φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΕΘΑΝΕ πριν λίγες μέρες, στις 25 Οκτωβρίου, ο Μάικ Ντέιβις (Michael Ryan Davis), σε ηλικία 76 ετών, μαρξιστής γεωγράφος και πολεοδόμος, καθηγητής Πανεπιστημίου – φορτηγατζής στα νιάτα του. Στα ελληνικά έχει δημοσιευτεί το βιβλίο του “Πέρα από το Blade Runner. Αστικός έλεγχος –  Η οικολογία του φόβου” (εκδ. futura, μετ. Γιάννης Χαραλαμπίδης). Το κομβικό του ενδιαφέρον είναι η καταστροφή και η ιδιωτικοποίηση, η στρατιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου των αστεακών κέντρων που έχει σχεδιάσει και εκτελέσει το κράτος, πολιτική στρατηγική που δεν περιορίζεται στο Λος Άντζελες, που περιγράφει διεξοδικά ο Ντέιβις, αλλά σε όλες τις χώρες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού.

ΜΙΑ από τις συνέπειες της καταστροφής και ιδιωτικοποίησης του δημόσιου αστεακού χώρου (κι όχι αστικού), είναι η ενίσχυση του οικιακού εγκλεισμού. Ο κοινόκτητος και κοινόχρηστος δημόσιος χώρος, που ήταν ένας πολυλειτουργικός χώρος, όπου μπορούσες να ζήσεις, να μάθεις, να γνωρίσεις, να ακούσεις, να φας και να κοιμηθείς, να τραγουδήσεις και να χορέψεις, έχει γίνει απλά πέρασμα. Δεν μπορείς ούτε καν να καθίσεις –  μέχρι και τα παγκάκια έχουν αφαιρέσει σε πολλές πλατείες. Εγείρεται όμως το ερώτημα, εάν η ενίσχυση του οικιακού εγκλεισμού είναι επιδιωκόμενη ή προκύπτουσα συνέπεια.

Continue reading →

“Είμαι το τυχερό παιχνίδι των απατεώνων και το μεγαλείο της μεγαλοπρέπειας. Είμαι η νίκη, η περιπέτεια και η δύναμη του ισχυρού”

Μαχαμπαράτα, Μπαγκαβάντ-Γκιτά (κεφ. δέκατο [Η δόξα του Απόλυτου], στ. 36)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΛΙΓΟ πριν αρχίσει η καθοριστικής σημασίας μάχη του Κουρουξέτρα, στην πεδιάδα (ξέτρα) Κούρου, κοντά στο σημερινό Δελχί, ο Κρίσνα (σημαίνει “μελαμψός”), το Υπέρτατο Ον, το Υπέρτατο Πρόσωπο, η Αιτία των αιτιών, μία από τις ενσαρκώσεις (αβατάρα) του θεού Βίσνου, απαντά στις ερωτήσεις του Αρτζούνα (“Αργυρόχρωμος”), του αρχηγού της μίας παράταξης, των Πάνταβα, πριν πάρει τα ηνία του άρματος του Αρτζούνα. Η συνομιλία αυτή είναι ένα πολύ μικρό μέρος των 180.000 στίχων της Μαχαμπαράτα (οι στίχοι της Ιλιάδας είναι 15.963), και είναι γνωστή με το όνομα Μαγκαβάντ-Γκιτά (Θείο Τραγούδι, Θεϊκή Δοξολογία, Θεϊκός Ύμνος). Ο Άρτζουνα μεταξύ των πολλών άλλων ζητά να μάθει ποιος είναι ο Κρίσνα και πώς μπορεί να τον γνωρίσει. Μία από τις απαντήσεις που δίνει ο Κρίσνα είναι η προμετωπίδα του σημερινού κειμένου.

