εκεί θα δει τι είναι πραγματικά η ζωή. Μια χούφτα σκόνη. La vida no vale nada (η ζωή δεν αξίζει τίποτα)”.  Αυτά τα λόγια ακούμε τρεις φορές (τη μία ως σπανιόλικο τσιγκάνικο φλαμένγκο) στη ταινία του Jim Jarmusch, The limits of control. Σας τα χαρίζω αυτά τα λόγια και με αυτά υποδέχομαι το νέο έτος. Ευχές τέλος. Αγανάκτησα με τις ευχές. Απηύδησα.

ΤΟ μόνο που είναι βέβαιο, πέρα από μια χούφτα σκόνη, πέρα από το la vida no vale nada, είναι ότι θα συνεχίσουμε να ερευνούμε, να σκεφτόμαστε, να συνεργαζόμαστε, να μαθαίνουμε, να διδάσκουμε, να γερνάμε (εμείς που είμαστε στα πρόθυρα του γήρατος), να δημιουργούμε, να περπατάμε, να κάνουμε καλή παρέα, να τρώμε και να πίνουμε και να λέμε σοφές μαλακίες για να γιαλάμι. Σήμερα θα ρίξουμε ένα βλέφαρο στην πολύ ενδιαφέρουσα, ευχάριστα παράξενη, θα έλεγα,  ιστορία του ρήματος ‘είμαι’.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Το ερώτημα του τίτλου είναι ένα ερώτημα που νομίζω, να μην πω είμαι βέβαιος, δεν έχει διατυπωθεί μέχρι σήμερα. Και νομίζω επίσης ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε να κατανοήσουμε όχι μόνο πολλές πτυχές της κοινωνίας της Σπάρτης, και άλλων δωρικών κοινωνιών, αλλά και της ιστορίας, της εξέλιξης  αυτής της κοινωνίας, εξηγούνται από τη μη διατύπωση του ερωτήματος: τι ήταν από οικονομικής και κοινωνικής άποψης οι Δωριείς; Ήταν γεωργοί, ποιμένες, γεωργοί με ποιμενικά στοιχεία ή ποιμένες με γεωργικά στοιχεία; Η απάντηση που δίνω είναι σαφής: ήταν ποιμένες.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΠΕΙΔΗ η νέα (και η αρχαία) ελληνική γλώσσα (και όλες οι σύγχρονες  ([ινδο])ευρωπαϊκές έχουν μέρη του λόγου, κατηγορίες λέξεων που τις ταξινομούμε με κριτήριο τη μορφή, τη λειτουργία και το περιεχόμενό τους, πιθανόν να σχηματίσουμε την εντύπωση ότι όλες οι γλώσσες που έχουν μιληθεί, νεκρές και ζωντανές, έχουν κι αυτές μέρη του λόγου. Εάν το κάνουμε αυτό, θα κάνουμε ένα πάρα πολύ μεγάλο λάθος. Η πλειονότητα των γλωσσών, σε ποσοστό που ξεπερνάει χονδρικά το 95%, να μη πω περισσότερο, δεν διαθέτουν μέρη του λόγου. Είναι βέβαιο ότι ούτε η αρχαία ελληνική σε ένα πολύ παρωχημένο παρελθόν διέθετε μέρη του λόγου-  όπως υποστηρίζω στην εν εξελίξει  μελέτη μου Γραμματική και Ιστορία. (Εκτός από τη γλώσσα, εννοώ την αρχαία ελληνική και δη την πρωτοελληνική ή προδιαλεκτική, μήπως και η Γραμματική της μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ιστορική πηγή; Και τι μπορούμε να μάθουμε από τη γλώσσα και την Γραμματική της; ). Μια λέξη μπορεί να είναι όνομα ή επίθετο ή και ρήμα, ανάλογα με τα συμφραζόμενα, το περικείμενο. Η κινεζική γλώσσα, για παράδειγμα, μας το επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο. Ή η σουμερική, όπου, για παράδειγμα, gal σημαίνει και γάλα και μεγάλος και μεγαλώνω (lugal είναι ο μεγάλος άνδρας, ο βασιλιάς). Το ερώτημα, γιατί άλλες γλώσσες διαμόρφωσαν αυτά που λέμε μέρη του λόγου και άλλες όχι, είναι ένα ερώτημα που μάλλον δεν θα μπορέσουμε ποτέ να απαντήσουμε. Μόνο εικασίες μπορούμε να διατυπώσουμε. Νομίζω όμως ότι υπάρχει μια μέθοδος ώστε να θέσουμε το ζήτημα σε στέρεες βάσεις.