φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ και αύριο θα ασχοληθούμε με τη λατρεία της ταλαιπωρίας και της άνεσης· αν και το θέμα έχει ερευνηθεί λεπτομερειακά από την πρωτοπόρα ελληνική διανόηση, ακαδημαϊκή και μη, θα τολμήσουμε να εκθέσουμε και τις δικές μας σκέψεις. Θα το κάνουμε διότι παρέβλεψαν κάτι πολύ σημαντικό: τη σχέση της ταλαιπωρίας με τον ηρωισμό και την δημοκρατίαν και τη σχέση της άνεσης με τον θεόν και την επιθυμία της  θεοποίησης. Πολύ σοβαρή παράβλεψη. Το γεγονός δε ότι δεν είδαν την άνεση, τον θεόν δηλαδή,  ως την πιο σοβαρή μορφή ταλαιπωρίας είναι κάτι το οποίο μπορούμε βεβαίως να συγχωρέσουμε, όχι όμως και να ξεχάσουμε. Υπάρχει και μια άλλη πτυχή, ένα άλλο ερώτημα. Εάν ο Υποτελής είναι ταλαίπωρος, πολύ ταλαίπωρος, δεν μπορεί να μην είναι ταλαίπωρος, πώς και ζει μέσα στις ανέσεις; Πώς συνδυάζεται η ταλαιπωρία με την άνεση;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η λατρεία της αμεταβλησίας είναι μία από τις λατρείες του δυτικού Κυρίου, της δυτικής Κυριαρχίας, του δυτικού πολιτισμού. Επικράτησε σχεδόν για πάνω από δύο χιλιετίες και σήμερα θα εξετάσουμε την καταγωγή της, την παρακμή και τον θάνατό της. Τόσο η προκείμενη όσο και οι άλλες λατρείες (της ταχύτητας, της απόστασης, του ύψους, της πτήσης, της λάμψης, της αφθαρσίας, της σωματικής αθανασίας, της ισχύος, της αύξησης της ισχύος, του βάρους, του μεγέθους, της σπανιότητας, του βεληνεκούς, της διείσδυσης, της αορατότητας  και άλλες πολλές ), αν και έχουν διατυπωθεί ρητά και σαφώς  στα κείμενα της αρχαϊκής εποχής (750-450 π. Χ.), δεν έχουν διερευνηθεί και μελετηθεί. Θα το κάνουμε εμείς. Έχουμε ήδη εξετάσει κάποιες από αυτές (στην κατηγορία Οι λατρείες της Δύσης), θα συνεχίσουμε όμως φέτος  ακάθεκτοι.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΦΙΛΗ μού ζήτησε, εάν, και όταν, γράψω το σημείωμα για τη λατρεία του μαρμάρου, που πρόσφατα είχα προαναγγείλει αλλά το ξέχασα, να παραθέσω στοιχειώδη βιβλιογραφία για την επεξεργασία και τη χρήση του μαρμάρου στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή κοινωνία. Με ευχαρίστηση και το σημείωμα γράφω  και βιβλιογραφία παραθέτω.

ΟΙ αρχαιολόγοι, φίλες και φίλοι, υποστηρίζουν ότι έχει διασωθεί μόνο το ένα τοις χιλίοις από τα μαρμάρινα αγάλματα και ανάγλυφα μνημεία, κυρίως ταφικά. Ξέρετε τι έγιναν τα υπόλοιπα; Ασβέστης για την οικοδόμηση κατοικιών και ναών (χριστιανικών)! Έχουν σωθεί μόνο όσα δεν βρήκαν, είτε γιατί είχαν καταπλακωθεί από ερείπια είτε γιατί οι κάτοχοί τους φρόντισαν να τα θάψουν στη γη.

