φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ τελευταία χρόνια με απασχολεί το ζήτημα της ανθρωπολογικής οπισθοδρόμησης: είναι δυνατόν ο άνθρωπος να χάσει κάποια καθαρά ανθρώπινα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, που διαμορφώθηκαν κατά την μακραίωνη περίοδο της ανθρωπογένεσης/κοινωνιογένεσης; Κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να εκτυλιχθεί αυτή η εξέλιξη; Σε ποιες κοινωνίες την εντοπίζουμε; Ποιο είναι το μέλλον της; Εάν ενισχυθεί, πώς θα είναι ο άνθρωπος στο απώτερο μέλλον; Το γεγονός ότι διατυπώνουμε αυτά τα ερωτήματα δείχνει ότι εντοπίζουμε και παρατηρούμε κάποιες ενδείξεις. Ποιες είναι αυτές;

Η ανθρωπολογική οπισθοδρόμηση εμφανίζεται στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες του δυτικού πολιτισμού και επεκτείνεται όπου επεκτείνεται και ο καπιταλισμός. Οι προϋποθέσεις της οπισθοδρόμησης προϋπήρχαν του καπιταλισμού και εντοπίζονται στις πρώτες μέρες κιόλας, όπως θα δούμε, του δυτικού πολιτισμού. Τα ιδιαίτερα ανθρώπινα γνωρίσματα που χάνονται είναι το γέλιο, το παιχνίδι, ο χορός, το τραγούδι, η προφορική αφήγηση, η έκφραση των συναισθημάτων, η τέχνη της σύγκρουσης, η ενεργητική σχέση με τη φύση, η καθημερινή ενεργητική αληλλεπίδραση με τους άλλους, η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, η εξασθένιση των αισθήσεων της όσφρησης και της αφής. Πιθανόν να υπάρχουν κι άλλα και να μου διαφεύγουν. Ποιες θα είναι οι συνέπειες  της απώλειας αυτών των ιδιαίτερων γνωρισμάτων του ανθρώπου στις καπιταλιστικές κοινωνίες;

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΥΠΑΡΧΕΙ το ενδεχόμενο κάποια κυβέρνηση στο προσεχές, άμεσο μέλλον να ψηφίσει νόμο με τον οποίο όλοι οι εργαζόμενοι, δημοσίου και ιδιωτικού τομέα, θα εργαζονται όσο εργάζεται το διδακτικό προσωπικό σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος (νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια, πανεπιστήμια), εννέα μήνες το χρόνο, να εφαρμόσει με άλλα λόγια την ετήσια τρίμηνη άδεια εργασίας; Δεν υπάρχει αυτό το ενδεχόμενο –  τέτοιο νόμο δεν θα διανοηθεί να ψηφίσει κι οποιαδήποτε κυβέρνηση της Αριστεράς. Θα το ήθελαν αυτό οι εργαζόμενοι; Δεν θα το ήθελαν, λόγου χάριν,  οι οδηγοί λεωφορείων στην Αθήνα; Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, η  συντριπτική πλειονότητα του εργαζόμενου λαού θα το ήθελε. Το θέλει, το έχει σκεφτεί, το έχει προβάλει ως επιθυμία και ως αίτημα; Όχι. Το θέλει αλλά δεν γνωρίζει, δεν έχει συνειδητοποιήσει ότι το θέλει. Η Αριστερά, ως πρωτοπορία, τους βοηθάει να γνωρίσουν την επιθυμία τους, να την συνειδητοποιήσουν; Όχι, κατά κανένα τρόπο.

Continue reading →

φθίσει σε τό σόν μένος

(η ισχύς σου, η γενναιότητά σου,  θα σε σε καταστρέψει)

Ζ 407

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΟ πρώτο λογοτεχνικό (το λέμε εμείς σήμερα) κείμενο του δυτικού πολιτισμού είναι η Ιλιάς (ποίησις) – κι αρχίζει με τη λέξη μήνιν, που είναι και η πρώτη λέξη της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας (οργή, τσαντίλα, θυμός).  Ο ποιητής/συνθέτης/αφηγητής της προσάπτει τον χαρακτηρισμό ουλομένην (Α2): θα ευχόμασταν να  είχε χαθεί (η οργή),  να μην υπήρχε, διότι προκαλεί πολλά δεινά στην κοινότητα, υπονομεύει το γενικό συμφέρον, μειώνει την ισχύ του συνόλου. Πολλοί και πολλές, μεταξύ των οποίων κι εγώ, θεωρούν ότι είναι το σημαντικότερο, το σπουδαιότερο κείμενο του πολιτισμού μας. Γιατί όμως; Έχουν διατυπωθεί πολλές απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα, με τις οποίες συμφωνώ, αλλά τις βρίσκω ελλιπείς και ανεπαρκείς. Η Ιλιάδα συντέθηκε κατά τη διάρκεια της γένεσης του δυτικού πολιτισμού, κατά την αρχαϊκή εποχή (750-500 π. Χ.), κατά συνέπεια είναι μια πρώτης τάξης ιστορική πηγή για τις απαρχές του. Μας λέει πολλά (μετά από προσεκτική ανάγνωση και διεξοδική μελέτη βεβαίως)  όχι μόνο για τις πρώτες μέρες του πολιτισμού μας, για το παρελθόν,  αλλά και για το παρόν και για το μέλλον, μιας και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμά του παραμένει απαράλλακτο, αναλλοίωτο (πρόκειται για την επιθυμία αύξησης του πλούτου, της ισχύος και της φήμης).

