φίλες και φίλοι, καλή σας  μέρα

ΜΑΘΑΙΝΩ ότι έντονος, πολύ έντονος, προβληματισμός επικρατεί στο στρατόπεδο των συγγενών των θυμάτων των Τεμπών και των συνεργατών τους. Έχουν κατατεθεί  στο τραπέζι των διαβουλεύσεων δύο προτάσεις.  Και οι δύο βασίζονται στην προκείμενη ότι ο μόνος τρόπος να αποδοθεί η δικαιοσύνη είναι να πέσει η κυβέρνηση Μητσοτάκη –  και όχι οι συγκεντρώσεις και οι διαμαρτυρίες εδώ κι εκεί, σε θεσμικό και μη επίπεδο (στον δρόμο, δηλαδή). Τρία χρόνια τώρα, οι μαζικές συγκεντρώσεις και οι μεγαλειώδεις πορείες και διαδηλώσεις δεν μπόρεσαν να κάνουν τ΄αφτιά τους να ιδρώσουν  –  άλλωστε, είναι το μόνο μέρος του σώματος που δεν ιδρώνει. Διατυπώνονται πολλές ενστάσεις. Να πέσει η κυβέρνηση, ναι, αλλά πώς; Να πέσει τώρα ή στις εκλογές της άνοιξης του 2027;  Να πέσει αλλά ποιος θα ανέβει; Κάποιο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που δεν πρόκειται να αποδώσει δικαιοσύνη, ή ένα κόμμα δικό μας;

