οι άεργοι, οι τρόφιμοι του Κράτους, και το μέλλον του καπιταλισμού

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΑΥΤΟΙ που καταναλώνουν τον υλικό (και τον άυλο σήμερα) κοινωνικό πλούτο είναι πάντα περισσότεροι από αυτούς που τον παράγουν: η διαπίστωση αυτή ισχύει για όλες τις κοινωνίες του παρελθόντος και του παρόντος  και θα ισχύει και γι΄ αυτές του μέλλοντος, κατά συνέπεια, θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε κοινωνικό νόμο. Πόσο περισσότεροι όμως; Η σχέση μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών του κοινωνικού πλούτου παραμένει ίδια σε όλες τις κοινωνίες;

Ο κοινωνικός νόμος της σχέσης κατανάλωσης και παραγωγής εμφανίζεται ανθρωπολογικά και ιστορικά με τρεις μορφές, σε τρεις κατηγορίες κοινωνιών, σε τρεις ευδιάκριτες ιστορικές εποχές. Στη πρώτη, η κοινωνία φροντίζει κάποια, λίγα, μέλη της, δεν ξεπερνούν το 2-5% του πληθυσμού,  που δεν μπορούν να συμμετέχουν στην παραγωγή λόγω φυσικής αδυναμίας: είναι τα μωρά, τα νήπια και τα πολύ μικρά παιδιά, οι έγκυες και λεχόνες γυναίκες, οι πολύ γέροι και οι άρρωστοι. Η αδυναμία αυτή είναι μικρής διάρκειας αλλά πάντα υπαρκτή και παρούσα, αφού δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία χωρίς γεννήσεις, παιδική ηλικία,  ασθένειες, γηρατειά και θάνατο. Είναι βέβαιο ότι η φροντίδα των αδύναμων μελών ήταν το χαρακτηριστικό γνώρισμα των προανθρώπινων κοινοτήτων και συνέβαλε, αν δεν ήταν ο βασικός καθοριστικός παράγοντας,  στην διαμόρφωση του ανθρώπου και της κοινωνίας. Μας διαφεύγει το γεγονός ότι και οι νεκροί καταναλώνουν, για τελευταία φορά, κοινωνικό πλούτο – η απομάκρυνση και η διαχείριση του νεκρού απαιτεί εργασία και κοινωνικό πλούτο. Θα πρέπει να ανοιχτεί τάφος, να κατασκευαστεί το φέρετρο, να ντυθεί ο νεκρός, να στηθεί μνημείο –  εάν εστιάσουμε σε αυτόν τον τρόπο διαχείρισης, που είναι και ο πιο συνήθης. Για 2, ας περιοριστούμε σε αυτόν τον αριθμό, εκατομμύρια χρόνια και για το συντριπτικά  μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ύπαρξης του ανθρώπινου γένους, κατά το οποίο ήμασταν τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί, οι κοινωνίες φρόντιζαν αυτούς που δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν στην παραγωγή του κοινωνικού πλούτου. Είναι η φάση με την μεγαλύτερη διάρκεια.

Continue reading →

οι αναγνωρίσιμοι και οι μη αναγνωρίσιμοι

“Αγαπητέ αναγνώστη, δέξου, σε παρακαλώ, αυτή την αφιέρωση! Είναι σαν να προσφέρεται με κλειστά μάτια, επομένως με ειλικρίνεια, δίχως ίχνος προμελέτης. Δεν ξέρω ποιος είσαι, δεν ξέρω πού βρίσκεσαι, δεν ξέρω το όνομά σου. Ωστόσο είσαι η ελπίδα μου, η χαρά μου, η αξία μου και η κρυφή τιμή μου”

Κοπεγχάγη, 1846

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΜΙΑ μέρα σα σήμερα, του Σταυρού, ρώτησα τον πατέρα μου, λίγα χρόνια πριν πάρει σύνταξη, πριν το 1990,  γιατί δεν πάει στη δουλειά και πάει στην εκκλησία. Με κοίταξε στα μάτια, όπως συνήθιζε,  και μου είπε ότι λίγα χρόνια πριν έπεσε ένας τεράστιος ογκόλιθος, στο λατομείο μαρμάτων που δούλευε, στην Παλιά Πεντέλη, ακριβώς δίπλα του. Όταν λέμε δίπλα του δεν εννοούμε ένα μέτρο αλλά ένα εκατοστό. Θεώρησε, κι εμείς δεν μπορούμε, δεν μας επιτρέπεται να πούμε απολύτως τίποτα,  ότι η Παναγία τον έσωσε, ενώ άλλους δεν τους έσωζε – κάθε τόσο θρηνούσαμε στη γειτονιά μας κάποιον λατόμο που άφηνε πίσω του γυναίκα και μικρά παιδιά. Ο πατέρας μου πέθανε τον περασμένο Ιανουάριο, λίγες μέρες μετά τα γενέθλιά μου. 88 χρονών.  Ό,τι γράψω φέτος, τα αφιερώνω στη μνήμη του· εάν δεν ήταν αυτός, εγώ δεν θα υπήρχα. Δεν εννοώ το σπέρμα του αλλά τη φροντίδα του. Θα τα αφιερώσω και στους φίλους μου και στις φίλες μου – εάν δεν με βοηθούσαν στις πολύ δύσκολες στιγμές, δεν θα ήμουν ζωντανός τώρα.  Και, όπως κάθε χρόνο, είναι αφιερωμένα στους λίγους αναγνώστες και τις λίγες αναγνώστριες, τους οποίους/οποίες αγαπώ τόσο πολύ που δεν θα μάθουν ποτέ πόσο. Ποτέ.