ΔΕΝ υπάρχει καμία απολύτως αμφιβολία ότι ο ινδουιστής πάμπλουτος  πρωθυπουργός της Βρεταννίας Ρίσι (σημαίνει “σοφός”) Σούνακ γνωρίζει απέξω κι ανακατωτά την Μαγκαβάντ-Γκιτά κι έχει διαβάσει την Μαχαμπαράτα στα νιάτα του. Να σημειώσω ότι η Μαχαμπαράτα είναι για τους ινδουιστές  ό,τι είναι για μας τους δυτικούς η Ιλιάδα: είναι πολύ εντυπωσιακό πόσα κοινά σημεία έχουν η ινδουιστική και η δυτική κυριαρχία, τα οποία και θα εξετάσουμε στο κοντινό μέλλον. Είμαι επίσης βέβαιος ότι μεταξύ των πολλών στίχων που τον εντυπωσίασαν τα μάλα είναι και ο στίχος που παρέθεσα. Θα τον παραθέσω άλλη μια φορά, διότι φωτογραφίζει έξοχα τον νέο σοφό πρωθυπουργό:

Είμαι το τυχερό παιχνίδι των απατεώνων και το μεγαλείο της μεγαλοπρέπειας. Είμαι η νίκη, η περιπέτεια και η δύναμη του ισχυρού.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΝ και η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης (big bang) έχει γίνει γενικά αποδεκτή, υπάρχουν κάποιοι, λίγοι, αστροφυσικοί και κοσμολόγοι που δεν την δέχονται και προτείνουν άλλες θεωρίες. Δεν είμαι σε θέση να τις εκθέσω λεπτομερώς, δεν είμαι σε θέση να κρίνω, δεν είμαι σε θέση να υποστηρίξω  αυτή ή την άλλη θεωρία. Οι γνώσεις μου είναι ελάχιστες –  το ελάχιστες είναι ευφημισμός. Μου επιτρέπεται όμως να θέσω κάποια ερωτήματα και να διατυπώσω κάποιες παρατηρήσεις που αφορούν επιστημολογικά ζητήματα και ζητήματα της κοινωνιολογίας της γνώσης.

ΑΣ δούμε πρώτα τον όρο big bang, μεγάλη έκρηξη. Τι είναι αυτό το big, τι σημαίνει μεγάλη; Προφανώς υπάρχουν εκρήξεις διαφόρων μεγεθών –  υπάρχουν πολύ μικρές, μικρές, μέτριες, μεγάλες εκρήξεις. Μια έκρηξη μισού κιλού πυρίτιδας ή δυναμίτιδας  είναι μικρή σε σχέση με μια έκρηξη δέκα κιλών πυρίτιδας ή δυναμίτιδας. Η πρώτη ποσότητα δεν μπορεί να γκρεμίσει μια πολυκατοικία, η δεύτερη μπορεί. Η πρώτη μπορεί να κάνει κομμάτια ένα μικρό βράχο, η δεύτερη μπορεί να κονιορτοποιήσει ένα μικρό λόφο. Η πρώτη, η μικρή έκρηξη, παράγει μικρότερη ποσότητα ενέργειας από τη δεύτερη, τη μεγάλη. Η πρώτη είναι  λιγότερο ισχυρή από τη δεύτερη. Οι εκρήξεις λοιπόν έχουν σχέση με ισχύ και την παραγόμενη ενέργεια: οι έννοιες της ισχύος και της ενέργειας δηλώνονται με τις λέξεις πυρίτιδα και δυναμίτιδα (<δύναμις= ισχύς).

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΌΠΟΙΟΣ, όποια αποφασίσει να ασχοληθεί με τη γένεση, με τις απαρχές της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, θα έρθει αντιμέτωπος με δύο ερωτήματα (και οφείλει να διατυπώσει τις απαντήσεις του/της): γιατί τότε, εκεί και από ποιούς; Γιατί τον έκτο π. Χ. στις πλουσιότερες και ισχυρότερες πόλεις της Ιωνίας, και της Σικελίας και Κάτω Ιταλίας στη συνέχεια, κάποιοι άρχισαν να διατυπώνουν υποθέσεις (θεωρίες) για ποια ήταν η δύναμη εκείνη (αρχή) από την οποία προέρχονται όλα τα άλλα; Και το δεύτερο: γιατί αυτές οι πρώτες εικασίες εγκαινίασαν μια νέα πνευματική παράδοση, μια εποχή διανοητικού ενθουσιασμού,  που εξαπλώθηκε σε έκταση και ενισχύθηκε σε ένταση με κατάληξη τη φιλοσοφία του Πλάτωνος και του Αριστοτέλους; Εάν αυτά τα δύο ερωτήματα τα συνοψίσουμε σε ένα, θα πάρει την εξής μορφή: ποια ήταν η οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική κατάσταση τον έκτο αιώνα στις ιωνικές πόλεις κατά διάρκεια της οποίας γεννήθηκε, εμφανίστηκε η φιλοσοφία;