Η μία από τις δύο προτάσεις υποστηρίζει να συγκροτηθεί ένα κόμμα, ΔΕΝ ΕΧΩ ΟΞΥΓΟΝΟ, αυτός θα είναι ο τίτλος, που θα συμμετάσχει στις εκλογές της άνοιξης του 2027, θα σημειώσει έναν ανεπανάληπτο εκλογικό θρίαμβο, θα καταλάβει 161 έδρες του κοινοβουλίου και, άρα, θα σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση και, επί τέλους, θα αποδοθεί δικαιοσύνη. Επί τέλους. Και γι΄ αυτή την πρόταση έχουν εκφραστεί πολλές επιφυλάξεις και ενστάσεις. Ο σκοπός του κόμματος θα είναι αποκλειστικά και μόνο η απόδοση δικαιοσύνης ή θα αλλάξει τα πάντα, θα είναι τόσο ριζοσπαστικό που θα σαρώσει τα πάντα, θα αναστατώσει τους πάντες και τις πάσες; Θα αυξήσει τους μισθούς, τις συντάξεις και τα επιδόματα, θα μειώσει δραστικά τον χρόνο εργασίας, θα καταργήσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, θα καταργήσει την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, θα νομιμοποιήσει τη καλλιέργεια και τη χρήσης  της ινδικής κάνναβης, θα βελτιώσει τις δημόσιες αστικές και υπεραστικές συγκοινωνίες, θα μειώσει τις τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος και των τηλεπικοινωνιών, θα παράσχει αφορολόγητο πετρέλαιο στους αγρότες και στους βιοτέχνες, θα προσλάβει γιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό; Και άλλα, πολλά. Εν πάση περιπτώσει, δεν έχει αποφασιστεί, εάν το κόμμα θα είναι μονοθεματικό (απόδοση δικαιοσύνης) ή ρηξικέλευθα επαναστατικό.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟΝ Οκτώβριο του 2018 βρέθηκα μια βδομάδα στην Νέα Υόρκη –  ταξίδι-δώρο φίλης  Ελληνοαμερικάνας: αυτά είναι μερικά από τα καλά της φτώχειας! Έμεινα στο ξενοδοχείο Hudson, πολύ κοντά στο Σέντραλ Παρκ, από τα πιο φτηνά της πόλης, 200 δολλάρια τη βραδιά! Μια βδομάδα για την Νέα Υόρκη δεν είναι μεγάλο χρονικό διάστημα, πρόλαβα όμως κι έκανα και τους περιπάτους μου και τις έρευνές μου. Η Νέα Υόρκη δεν είναι Αμερική, είναι Ευρώπη στην Αμερική, όπως και η Βοστόνη, η Μασσαχουσέτη και άλλες εκεί τριγύρω. Νόμιζα ότι είμαι Βερολίνο, Βέρνη, Αμβούργο, Ζυρίχη, κάτι τέτοιο. Για να καταλάβετε το επίπεδο ητης Νέας Υόρκης αρκεί να σας πω ότι μια βδομάδα  και δεν είδα άνθρωπο με κινητό στο χέρι (μια φορά μόνο), νόμισα ότι δεν έχουν κινητό οι άνθρωποι εκεί πέρα!  Όταν επισκέπτομαι μια πόλη, το πρώτο που θέλω να μάθω είναι π ό σ ε ς   ώ ρ ε ς   δ ο υ λ ε ύ ο υ ν  οι εργαζόμενοι/ες  –  από αυτό καταλαβαίνω και πόσα παίρνουν, σε γενικές γραμμές. Όταν λέω εργαζόμενους δεν εννοώ τα ελεύθερα επαγγέλματα και τους αυταπασχολούμενους αλλά τους μισθωτούς εργάτες και υπαλλήλους. Ένα δεύτερο που ψάχνω να βρω είναι η έκφραση στο πρόσωπό τους και στα μάτια τους. Από την πολλή παρατήρηση και την πολλή μελέτη, εδώ και πολλές δεκαετίες, έχω μάθει να διαβάζω πολύ καλά και τα μάτια και το βλέμμα. Το εάν είναι κάποιος χ α ρ ο ύ μ ε ν ο ς   ή   θ λ ι μ μ έ ν ο ς   δεν μπορεί κανείς και καμιά να το κρύψει.  Η σχέση μεταξύ του χρόνου εργασίας και της χαράς ή της θλίψης νομίζω ότι είναι σαφής. Δεν γίνεται να δουλεύεις πολλές ώρες και να είσαι χαρούμενος – για τους μισθωτούς μιλάω, για την εργατικη τάξη, για το προλεταριάτο: για τους άλλους ας μιλήσουν οι άλλοι, οι δικοί τους. Έχω δουλέψει στο Μόναχο και το βράδυ παρακαλούσα τον Θεό να φτάσω στο σπίτι –  τέτοια κούραση. Δουλειά και ύπνος, τίποτα άλλο. Μα την Παναγία την Εργαζόμενη!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΑΡΑ λίγο να πάθω έμφραγμα ή εγκεφαλικό όταν διάβασα πρώτη φορά τους στίχους της  Έμιλι Ντίκινσον που μελετήσαμε προχτές: In the name of  the Bee/And of the Butterfly/And of the Breeze –  Amen. Δεν έπαθα όμως τίποτα αλλά ο εγκέφαλός μου αναστατώθηκε τόσο πολύ που οι νευρώνες τρελάθηκαν από τη χαρά τους κι άρχισαν να κάνουν αναρίθμητες συνάψεις και, ευθύς αμέσως, ανέσυραν τη φράση του Ευαγγελιστή Ματθαίου Εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος [αμήν]. Τέτοιας έντασης αναστάτωση δεν είναι και πολύ συχνή, κι όσο περνάνε τα χρόνια γίνεται όλο και πιο σπάνια. Μια παρόμοια αναστάτωση είχα πάθει όταν διάβασα, πριν πολλά πολλά χρόνια,  τρεις στίχους της Σαπφούς. Δεν είμαι θεωρητικός ή κριτικός της λογοτεχνίας να κρίνω και να αξιολογήσω, βασιζόμενος σε κάποιο κανόνα,  την ποιότητα λογοτεχνικών κειμένων (μυθιστόρημα, διήγημα, ποίηση και άλλα). Διάβασα κείμενα που με αναστάτωσαν, με συγκίνησαν πολύ, ακόμα και σωματικά –  αρχίζω να περπατάω πέρα δώθε για να εκτονώσω την ένταση που νιώθω. Κάτι τέτοιο έπαθα όταν διάβασα το Ζ 84 του Θουκυδίδη –  εάν τον έχετε πρόχειρο ρίξτε, σας παρακαλώ,  ένα βλέφαρο, εάν δεν φοβάστε μη σας φύγει η μαγκιά  –  όταν διάβασα το Έγκλημα και Τιμωρία, όταν διάβασα το Ποιος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου, όταν είδα τον Πολίτη Κέιν –  εάν υπάρχει συγκλονιστικότερη ταινία, ας μου πει κάποιος να τη δω και ίσως αναθεωρήσω τη γνώμη μου.