ΕΛΑΤΕ τώρα να κάνουμε μια καλλιτεχνική άσκηση στο πεδίο της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής. Θα τοποθετήσουμε με γνώμονα τον χρόνο κατασκευής όλα τα αγάλματα που έχουν βρεθεί, μαρμάρινα και ορειχάλκινα, σε δύο σειρές: ανδρική και γυναικεία. Να τι θα παρατηρήσουμε. Τα μαρμάρινα είναι πολύ περισσότερα. Όχι γιατί τα περισσότερα ορειχάλκινα ή χάλκινα έχουν χαθεί, έχουν γίνει νομίσματα ή εργαλεία ή οικιακά σκεύη, αλλά γιατί όντως τα περισσότερα ήταν μαρμάρινα, και θα δούμε γιατί. Θα παρατηρήσουμε επίσης ότι τα ανδρικά είναι πολύ περισσότερα από τα γυναικεία. Θα παρατηρήσουμε ότι αγάλματα γυναικεία από μέταλλα δεν υπάρχουν! Εάν κοιτάξουμε με προσοχή τις δύο σειρές, θα διαπιστώσουμε ότι με το πέρασμα του χρόνου, από το 650 π. Χ. μέχρι το 300 π. Χ., περιορίζομαι σε αυτή την περίοδο γιατί την γνωρίζω καλύτερα, οι μεν άνδρες αναπαρίστανται με ολοένα λιγότερα ρούχα, μέχρι που θα φτάσουμε στο σημείο να είναι σχεδόν όλα γυμνά ή ημίγυμνα, οι δε γυναίκες διατηρούν τα ρούχα τους, με μόνη μία εξαίρεση: τη θεά Αφροδίτη, τη θεά, την προσωποποίηση δηλαδή,  της γενετήσιας ορμής, της ερωτικής διέγερσης, του έρωτα. Θα παρατηρήσουμε κάτι ακόμα, πολύ σημαντικό: ενώ αναπαρίστανται μόνο γυναίκες νεαρής ηλικίας για όλη αυτή την περίοδο, η ηλικία των ανδρών μειώνεται ώστε από το 450 π. Χ. και μετά η πλειονότητα των αγαλμάτων αναπαριστά αγένειους έφηβους ή άνδρες πολύ νεαρής ηλικίας, γυμνούς ή ημίγυμνους. Εάν επιδιώκετε να μελετήσετε την παιδεραστία στην αρχαία Ελλάδα, μην κάνετε το λάθος να περιοριστείτε στα κείμενα και αδιαφορήσετε για τη γλυπτική! Αφροδίτες γυμνές και έφηβοι γυμνοί ή ημίγυμνοι –  και λευκοί! Το μέταλλο δεν προσφέρεται για την απεικόνιση του λευκού!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟΝ  χρόνο, τις γυναίκες και τα παιδιά δεν μπορούμε να τα νικήσουμε, διατείνεται μια λαϊκή ρήση. Οι γυναίκες όμως, όχι όλες, και ολοένα και περισσότεροι άνδρες,  αλείφουν το πρόσωπό τους με αντιγηραντικές κρέμες θέλοντας και προσπαθώντας να νικήσουν το γήρας, τα γηρατειά. Δεν είναι ο μόνος τρόπος, υπάρχει και η πλαστική χειρουργική και οι ενέσεις και τα υπερτρόφιμα, και άλλα που δεν τα γνωρίζω,  αλλά εστιάζω στις αλοιφές γιατί ήταν ένας από τους δύο τρόπους να γίνει κανείς αγήρως και αθάνατος στην ηρωική ποίηση της αρχαϊκής περιόδου (Ησίοδος). Ο άλλος (Ιλιάδα, Οδύσσεια και ομηρικοί ύμνοι) ήταν τα υπερτρόφιμα νέκταρ (ποτό) και αμβροσία (φαγητό). Το νέκταρ είναι ο κύριος(-ταρ) του θανάτου (νεκ-) και η αμβροσία η έλλειψη (α-)  του θανάτου (βροτός: θνητός).

ΟΠΟΙΟΣ και όποια θέλει να νικήσει τα γηρατειά, θέλει να γίνει αθάνατος. Πίσω από τις αντιγηραντικές κρέμες καιροφυλακτεί η επιθυμία της σωματικής αθανασίας. Ένας από τους βασικούς λόγους που θα θέλαμε να είμαστε αθάνατοι είναι να  είμαστε πάντα νέοι, και όχι αθάνατοι αλλά γέροι πολλών αιώνων και πολλών χιλιετιών. Να είσαι αθάνατη και γριά δεν θα το ήθελε καμιά γυναίκα – ούτε άνδρας, αν και δεν είμαι και πολύ βέβαιος. Έτσι, οι αντιγηραντικές κρέμες δεν είναι τίποτα άλλο παρά η απόπειρα υλοποίησης της επιθυμίας που καταγράφεται στον λογότυπο αγήρως και αθάνατος (ή αθάνατος και αγήρως) που διαβάζουμε αρκετές φορές στην Ιλιάδα, την Οδύσσεια, τους ομηρικούς ύμνους και τον Ησίοδο.

