φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο Βδελυκλέων, αυτός που βδελύττεται τον Κλέωνα, που τον απεχθάνεται, τον εχθρεύεται, κλείνει τον γέρο πατέρα του Φιλοκλέωνα στο σπίτι και δεν τον αφήνει να πάει στο δικαστήριο και να πάρει τους τρεις οβολούς ως αποζημίωση για την συμμετοχή του –  τρεις τους έκανε ο Κλέων, από δύο που ήταν, ο φιλοπόλεμος, άπληστος και άρπαγας του δημοσίου πλούτου πολιτικός του τέλους της δεκαετίας 430-420 π. Χ. Ο γιος και δύο δούλοι προσπαθούν να αντικρούσουν όλες τις προσπάθειες του γέρου να την κοπανήσει από το σπίτι αλλά δεν μπορεί. Έτσι αρχίζουν οι Σφήκες του Αριστοφάνη. Θα μπορούσε όμως να κάνει κάτι τέτοιο ο γιος στον πατέρα του εκείνη τη εποχή στη κοινωνία της αρχαίας Αθήνας; Όχι, δεν θα μπορούσε. Ο γιος ενηλικιωνόταν μόνο μετά τον θάνατο του πατέρα του, μέχρι τότε υφίστατο την κηδεμονία και την κυριαρχία του, μόνο τότε κληρονομούσε την πατρική περιουσία. Στις κωμωδίες του Αριστοφάνη διαβάζουμε και βλέπουμε να γίνονται πράγματα που δεν γίνονταν και δεν θα μπορούσε να γίνουν –  να ιδρύσει κάποιος μια νέα πόλιν στον ουρανό (Όρνιθες), να συνάψει ιδιωτική ειρήνη με τον εχθρό (Αχαρνής), να πάει στον Άδη (Βάτραχοι), να ντυθούν άντρες οι γυναίκες και να συμμετάσχουν στην Εκκλησία του Δήμου (Εκκλησιάζουσαι), να κάνουν ερωτική απεργία οι γυναίκες και να καταλάβουν την Ακρόπολιν (Λυσιστράτη) και άλλα πολλά.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΕΛΕΤΩ τον Αριστοφάνη εδώ και καμιά δεκαριά χρόνια και κάποια στιγμή αναρωτήθηκα γιατί άργησα τόσο πολύ. Δεν δυσκολεύτηκα να απαντήσω. Εσωτερίκευσα κι εγώ την επικρατούσα απαξίωση της ανάγνωσης και της μελέτης των κωμωδιών του, απαξίωση που χαρακτηρίζει όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης αλλά και το αναγνωστικό κοινό, αυτό που διαβάζει κείμενα της αρχαίας γραμματείας σε μετάφραση. Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη είναι σαν τη μύγα μέσα στο γάλα της καρδάρας της αρχαίας ελληνικής γραμματείας –  τι μύγα όμως! Είναι να απορεί κανείς γιατί –  το πώς το ξέρουμε- σώθηκαν έντεκα  κωμωδίες του, από τις σαράντα που έχει γράψει. Γιατί να τις αντιγράφουν αδιάκοπα, να τις διαβάζουν και τις μελετούν χριστιανοί στα μοναστήρια; Εικάζουμε βάσιμα ότι ενίσχυε την ανωτερότητα του ασκητικού χριστιανικού βίου και πολιτισμού έναντι του πληθωρικού εθνικού, του αρχαιοελληνικού· δεν είναι μόνο αυτό: μόνο από τον Αριστοφάνη μαθαίνουμε πώς μιλούσαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στην καθημερινή τους ζωή –  κανένας άλλος. Θα θέσω σήμερα κάποια ερωτήματα, και θ’  απαντήσω σε αυτά: οι απαντήσεις θα μας βοηθήσουν να συνοψίσουμε σε λίγες προτάσεις το περιεχόμενο και την δημοφιλία των κωμωδιών του Αριστοφάνη. Τι προτιμούσαν να βλέπουν οι θεατές στην αρχαία Αθήνα, τραγωδία ή κωμωδία; Τι περίμεναν, τι ήθελαν να δουν και να ακούσουν σε μια κωμωδία οι θεατές στην αρχαία Αθήνα; Τι σήμερα “εμείς” –  θα δούμε γιατί τα εισαγωγικά – στο θέατρο της Επιδαύρου ή άλλού; Ποια από τις έντεκα κωμωδίες θα θέλαμε, θα ήθελα,  να είχε διασωθεί, εάν σωζόταν μόνο μία; Απαντώ εκ των προτέρων: οι Σφήκες (αρσενικού γένους –  ο σφήξ, του σφηκός, οι σφήκες). Ποια από τις έντεκα κωμωδίες προσφέρεται για την πληρέστερη επικαιροποίηση, διασκευή στη σημερινή νεολληνική κοινωνία; Απαντώ: οι Σφήκες! Αυτή είνα η γνώμη μου, παρακάτω θα εκθέσω τα επιχειρήματά μου.