ΤΟ τρίστιχο κείμενο της Σαπφούς, που θα μελετήσουμε σήμερα,  δεν είναι δύσκολο, η γυναίκα έγραφε απλά και λιτά, απέριττα –  τον πόνο της θέλει να εκφράσει, ή τον θαυμασμό της, όπως στους στίχους που θα εξετάσουμε, κι όταν θέλουμε εκφράσουμε τον πόνο μας, τον θαυμασμό μας , τις σκέψεις μας, μιλάμε και γράφουμε απλά και απέριττα. Ο πόνος της Σαπφούς είναι διάχυτος σε πολλά ποιήματά της: είναι ο πόνος του χωρισμού και του αποχωρισμού, πόνος πανανθρώπινος. Όταν χωρίζουμε, αλλάζουμε, γεννιόμαστε, αφήνουμε μια οικεία κατάσταση κι αυτή η απώλεια προκαλεί πόνο: όταν γεννιόμαστε, χωρίζουμε από τη μάνα μας – σωματικά τη στιγμή της γέννησης, ψυχικά λίγους μήνες αργότερα. Για να αρχίσεις να ζεις, πρέπει να (απο)χωριστείς από τη μάνα σου και κάθε φορά που χωρίζουμε, από την μάνα μας χωρίζουμε κι αρχίζουμε μια νέα ζωή –  εάν δεν πέσουμε σε βαριά κατάθλιψη, δεν αυτοκτονήσουμε, δεν τρελαθούμε και δεν σκοτώσουμε και κάνουμε κάγκελο (πάμε φυλακή). Νέα ζωή δεν έχει, εάν δεν θα χάσεις όλα! Η Σαπφώ χώρισε πολλές φορές, μιας και οι μαθήτριές της, με τις οποίες συνδεόταν συναισθηματικά, ας μείνουμε στο συναισθηματικά,  έφευγαν, για να παντρευτούν, και την εγκατέλειπαν και η Σαπφώ βυθιζόταν σε πελάγη οδύνης και ανείπωτου πόνου. Αυτή είναι η Σαπφώ, με λίγα λόγια.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα ασχοληθούμε με την ανταπόδοση της φονικής βίας, τη γνωστή βεντέτα, μεταξύ οικογενειών κτηνοτρόφων. Η συρρίκνωση της οικογενειακής (οικιακής)  κτηνοτροφίας σε λίγες περιοχές της νότιας Ευρώπης (Κρήτη, Μάνη, Αλβανία,  Σαρδηνία, Κορσική και αλλού) επέφερε και τον περιορισμό της βεντέτας, ένα κοινωνικό φαινόμενο που αναμένεται να εξαλειφθεί με την εξαφάνιση της οικιακής κτηνοτροφίας και την εγκατάλειψη της υπαίθρου. Αναμένεται – κι εμείς αναμένουμε. Η βεντέτα έχει μια ιστορία που ξεπερνάει τα 8.000 χρόνια –  ήταν αποτέλεσμα της συγκρότησης των ποιμενικών κοινωνιών, αναπόφευκτη συνέπεια του  ποιμενικού τρόπου παραγωγής. Η ζωοκλοπή και η βεντέτα ήταν τα δύο κοινωνικά φαινόμενα που εκκίνησαν τη διαδικασία της εμφάνισης της πολεμικής κοινωνίας. Μέχρι τότε δεν υπήρχαν πολεμικές κοινωνίες –  αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε ο πόλεμος. Υπήρχε αλλά ήταν  περιστασιακός, μικρής διάρκειας και ελάχιστων φόνων και τραυματισμών.