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΔΑ στο fb τη φωτογραφία και διάβασα το κείμενο που τη σχολίαζε –  δεν τα θυμάμαι καλά, μου διαφεύγουν λεπτομέρειες αλλά τα πράγματα είναι σε γενικές γραμμές όπως τα περιγράφει ο τίτλος του κειμένου. Η υπουργός είναι μάλλον Σουηδέζα, δεν έχει όμως και πολύ μεγάλη σημασία. Ο θαυμασμός ξεχείλιζε από το κείμενο και χυνόταν παντού. Και δεν είναι θαυμασμός λίγων, είναι πολλών. Και βέβαια η συγκριση με την συμπεριφορά των υπουργών της Ελλάδας ή του μεσογειακού νότου είναι αναπόφευκτη: αυτός είναι πολιτικός πολιτισμός, αυτή είναι συμπεριφορά υπουργού. Παρόμοια περιστατικά σκάνε μύτη συχνά πυκνά: υπουργοί που πάνε με το ποδήλατό τους στο υπουργείο, με το λεωφορείο, με τα  πόδια. Κάποιοι δικοί μας και δικές μας, όχι μόνο αριστεροί και αριστερές,  εδώ πέρα τους μιμούνται. Πρωθυπουργός (Α. Τσίπρας) δεν φοράει γραβάτα, υπουργός αγγλοτραφής (Ε. Τσιριμώκος)  δεν αποχωρίζεται το μπλουτζίν του και το σακκίδιό του, βουλευτές με αλογοουρά (Κουράκης), και ο μέγας Βαρουφάκης με το μοτοσικλέτα του και το σακκίδιό του. Ο οποίος δεν ξέρει τι έχει, ξέρει όμως ότι έχει σύζυγο κόρη βιομηχάνου και εννιά (9) πολυτελή αυτοκίνητα. Σε όσους και όσες θαυμάζουν και εκτιμούν αυτή την απλή, λαϊκή συμπεριφορά θα ήθελα να τους ρωτήσω κάτι, μάλλον πολλά, και να εκφράσω και κάποιες επιφυλάξεις και ενστάσεις που δεν έχουν σκεφτεί. Αυτή η συμπεριφορά είναι μια αβίαστη συμπεριφορά ή είναι αποτέλεσμα παρακολούθησης πολλών σεμιναρίων και  μαθημάτων πανεπιστημιακού επιπέδου  (ιστορίας, πολιτικής, κοινωνικής και ιστορικής ψυχολογίας, κοινωνιολογίας των επαναστάσεων και των εξεγέρσεων); 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΗΠΩΣ γνωρίζουμε σε ποιο μέρος, τον 5ο π. Χ. τουλάχιστον αιώνα, παράγονταν το περισσότερο και  ένα από το καλύτερης ποιότητας κρασί ; Το γνωρίζουμε: η Χίος. Μήπως γνωρίζουμε σε ποιο μέρος υπήρχε ο μεγαλύτερος αριθμός δούλων; Το γνωρίζουμε, μας το λέει ο Θουκυδίδης: η Χίος. Είναι δυνατόν να μην υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ της εκτεταμένης αμπελουργίας στη Χίο και του μεγάλου αριθμού των δούλων που προφανέστατα εργάζονταν στους αμπελώνες; Η Χίος δεν αναφέρεται στην Ιλιάδα. Η Οδύσσεια όμως περιγράφει (γ 170) τη Χίο ως παιπαλόεσσα,  δηλαδή λοφώδης, τραχεία, κακοτράχηλη, χωρίς κάμπο. Ο μεταγενέστερος (του έκτου π. Χ. αιώνα) ομηρικός ύμνος στον Απόλλωνα (στ. 38) την χαρακτηρίζει ως το πιο πλούσιο νησί από όλα όσα βρίσκονται στη θάλασσα (και Χίος, η νήσων λιπαρωτάτη ειν αλί κείται). Πώς είναι δυνατόν ένα κακοτράχηλο, λοφώδες, χωρίς κάμπο νησί να είναι το πιο πλούσιο από όλα τα νησιά; Μία απάντηση υπάρχει: ήταν πλούσιο λόγω της εκτεταμένης καλλιέργειας του αμπελιού και της παραγωγής ποιοτικού κρασιού μέσω της εργασίας των δούλων.