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η άρνηση, η έμπρακτη με διαφόρους τρόπους αποφυγή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, είναι μια πτυχή του κοινωνικού πολέμου που έχει τη δική της ιστορία. Μόνο που είναι άγνωστη και αφανής. Από τη μεταπολίτευση και μετά, ολοένα και περισσότεροι νέοι,  αποφεύγουν να στρατευθούν  είτε φεύγοντας στο εξωτερικό (ανυπότακτοι) είτε παίρνοντας τρελόχαρτο. Οι περισσότεροι υπηρετούν τη θητεία τους, το κάνουν όμως απρόθυμα  και μισή καρδιά. Εάν η στρατιωτική θητεία ήταν εθελοντική, δεν θα στρατευόταν ούτε ένας νέος. Η στρατιωτική θητεία είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα το οποίο πρέπει να επιλυθεί το συντομότερο δυνατό. Δεν θα επιλυθεί όμως, η στρατιωτική θητεία θα αργήσει να καταργηθεί. Το ότι θα καταργηθεί μια μέρα το θεωρώ βέβαιο. Γιατί όμως θα καταργηθεί, γιατί θα αργήσει, γιατί δεν καταργείται τώρα;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η 26η Ιουνίου, η μέρα μετά τις δεύτερες εκλογές, ήταν μία από τις ωραιότερες, τις πιο ευχάριστες στιγμές της ζωής του Αλέξη Τσίπρα. Ήταν η μέρα που ανακοίνωσε την παραίτησή του από την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ. Η παραίτηση ήταν μια καθ΄ όλα σοφή κίνηση. Τον είδα και τον άκουσα: έλαμπε από χαρά και ανακούφιση. Την ευχαρίστηση και την ηδονή που ένιωσε εκείνες τις στιγμές δεν θα μπορούσε να τις εκφράσει με λόγια, θα ήταν περιττό άλλωστε. Είναι η ανακούφιση και η  χαρά που νιώθει, που θα νιώσει κάποιος, κάποια μετά από μια πολύ δυσάρεστη, ακόμα και ανυπόφορη, κατάσταση που βιώνει και περιμένει να τελειώσει ή να βάλει ο ίδιος ένα τέλος: όταν τελειώνει το σχολείο και καίει τα βιβλία, όταν φεύγει από ένα δεσμό που δεν τραβάει και περιμένει πότε να έρθει η ώρα του χωρισμού, όταν τελειώνει η στρατιωτική θητεία, όταν αποφυλακίζεται, όταν παίρνει διαζύγιο, όταν αφήνει μια δουλειά που τον τσακίζει, όταν εγκαταλείπει την κομματική οργάνωση που τον επιτηρεί και του ελέγχει τη ζωή, όταν διαλύει έναν φιλικό δεσμό που έχει γίνει ανυπόφορος. Ο Α. Τσίπρας θα ήθελε να παραιτούνταν στις 22 Μαΐου, την επομένη των πρώτων εκλογών, αλλά το ανέβαλε, δεν θα μπορούσε να κάνει κι αλλιώς,  για την επομένη των δεύτερων εκλογών, στις 26 Ιουνίου. Την απόφαση την πήρε το βράδυ της 21ης Μαΐου, όταν ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των εκλογών. Απλά περίμενε να έρθει η 26η Ιουνίου, η ώρα και η μέρα της ανείπωτης ηδονής και ευχαρίστησης που χαρίζει η ανακούφιση, η απαλλαγή.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΤΗΝ πρόσφατη τετραήμερη εξέγερση των εφήβων και των νέων στη Γαλλία δεν συμμετείχαν οι έφηβες και οι νέες. Εάν υπήρξε κάποια συμμετοχή, εικάζω βάσιμα ότι ήταν πολύ μικρή, ελάχιστη. Εξεγέρθηκαν κυρίως μόνο οι άρρενες έφηβοι και ένα μικρό μέρος νέων αρρένων. Γιατί συνέβη αυτό; Ούτε κάποια άλλη ηλικιακή ομάδα συμμετείχε –  γιατί; Δεν αξίζει τον κόπο να θέσουμε και να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα; Πού ήταν τα κίτρινα γιλέκα; Πού ήταν οι εκατοντάδες χιλιάδες άντρες και γυναίκες των πρόσφατων, επαναλαμβανόμενων διαμαρτυριών και διαδηλώσεων κατά της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης του κράτους, κατά της παράτασης του εργασιακού βίου κατά δύο χρόνια;  Γιατί δεν συμμετείχαν; Γιατί γύρισαν την πλάτη τους στην εξέγερση των αρρένων εφήβων; Υπάρχει το ενδεχόμενο οι εξεγέρσεις να γίνονται στο μέλλον μόνο από έφηβους άρρενες; Μήπως