ΟΙ Θ 538-540  είναι  από τους διασημότερους στίχους της Ιλιάδας. Εκεί, ο Έκτωρ εύχεται, επιθυμεί δηλαδή,  και λέει, γιατί εάν εγώ  (538, ει γάρ εγών ως/)  ήμουνα αθάνατος και αγέραστος για πάντα (539, είην αθάνατος και αγήρως ήματα πάντα), θα με τιμούσαν όπως τιμούν την Αθηνά και τον Απόλλωνα (540, τιοίμην δ΄ ως τίετ΄ Αθηναίη και Απόλλων). Πιο σαφής διακήρυξη της επιθυμίας να γίνει θεός ο ήρωας τσομπάνης πολεμιστής δεν υπάρχει. Διακήρυξη που διαυγάζει με τον καλύτερο τρόπο το φλέγον ζήτημα ποιοι ήταν οι θεοί. Ας δούμε τώρα πως μπλέκονται στα πόδια των αντιγηραντικών κρεμών η φιλοσοφία και η επιστήμη – και η πολιτική ασφαλώς.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ φρούριο το γνωρίζει μόνο ένας πολιτισμός, ο δυτικός, κανένας άλλος. Η αρχαιότατη μορφή του ανάγεται στις ινδοευρωπαϊκές ποιμενικές κοινωνίες, πήρε όμως τη μορφή που γνωρίζουμε όταν οι ελληνόφωνοι ποιμένες εισβολείς και κατακτητές εγκαταστάθηκαν μόνιμα στις περιοχές των αγροτικών κοινοτήτων της ελλαδικής χερσονήσου. Το φρούριο είναι συστατικό στοιχείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, τόσο θεμελιώδες που συνέβαλε στη διαμόρφωση τις λατρείας του φρουρίου, της επιθυμίας δηλονότι, αφού δεν υπάρχει λατρεία που να μην παραπέμπει σε επιθυμία. Θα δούμε περί ποιας επιθυμίας πρόκειται.

Η αρχαιότατη μορφή του φρουρίου είναι το ενδιαίτημα του ποιμενικού γένους, ο οίκος. Ο (F)οίκος, διαβάζουμε στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια ήταν ενδιαίτημα ανθρώπων (δώμα, δόμος) και εκτρεφομένων ζώων, ο κοινός χώρος των οποίων ονομάζονταν αυλή, που προφυλάσσονταν από ψηλό τείχος. Το οικοδομικό υλικό της κατασκευής όλου αυτού του φρουρίου ήταν το ξύλο –  και του τείχους και του τοίχου του δόμου, των δωματίων. Ο δόμος είναι μια ξύλινη κατασκευή, ενώ η αρχική σημασία της λέξης δομή είναι ‘ξυλοδεσιά’ .

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ λευκό και το μαύρο δεν είναι χρώματα, θα τα θεωρήσουμε όμως χρώματα. Το λευκό είναι  φως, το μαύρο είναι  απουσία φωτός. Το λευκό είναι η μέρα, το μαύρο είναι το σκοτάδι·  το λευκό είναι η ζωή, το μαύρο είναι ο θάνατος· το λευκό είναι η χαρά, το μαύρο είναι η θλίψη· το λευκό είναι η καθαριότητα, το μαύρο είναι η βρομιά· το λευκό είναι η επιείκεια, το μαύρο είναι η αυστηρότητα· το λευκό είναι η παιδικότητα, το μαύρο είναι τα γηρατειά· το λευκό είναι η τρομοκρατία, το μαύρο είναι η εξέγερση· το λευκό είναι ο Κύριος, το μαύρο ο εξεγερμένος, ο επαναστάτης· το λευκό είναι η κατάφαση, το μαύρο η άρνηση. Γιατί το λευκό και το μαύρο να παραπέμπουν σε αυτούς τους χαρακτηρισμούς, τους συνειρμούς, τις παρασημάνσεις (παραδηλώσεις);

ΟΥΤΕ το λευκό ούτε το μαύρο διαθέτουν εγγενώς τους  χαρακτηρισμούς και τις ιδιότητες που εξέθεσα. Δύο πολύ γνωστά παραδείγματα:  δεν είμαστε λευκοί, δεν ανήκουμε στη λευκή φυλή, δεν υπάρχει λευκοί –  μπορείτε να φανταστείτε πως θα ήμασταν λευκοί;  –  ούτε το κρασί που πίνουμε είναι λευκό. Γιατί όμως θεωρούμε το χρώμα του δέρματός μας λευκό και το κρασί λευκό;  Γιατί το λευκό διαθέτει ένα στοιχείο υπεροχής και είναι ταυτόσημο με την (κοινωνική) ανωτερότητα. Γιατί όμως;  Και γιατί το μαύρο να είναι ταυτόσημο  με χαρακτηρισμούς αρνητικούς;  Σήμερα, φίλες και φίλοι, θα ασχοληθούμε με την προέλευση της σύγκρουσης φωτός και σκότους, λευκού και μαύρου χρώματος. Θα προσθέσω άλλη μια αφορμή να γίνω αντιπαθητικός και δυσάρεστος, θα χαρίσω άλλη μια ώθηση για τη σκέψη –  για όσους και όσες σκέφτονται, βεβαίως.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΝΑ από τα πολλά πολλά κατάλοιπα του παρελθόντος του πολιτισμού μας είναι η αντίληψή μας για την ψυχή. Ο χαρακτηρισμός κατάλοιπα (λείψανα, απομεινάρια) καταγράφει μια αναντιστοιχία μεταξύ μιας παραδοσιακής αντίληψης και μιας νέας αντίληψης, η οποία δεν είναι διαδεδομένη, εξαπλώνεται όμως. Η εξάπλωση αυτή ενδέχεται να είναι η ορατή πλευρά μιας επαναστατικής μοριακής αλλαγής, εάν βέβαια η νέα αντίληψη, η νέα ιδέα, η νέα γνώση, η νέα πρακτική εγκαταλείπει το χώρο της μεταφυσικής και της επιθυμίας και διαυγάζει την πραγματικότητα ή θέτει ζήτημα νέων αξιών και πρακτικών, όπως συμβαίνει με την νέα αντίληψη περί ψυχής. Επειδή η αλλαγή είναι μοριακή, κινείται στο χώρο της καθημερινότητας, δεν φαίνεται να είναι επαναστατική – η αντίληψη όμως αυτή είναι ένα ακόμα από τα πολλά κατάλοιπα του παρελθόντος.