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΠΙΜΕΝΩ στο ζήτημα της επινόησης του χρήματος στην πρώιμη αρχαϊκή Ελλάδα γιατί πολλοί αναγνώστες και  πολλές αναγνώστριες ενδιαφέρονται γι΄ αυτό –  δεν ξέρω γιατί, μάλλον θα είναι φοιτητές ή μεγαλύτερης ηλικίας που ενδιαφέρονται για την αρχαία ελληνική ιστορία. Η επινόηση του χρήματος είναι κομβικής σημασίας για την κατανόηση της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας. Το ενδιαφέρον για την επινόηση του χρήματος έχει αναζωπυρωθεί τις τελευταίες τρεις δεκαετίες και έχει τεθεί σε νέες βάσεις. Εδώ και χρόνια ετοιμάζω μια μελέτη πάνω σε αυτό το ζήτημα, αποσπάσματα της οποίας εκθέτω κατά καιρούς στη Σχολή. Είναι πολλά τα ζητήματα που άπτονται αυτό της επινόησης του χρήματος και κάθε νέο μονοπάτι σε οδηγεί σε κάποιο άλλο κι όλα μαζί συμβάλλουν στο να σχηματισθεί μια αρκετά ευκρινής εικόνα. Εν τω μεταξύ, περιμένω πώς και πώς να εκδοθεί το βιβλίο του Richard Seaford, Χρήμα και σκέψη στην αρχαία Ελλάδα (από τις εκδ. ΜΙΕΤ), προσδοκώντας ότι ο συγγραφέας θα αναφέρεται στις πρώτες μέρες του εμπορεύματος και του χρήματος. Ακόμα όμως κι αν δεν το κάνει αυτό, το βιβλίο θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον γιατί ο Ρίτσαρντ Σίφορντ έχει γράψει μια πολύ αξιόλογη μελέτη (Ανταπόδοση και τελετουργία . Ο Όμηρος και η τραγωδία στην αναπτυσσόμενη πόλη-Κράτος) για την μετάβαση από τον οίκον στην πόλιν (και από την κτηνοτροφία στην γεωργία, συνεχίζω εγώ), για την εποχή που  επινοήθηκε το χρήμα. (Και το βιβλίο του Διόνυσος είναι πολύ ενδιαφέρον, μιας και αυτός ο θεός σχετίζεται με την επινόηση του χρήματος, με ένα τρόπο που δεν πέρασε καν από τη σκέψη του ).

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΙΔΑΜΕ σε προηγούμενο κείμενο (γιατί το βόδι-χρήμα αντικαταστάθηκε από το μέταλλο-χρήμα) ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια μας παρέχουν πληροφορίες για την χρήση του βοδιού όχι ως μέσον ανταλλαγής αλλά μόνο ως μονάδα υπολογισμού δούλων και πολύτιμων αντικειμένων, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν τα μεγάλα χάλκινα καζάνια, χωρίς πόδια (λέβητες) ή με τρία πόδια (τρίποδες [λέβητες]). Αυτά τα μεγάλα χάλκινα καζάνια τα χρησιμοποιούσαν για να βράσουν το κρέας (σε θυσίες, γιορτές, γεύματα). Το κρέας όμως συνήθως το έψηναν στα κάρβουνα, αφού το έκοβαν κομμάτια και το περνούσαν σε σιδερένιες σούβλες. Αυτές οι σιδερένιες σούβλες ονομάζονταν οβελοί. Από αυτή τη λέξη προέρχεται η μικρότερη νομισματική μονάδα, ο οβολός, το ένα έκτο της δραχμής. Δραχμή (δράττομαι) σημαίνει ότι χωράει στην παλάμη μου αλλά στην παλάμη τους δεν χωρούσαν έξι οβολοί αλλά πολύ περισσότεροι. Γιατί τότε έξι οβολοί ισοδυναμούν με μία δραχμή; 

Continue reading →