ΓΙΑ να κατανοήσουμε την ανταπόδοση της φονικής βίας στις ποιμενικές κοινωνίες θα πρέπει να θέσουμε το εξής θεμελιώδες ερώτημα. Την εποχή της εμφάνισης και αποκρυστάλλωσης της ποιμενικής κοινωνίας, περί το 6.000-5.000 π. Χ., οι περισσότερες κοινωνίες του πλανήτη ήταν τροφοσυλλεκτικές -κυνηγητικές –  ένας μικρός αριθμός αγροτικές (γεωργικές κυρίως με εκτροφή μικρού αριθμού ζώων) και λίγες  ποιμενικές –  στις ημιερημικές και ερημικές περιοχές της Δυτικής Ασίας και της Αραβικής χερσονήσου και στην αχανή ευρασιατική στέπα. Γιατί οι ποιμενικές κοινωνίες μετεξελίχθηκαν σε πολεμικές και όχι οι τροφοσυλλεκτικές και οι αγροτικές; Δεν πρέπει να απαντήσουμε σε αυτό το θεμελιώδες ερώτημα; Να διευκρινίσω ότι πολεμική κοινωνία είναι η κοινωνία η οποία δεν μπορεί να αναπαραχθεί εάν δεν πολεμήσει, δηλαδή, εάν δεν εκδιώξει ή εξοντώσει τους γείτονές της (οικογένεια, γένος [σόι], φρατρία, φυλή, ομοσπονδια φυλών) και αρπάξει τον κινητό της πλούτο (ζώα και νεαρές γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας) και τα λιβάδια της. Οι πολεμικές κοινωνίες δεν γνωρίζουν την ειρήνη, είναι σε διαρκή πολεμική ετοιμότητα. Κι αυτή η κατάσταση καθόρισε και την κοσμοαντίληψη των ποιμενικών-πολεμικών κοινωνιών, την οποία ενστερνίζεται και ο σημερινός δυτικός πολιτισμός και ο καπιταλισμός: η επιβίωση εξασφαλίζεται με την ισχύ, όλα προέρχονται από την ισχύ και κατατείνουν προς την ισχύ, η στρατηγική επιδίωξη,  η πυρηνική επιθυμία δηλαδή, είναι η αύξηση της ισχύος, η εκπλήρωση της οποίας θα επιφέρει την κατάργηση της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση(Θεός, αθανασία). Η λύση σε όλα τα ζωτικά προβλήματα είναι η αρπαγή, η καταστροφή και η εξόντωση.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ και τις επόμενες δύο μέρες θα σχολιάσω τους τρεις, κατά τη γνώμη μου, ωραιότερους και σημαντικότερους στίχους της δυτικής ποίησης: δύο γυναικών και ενός άντρα. Μετά, θα απαντήσω στο ερώτημα του τίτλου. Υπάρχουν ποιητές και ποιήτριες που γνωρίζουν τον πόνο τους και άλλοι/άλλες που δεν τον γνωρίζουν. Οι πρώτοι/πρώτες περιστρέφονται γύρω από αυτόν και τον εκφράζουν με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, οι δεύτεροι/δεύτερες όμως πονάνε μεν, δεν γίνεται αλλιώς, αλλά δεν γνωρίζουν ποιος είναι ο πόνος τους, με αποτέλεσμα να τους διαβάζεις και να πλήττεις αφόρητα.  Σήμερα θα ασχοληθώ με τρεις έξοχους, συγκλονιστικούς στίχους μιας Αμερικανίδας ποιήτριας, τους έγραψε το 1858. Απαιτείται όμως μια σύντομη εισαγωγή.

ΘΑ μπορούσαμε να συνοψίσουμε την ποιμενικής προέλευσης αρχαιοελληνική και ιουδαϊκοχριστιανική πατριαρχία, ανδροκρατία δηλαδή, την οποία κληρονόμησε ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, η δυτική νεωτερικότητα,  με μια πάρα πολύ γνωστή φράση από το Κατά Ματθαίον (28.19), την οποία θα μπορούσαμε να τη διαβάσουμε ως τρεις στίχους. Πριν την/τους εκθέσω , θα ήθελα να πω ότι τους διαβάζω, τους προσλαμβάνω ως μεταξύ των χυδαιότερων προτάσεων της δυτικής γραμματείας, παρ΄όλο που εμπεριέχουν τρεις πολύ σημαντικές και πολύ ωραίες λέξεις, αν τις δεις από άλλη οπτική γωνία, δηλαδή μη πατριαρχική. Μία άλλη λέξη όμως τις πιάνει από τα μαλλιά και τις βυθίζει στον βόθρο της χυδαιότητας.  Γιατί όμως θεωρώ αυτή τη φράση χυδαία; Ποιος, ποια με βοήθησε να την κατανοήσω; Ας διαβάσουμε τη φράση και συνεχίζω:

εις το όνομα του Πατρός

και του Υιού

και του Αγίου Πνεύματος

      [Αμήν !]