ΤΟ γιατί υπάρχουν κατάλοιπα, και μάλιστα πολλά, σε διαφορετικές αλλά διαδοχικές φάσεις ενός πολιτισμού, σε διαφορετικούς αλλά διαδοχικούς τρόπους παραγωγής, είναι ένα ζήτημα για το οποίο δεν έχουμε ασχοληθεί διεξοδικά – είναι μία από τις πολλές έρευνες που πρόκειται να γίνουν. Η επιβίωση αυτών των καταλοίπων δείχνει ότι υπάρχουν μόνιμα  χαρακτηριστικά σε όλες τις φάσεις του πολιτισμού μας, τα οποία επιχειρούμε να εντοπίσουμε και να αναδείξουμε. Μία εξήγηση που δίνουμε είναι αυτή της κοινωνικής αδράνειας:  ο τρόπος παραγωγής και ζωής αλλάζει πιο εύκολα και πιο γρήγορα από ό,τι οι ιδέες και οι αντιλήψεις.

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ παρουσιάζει και το ζήτημα του τρόπου αναπαραγωγής και επιβίωσης ενός πολιτισμικού καταλοίπου. Εδώ η συμβολή της γλώσσας είναι σαφής. Όταν λέμε ότι κάποιος ξεψυχάει εννοούμε ότι πεθαίνει αλλά το ρήμα ξεψυχάω  εμβολιάζει στον εγκέφαλό μας την αντίληψη ότι η ψυχή φεύγει από το σώμα. Και προφανώς δεν μπορεί παρά να φεύγει από μια οπή (το στόμα), εφόσον το σώμα είναι η κατοικία ή η φυλακή της ψυχής . Επειδή όταν πεθαίνουμε βογκάμε (επιθανάτιος ρόγχος), και βογκάμε για να νιώσουμε καλύτερα σωματικά, να εκτονώσουμε το άγχος μας, αυτό το βογκητό, αυτή η θορυβώδης και τρομακτική και βασανιστική εκπνοή εκλαμβάνεται ως ψυχή που προσπαθεί εναγωνίως να φύγει. Εάν θέλουμε να ζήσουμε, να κρατηθούμε στη ζωή λίγα ακόμα δευτερόλεπτα, και το κάνουμε όχι λόγω φόβου αλλά λόγω απληστίας, η ψυχή δεν φεύγει – εάν παραιτηθούμε και χαλαρώσουμε, φεύγει, ξεψυχάμε. Τι γίνεται όμως με αυτούς και αυτές που πεθαίνουν χωρίς βογκητά; Τότε η ψυχή δραπετεύει ως η τελευταία ανάσα, η έσχατη πνοή, η έσχατη εκπνοή. Λέμε: εξέπνευσε! Πού πάει όμως η ψυχή; 

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Ο μαραθωνοδρόμος είναι ένας άθλιος άνθρωπος – άθλιος, με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξης, ταλαίπωρος δηλαδή. Τι είναι αυτό που ωθεί έναν άνδρα ή μια γυναίκα, ευτυχώς είναι ελάχιστοι και ελάχιστες, να υποστεί μια τέτοια απάνθρωπη ταλαιπωρία; Γιατί καθιερώθηκε το αγώνισμα του μαραθώνιου δρόμου, κάτω από ποιες συνθήκες και προϋποθέσεις; Αυτά τα ερωτήματα θα μας απασχολήσουν σήμερα, φίλες και φίλοι.

Continue reading →