συρρικνώνεται δραστικά ο αριθμός των εξεγερμένων και των διαδηλωτών;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΩΡΑ που καταλάγιασε η καταιγίδα –  άρχισε με τις εκλογές της 21ης Μαΐου και τελείωσε με την παραίτηση του Α. Τσίπρα – το πρώτο που οφείλουμε να κάνουμε είναι να σκεφτούμε πώς σκέφτηκαν οι αντίπαλοι, τα επιτελεία της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ, τι προσδοκούσαν, κατά συνέπεια, τι προέβλεψαν. Η προσδοκία όμως δεν είναι πάντα ταυτόσημη με την πρόβλεψη: ένας ουδέτερος παρατηρητής προβλέπει χωρίς να προσδοκά, εάν βασίζεται σε δεδομένα της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας. Όταν οι προβλέψεις αδιαφορούν για αυτή την πραγματικότητα, τότε την πρόβλεψη την καθορίζουν η προσδοκία και η επιθυμία, με οδυνηρές συχνά συνέπειες. Αυτό υποστήριξε στη δριμεία κριτική που άσκησε στον ΣΥΡΙΖΑ, όχι μόνο στο επιτελείο του, ο Διονύσης Τεμπονέρας: “Πέρα όμως από τα αίτια της ήττας, αυτό που πρέπει να μας προβληματίσει περισσότερο, είναι γιατί δεν προβλέψαμε το αποτέλεσμα των εκλογών, της 21ης Μαΐου. Ίσως αυτή να είναι και η βασική αιτία της ήττας.” Θα τονίσω για άλλη μια φορά ότι, όταν δύο αντίπαλοι στην πολιτική, που είναι πόλεμος, κάνουν προβλέψεις, αυτός που αποτυγχάνει πρέπει να σκεφτεί και πώς σκέφτηκε και απέτυχε και πώς σκέφτηκε ο αντίπαλος και επιβεβαιώθηκε.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΟΙ Σπαρτιάτες του ομώνυμου κόμματος παραπέμπουν στους άνδρες, πολεμιστές και πολίτες της αρχαίας Σπάρτης, όχι τους σημερινούς Σπαρτιάτες –  το σύμβολο του κόμματος (περικεφαλαία των Λακεδαιμονίων) δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφιβολίας.  Το ερωτήματα που αβίαστα εγείρονται και πρέπει να απαντηθούν είναι πολλά: γιατί επιλέχθηκε αυτός ο τίτλος, ποιες είναι οι παραδηλώσεις που λανθάνουν στον τίτλο, τι θέλει να μας πει αλλά δεν το λέει καθαρά και σαφώς; Υπάρχει όμως κι ένα άλλο, πολύ πιο σημαντικό: ποιο θα είναι το μέλλον αυτού του κόμματος; Με αυτά τα ερωτήματα θα ασχοληθούμε σήμερα. Τις επόμενες μέρες θα προσεγγίσουμε το υπό εξέταση κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο του νεοναζισμού από άλλες τρεις  οπτικές γωνίες: από την οπτική της αφοσίωσης και των ποικίλων εκδηλώσεών της στις σχέσεις της καθημερινής ζωής και στην πολιτική, την οπτική της επανεπινόησης της ιστορίας και  την οπτική της επιστροφής στον μύθο, στη μυθική κουλτούρα. 

ΓΙΑ να απαντήσουμε στα ερωτήματα του σημερινού σημειώματος θα πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας στο πρόβλημα της κοινωνίας της αρχαίας Σπάρτης, ένα πρόβλημα που ταλάνισε και συνεχίζει να ταλανίζει τους ιστορικούς. Η κοινωνία αυτή είναι από τις πλέον ιδιόμορφες κοινωνίες που έχουν υπάρξει στο παρελθόν. Ποια είναι όμως η ιδιομορφία της, ποιο είναι το ιδιαίτερο (sui generis) χαρακτηριστικό της; Η σπαρτιάτικη κοινωνία ήταν δύο κοινωνίες. Το τονίζω έντονα για να το προσέξετε και να μην το προσπεράσετε ως μια πρόταση ακόμα, από τις πολλές που διαβάζετε. Μία κοινωνία που αποτελείται από δύο κοινωνίες μας φέρνει ενώπιον πολλών δυσχερειών, τις οποίες η ιστορική έρευνα, η ιστορική κοινωνιολογία, η μαρξιστική ιστοριογραφία αλλά και άλλες μέθοδοι προσέγγισης είτε αποφεύγουν να αντιμετωπίσουν είτε σηκώνουν ψηλά τα χέρια. Το πρόβλημα είναι ιδιαιτέρως ακανθώδες, θα κάνουμε όμως μια απόπειρα να το αντιμετωπίσουμε χωρίς να πληγωθούμε. 

Continue reading →