ΟΙ απαντήσεις που έχουν διατυπωθεί σε αυτά τα ερωτήματα είναι πολλές, πάρα πολλές. Θα εκθέσω τις επικρατέτεστερες, τις πιο γνωστές,  παραθέτοντας ένα απόσπασμα από το εισαγωγικό κείμενο του A. A. Long στο (συλλογικό)  Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι –  Συναγωγή Συστατικών Μελετημάτων (μετ. Θ. Νικολαΐδης, Τ. Τυφλόπουλος, επιμ. Δανιήλ Ιακώβ, εκδ. Παπαδήμας), σελ. 56.:

“Για ποιον λόγο όλα αυτά συνέβησαν όποτε και όπου συνέβησαν είναι ένα ερώτημα που συναρπάζει, αλλά και είναι αδύνατο να απαντηθεί με απόλυτη ακρίβεια. Μπορεί κανείς να επικαλεστεί  πολυάριθμους παράγοντες, μεταξύ των οποίων οι πλέον εύγλωττοι (που δεν παρατίθενται κατά σειρά προτεραιότητας) είναι: η πολιτική ελευθερία και η δυνατότητα για διάλογο, το διακρατικό εμπόριο και η επικοινωνία με τους αρχαιότερους πολιτισμούς της Αιγύπτου και της Ασίας, η εξάπλωση της εγγραματοσύνης, η κωδικοποίηση των νόμων, η απαρέσκεια απέναντι στους ανθρωπομορφικούς μύθους, η επιβράβευση της καινοτομίας και της αυτοπεποίθησης, ένα γενικό ενδιαφέρον για τη λεκτική επιδεξιότητα, μια ικανότητα χάρη στην οποία μπορεί κανείς να αντέξει στον συναγωνισμό, μια συνεοδητή ανάγκη για ανώτερη μόρφωση, ανησυχίες σχετικά με τον χαρακτήρα της ανθρώπινης ταυτότητας και της θέσης του ανθρώπου τόσο μέσα στον κόσμο όσο και στο επέκεινα.” Αυτά γράφει ο συντονιστής της συλλογής των μελετημάτων και σημειώνει: Η προσωπική μου συμβολή σε αυτόν τον κατάλογο έγκειται στο τελευταίο σημείο που αφορά την ανησυχία.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΔΩ και λίγους μήνες παρατηρείται στη Γερμανία μια νέα κοινωνική πρακτική, κοινωνική συμπεριφορά: οι συνταξιούχοι, άνδρες και γυναίκες, αφήνουν την κατάρα της μονήρους ευδαιμονίας, τη φρίκη της αυτάρκους μακαριότητας και ζουν ομαδικά, από 3 έως και 7, στο ίδιο σπίτι, ο καθένας, η καθεμία με το δωμάτιο του/της και περνώντας τον περισσότερο χρόνο στους κοινόχρηστους χώρους της κουζίνας και του σαλονιού. Η ομαδική συμβίωση ήταν, και συνεχίζει να είναι,  πολύ συνηθισμένη πρακτική στις μεγάλες γερμανικές πόλεις, κυρίως μεταξύ των αζευγάρωτων ανδρών και γυναικών ή των ζευγαριών. Στο σπίτι στο Βερολίνο που έζησα ένα κάποιο διάστημα συμβιώναμε τέσσερα “νοικοκυριά”: δύο ζευγάρια (το ένα με παιδί), ένας άντρας και μια γυναίκα.  Τέσσερα νοικοκυριά, ένα ψυγείο –  όχι τέσσερα νοικοκυριά, τέσσερα ψυγεία· ένα πλυντήριο, μία ηλεκτρική κουζίνα –  όχι τέσσερα πλυντήρια, τέσσερις κουζίνες. Ο ατομικισμός και ο εργενισμός αυξάνει την παραγωγή και την κατανάλωση, κατασπαταλά ενέργεια  και εργασία, και βέβαια αυξάνει την κερδοφορία –  η συλλογική ζωή, η ομάδική συμβίωση τα ελαχιστοποιεί όλα αυτά: ζήτω η μοναξιά και οι εργένηδες, βροντοφωνάζει ο καπιταλισμός, ζήτω η ομαδική συμβίωση διακηρύσσει η κοινωνική επανάσταση της συμβίωσης που εκκίνησε και θα κλιμακωθεί –  ειδάλλως δεν την βγάζουμε καθαρή.

Continue reading →