Continue reading →

θα τα ξαναπούμε τέλη Σεπτεμβρίου – τι έχουμε να πούμε, πόσα πράγματα θα γίνουν μέχρι τότε!

” δεν θέλω να δουλεύω καθόλου”

(Αγ., φίλη, πενηντάχρονη λαντσέρισα σε ψητοπωλείο)

April is the cruellest month, breeding/lilacs out of the dead land, mixing/memory and desire, stirring/dull roots with spring rain.

(T.S. Eliot, The Waste Land – Η Ρημαγμένη Γη)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΗΡΘΕ πάλι ο Απρίλης (όχι, δεν είναι ο σκληρότερος μήνας)  και, όπως κάθε χρόνο,  ήρθε η ώρα να χωρίσουμε για λίγους μήνες. Θα τα ξαναπούμε τέλη Σεπτέμβρη. Άρχισαν οι δουλειές στον λαχανόκηπο, τον βοτανόκηπο, το αμπέλι και τον οπωρώνα. Μέχρι τον Σεπτέμβρη θα γίνουν πολλά, οπότε τότε  θα σκεφτούμε και θα γράψουμε πολλά –  και, το σημαντικότερο, θα επανεξετάσουμε, θα αναθεωρήσουμε  και θα ξανασκεφτούμε πολλά. Σήμερα θα συνοψίσω τα βασικά σημεία των κειμένων των τελευταίων μηνών, τον προβληματισμό μου και τις απόψεις μου. Όλα αυτά θα είναι ο προσανατολισμός μου και για το προσεχές φθινόπωρο.

Continue reading →

ζει ο άνθρωπος χωρίς αυταπάτες; ποιος, πώς μπορεί να σταματήσει τον πόλεμο;

 

” . . . και προσδοκώ ανάστασιν νεκρών. . . ”

(από χριστιανική προσευχή)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΟΛΥΜΠΑΜΕ σε ωκεανό αυταπατών αλλά δεν το γνωρίζουμε. Δεν θα ήθελα να περιορίσω την ισχύ αυτής της διατύπωσης μόνο στον δυτικό, τον νεωτερικό άνθρωπο – εννοώ τον τρόπο σκέψης που θεμελιώθηκε στη δυτική Ευρώπη από το 1600 μ. Χ. και μετά, με καταβολές από την ελληνορωμαϊκή και πρωτοχριστιανική αρχαιότητα – επειδή όμως γνωρίζω μόνο αυτόν, αναφέρομαι σε αυτόν. Ποιο είναι το κομβικό χαρακτηριστικό αυτού του τρόπου σκέψης; Με τη σκέψη μας και τη γνώση, με τον ορθό λόγο, μπορούμε να αυξήσουμε την ισχύ μας και να καθυποτάξουμε τη φύση, τις ορμές μας, τα πάθη μας, τις αντιφάσεις μας. Μπορεί να υπάρξει εξέλιξη και πρόοδος και μπορούμε να επιλύσουμε τα κοινωνικά προβλήματα. Αν συγκρίνουμε όμως την κατάσταση τη σημερινή με αυτήν του 1650, ας πούμε, θα διαπιστώσουμε ότι σήμερα βρισκόμαστε στα πρόθυρα της εξάλειψης της φύσης και της ζωής, της καταστροφής του πολιτισμού. Μπορούμε να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή; Μπορούμε να σταματήσουμε τη βία μεταξύ των ανθρώπων; Μπορούμε να σταματήσουμε τον πόλεμο – αυτόν που γίνεται στην Ουκρανία; Όχι, σε καμία περίπτωση. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα αποτελέσματα και τις συνέπειες της αύξησης της ισχύος. ‘Αρα; Άρα, η εμπιστοσύνη στη σκέψη, στον ορθό λόγο, στη συνείδηση, στην ελεύθερη βούληση, στην ελευθερία ήταν και είναι μια αυταπάτη. Ο πολιτισμός μας στηρίζεται πάνω σε αυτήν την αυταπάτη. Να ήταν μόνο μία, να ήταν μόνο αυτή!