ΠΩΣ θα μπορούσαμε, φίλες και φίλοι, να τους αντιστρέψουμε αυτούς τους στίχους, να τους διαστρεβλώσουμε, παραμορφώσουμε, αλλοιώσουμε, απαλλοτριώσουμε, πώς θα μπορούσαμε να τους δούμε από την οπτική γωνία της γυναίκας, χωρίς δηλαδή να υπάρχει ετεροκαθορισμός,  και να δημιουργήσουμε τρεις από τους ωραιότερους και σημαντικότερους στίχους της δυτικής ποίησης, από την Ιλιάδα μέχρι στις μέρες μας; Δεν θα ήταν μια τέτοια αντιστροφή επαναστατική πράξη; Θα μπορούσε να το κάνει αυτό κάποιος, κάποια που δεν θα ήταν γνήσια επαναστάτης/επαναστάτρια; Όχι, δεν θα μπορούσε. Δεν θα μπορούσε να το κάνει άντρας, τον Θεό μπάρμπα να είχε –  που τον έχει. Δεν θα το έκανε ούτε ο Μίλτον ούτε ο Πάουντ ούτε ο Ελύτης ούτε ο Μπουκόφσκι.  Μόνο μια γυναίκα θα μπορούσε να το κάνει αυτό –  και το έκανε! Αμερικανίδα, το 1858 –  η ημέρα που γράφτηκαν οι στίχοι αυτοί ήταν η μέρα της εκκίνησης της κοσμογονικής κοινωνικής επανάστασης των γυναικών που συνεχίζεται ακόμα. Να οι στίχοι:

In the name of the Bee

And of the Butterfly

And of the Breeze – Amen!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΕ κριτήριο τη θέση και τη λειτουργία του πολέμου στις κοινωνίες και τους πολιτισμούς θα μπορούσαμε να διακρίνουμε την ιστορία του ανθρώπου σε δύο περιόδους: την ειρηνική και την πολεμική, τις ειρηνικές κοινωνίες και ειρηνικούς πολιτισμούς και τις πολεμικές κοινωνίες και πολεμικούς πολιτισμούς. Πριν με παρεξηγήσετε, σπεύδω αμέσως να τονίσω με έμφαση ότι κατά τη διάρκεια της ειρηνκής περιόδου γίνονταν πόλεμοι και ότι στις πολεμικές κοινωνίες και πολεμικούς πολιτισμούς δεν γίνονται πάντα πόλεμοι, αν και υπήρξαν κοινωνίες που πολεμούσαν κάθε χρόνο, όπως η αρχαία ελληνική και η ρωμαϊκή. Η ειρηνική περίοδος καλύπτει χρονικά όλη την αθρωπογένεση, πάνω από 5 (πέντε) εκατομμύρια χρόνια, και το μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξης του είδους μας, του homo sapiens sapiens, μέχρι το 5.000 π. Χ., όταν εμφανίστηκαν οι πολεμικές κοινωνίες και οι πολεμικοί πολιτισμοί. Η εμφάνιση αυτών των κοινωνιών και της πολιτισμικής παράδοσης που διαμόρφωσαν είναι το κρισιμότερο σημείο της ιστορίας του ανθρώπου. Η πολιτισμική παράδοση των ειρηνικών κοινωνιών, της αποδοχής της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση,  αμφισβητήθηκε και πολεμήθηκε από την πολιτισμική παράδοση των πολεμικών κοινωνιών –  της επιθυμίας κατάργησης της εξάρτησης από την κοινωνία και τη φύση.

ΠΟΛΕΜΙΚΗ κοινωνία και πολεμικός πολιτισμός είναι η κοινωνία και ο πολιτισμός που δεν μπορούν να αναπαραχθούν εάν δεν διεξαγάγουν πόλεμο. Εάν δεν το κάνουν, θα πάψουν να είναι αυτό που είναι, θα καταρρεύσουν. Εάν οι δυτικές κοινωνίες, αρχής γενομένης από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή και μέχρι και τις σημερινές καπιταλιστικές, δεν πολεμούσαν, θα έπαυαν να ήταν αυτό που ήταν και που είναι. Και πολεμούσαν κυρίως μεταξύ τους! Τώρα δεν μπορούν να πολεμήσουν μεταξύ τους, τώρα μπορούν να πολεμήσουν μόνο ενωμένες εναντίον ενός εχθρού. Τώρα, εάν σταματήσει η πολεμική βιομηχανία, ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει. Ακόμα κι αν δεν μπορούν να πολεμήσουν, αν δεν μπορούν να βρουν κάποιον αντίπαλο – πάντα βρίσκουν –  για να υπάρξουν πρέπει,  είναι αναγκασμένες να παραγάγουν όπλα χωρίς σταματημό. Υπάρχουν λοιπόν πολλά ζητήματα που πρέπει να εξετάσουμε, να ερευνήσουμε, να μελετήσουμε, να σκεφτούμε, να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε,  με ανοιχτό μυαλό, χωρίς φόβο και προκαταλήψεις.

Continue reading →