Continue reading →

προληπτική καταστολή, προληπτική αντιεξέγερση, προληπτική αντεπανάσταση

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΤΟΝ “Φαίδωνα” ο Πλάτων περιγράφει την εκτέλεση της θανατικής ποινής που επιβλήθηκε στον Σωκράτη: θανάτωση με κατάποση κωνείου. Ο Σωκράτης δεν πόνεσε και η διάρκεια της θανάτωσης δεν ήταν μεγάλη. Τα κάτω άκρα του άρχισαν να παγώνουν, το πάγωμα ανέβαινε προς τα πάνω, μέχρι που έφτασε στην καρδιά. Θανατώνονταν οι δούλοι με κατάποση κωνείου; Όχι, σε καμία περίπτωση. Πώς εκτελούνταν οι δούλοι που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο;

Continue reading →

θα σκοτωθεί, θα συλληφθεί ή θα φυγαδευθεί ο Ζελένσκι; (η επερχόμενη οικονομική και κοινωνική κατάπτωση και εξαθλίωση της Ευρώπης)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΔΕΝ μπορούμε να γνωρίζουμε τι από τα τρία θα γίνει· δεσμεύομαι να προβλέψω ότι θα φυγαδευθεί, θα διαφύγει κάπου στη Δύση, εάν είναι ακόμα στο Κίεβο. Μπορεί να κάνω και λάθος, θα δούμε. Υπάρχει κι ένα τέταρτο ενδεχόμενο: να διώξουν οι αντιστεκόμενοι Ουκρανοί τον ρωσικό στρατό και να παραμείνει στη θέση του, ήρωας θριαμβευτής. Αυτό το ενδεχόμενο, εγώ προσωπικά, το αποκλείω. Ο ρωσικός στρατός επελαύνει, καταστρέφει ολοσχερώς την πολεμική μηχανή του ουκρανικού κράτους (στρατιωτικά αεροδρόμια και στρατόπεδα), ελέγχει δύο, και θα ελέγξει κι όλα τα άλλα, πυρηνικά εργοστάσια, καταλαμβάνει τη μία πόλη μετά την άλλη και σε λίγες μέρες θα μπει και μέσα στο Κίεβο. Οι κάτοικοι της Ουκρανίας εγκαταλείπουν την χώρα, οι άνδρες δεν έχουν να πιουν μπύρα, όπως λέγεται, γιατί έχουν κάνει όλα τα μπουκάλια βόμβες μολότωφ, με τα οποία θα καταστρέψουν τα τανκς του ρώσικου στρατού. Ο Ζελένσκι καθημερινά παροτρύνει τους εναπομείναντες Ουκρανούς να συνεχίσουν την αντίσταση και τους διαβεβαιώνει ότι θα νικήσουν και θα διώξουν τον ρωσικό στρατό. Γιατί το κάνει αυτό; Γιατί αυτή η αυτοκαταστροφή; Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι ή έχει αυταπάτες ή είναι μαριονέτα.

Continue reading →

ακρίβεια: το χρήμα ως μέσον αρπαγής (του ξένου πλούτου)

δώς αγαθή, άρπαξ δε κακή, θανάτοιο δότειρα

να δίνεις είναι καλό, να αρπάζεις είναι κακό, προκαλεί θάνατο

(Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, 356)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΚΑΘ΄ όλη τη διάρκεια της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης, ας πούμε 2 εκ. χρόνια, και κατά το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας  ανθρώπινου γένους, 95 χιλιάδες χρόνια από τα εκατό, η αρπαγή ξένου πλούτου ήταν παντελώς άγνωστη. Ζούσαμε σε ολιγομελείς ομάδες, μέχρι 50, και ο πλούτος που διαθέταμε δεν ήταν υλικός. Ο κοινωνικός πλούτος ήταν κυρίως οι σχέσεις μας με τους άλλους και οι γνώσεις μας, που ήταν κοινό κτήμα. Ό,τι γνωρίζαμε, το μεταβιβάζαμε στα παιδιά κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας. Και όταν μαθαίναμε κάτι νέο, αυτή η γνώση μεταδιδόταν αμέσως όχι μόνο στα άλλα μέλη της ομάδας αλλά και στις γειτονικές ομάδες. Λόγω της καθημερινής ενεργητικής αλληλεπίδρασης, λόγω της συμβίωσης, και να ήθελες να κρύψεις κάτι, δεν μπορούσες. Δεν υπήρχε ατομική ιδιοκτησία, υπήρχε όμως κατοχή προσωπικών αντικειμένων –  μη τα συγχέουμε αυτά τα δύο! Το προσωπικό αντικείμενο (εργαλείο, όπλο, ρούχο, κόσμημα κ.α.) θεωρούνταν μέρος του σώματος: όχι μόνο τα είχαν όλοι αλλά ήταν αδιανόητο να το πάρεις, να το αρπάξεις από τον άλλον, την άλλην. Υπήρχε όμως το δώρο και η ανταλλαγή –  θα έχετε διαβάσει το βιβλίο του Μαρσέλ Μος “Το δώρο”. Όταν σου χάριζαν ένα δώρο, έπρεπε να το ανταποδώσεις κάποια στιγμή, σε κάποια περίσταση. Το δώρο και η ανταπόδοσή του είχε περισσότερο συμβολικό χαρακτήρα παρά ικανοποιούσε κάποια έλλειψη ή ένδεια: διεύρυνε τις σχέσεις πέραν της ομάδας, εμπλούτιζε την ομάδα με νέες σχέσεις. Και δεν δώριζες κάτι που ήταν για πέταμα –  δώριζες κάτι το ιδιαίτερο, το ξεχωριστό.

Continue reading →