ΔΕΝ επιδέχεται την παραμικρή αμφιβολία η επισήμανση ότι η Ιλιάδα ήταν πολύ δημοφιλής –  και τις πρώτες μέρες της σύνθεσής της και καθ΄ όλη τη διάρκεια του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού, μέχρι τον 5ο και 6ο μ. Χ. αιώνα, πάνω από 1200 χρόνια. Στη συνέχεια, η ανάγνωση και η μελέτη της περιορίστηκε στους βυζαντινούς λόγιους, που την αντέγραφαν αδιαλείπτως και την σχολίαζαν για να γίνει κατανοητή,  κι από αυτούς, τον 15ο αιώνα, μεταβιβάστηκε στους  λόγιους της δυτικής Ευρώπης. Κι έτσι έφτασε και σε μας. Σήμερα είναι λίγοι και λίγες που την διαβάζουν και την μελετούν, το ενδιαφέρον όμως γι’  αυτό το κείμενο παραμένει αμείωτο. Είναι λίγοι και λίγες γιατί η κατανόησή της και η ερευνητική ανάγνωσή της προϋποθέτει μελέτη δεκαετιών, καθημερινή εργασία εφ΄ όρου ζωής- εάν κολλήσεις την ψώρα της Ιλιάδας, δεν θεραπεύεσαι ποτέ, με τίποτα. Κάθε χρόνο εκδίδονται και πολλές και ενδιαφέρουσες μελέτες και πολλά άρθρα σε φιλολογικά περιοδικά. Υπάρχει μια διεθνής ομηρική, και ειδικότερα ιλιαδική, κοινότητα αναγνωστών και μελετητών και νομίζω πως τα επόμενα χρόνια το ενδιαφέρον για την Ιλιάδα θα τονωθεί –  μιας και ζούμε τα αδιέξοδα και το τέλος, θα έλεγα του πολιτισμού μας.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ μπορεί να μας μαρτυρήσει για το παρελθόν, για τον πολιτισμό, για την οικονομία, την ηθική και τις άλλες κοινωνικές σχέσεις η Ιστορική Γραμματική και η Ιστορική Γλωσσολογία, αντικείμενο των οποίων είναι η μελέτη της εξέλιξης της μορφής, της προφοράς και της σημασίας των λέξεων; Εάν μπορεί να μας πει κάτι, τότε θα πρέπει να την συμπεριλάβουμε στο σώμα των ιστορικών πηγών. Η Ιστορική Γραμματική  ως ιστορική πηγή θα είναι ένα από τα ερευνητικά αντικείμενα με τα οποία θα ασχοληθούμε φέτος. Να ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η αρχική σημασία της λέξης αγρός είναι λιβάδι –  η Ιλιάδα και η Οδύσσεια μας το επιβεβαιώνουν πολλές φορές. Η λέξη αγρός συγγενεύει ετυμολογικά με το ρήμα άγ-ω, αρχική σημασία του οποίου είναι «οδηγώ το κοπάδι των ζώων για βοσκή στο λιβάδι». Η λέξη αγ-ρός σημαίνει «πολλή βοσκή, λιβάδι πλούσιο σε βοσκή». Άγ-ρα είναι το κυνήγι, το κυνήγι σε λιβάδι. Κατά την αρχαϊκή εποχή (750-500 π. Χ.) απέκτησε τη σημασία του καλλιεργημένου χωραφιού –  θα εντοπίσουμε τη λέξη και με αυτή τη σημασία  στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια.  Πώς από λιβάδι ο αγρός έγινε καλλιεργημένο χωράφι; Η σημασιολογική εξέλιξη της λέξης δεν υποβάλλει την υπόνοια ότι το λιβάδι μετατράπηκε σε καλλιεργημένο χωράφι; Η αλλαγή αυτή της σημασίας συμφωνεί με άλλες μαρτυρίες,  σύμφωνα με τις οποίες κατά την αρχαϊκή εποχή ολοκληρώθηκε η εγκατάλειψη της κτηνοτροφίας και η στροφή προς τη γεωργία με τη χρήση δούλων. Η σημασιολογική εξέλιξη της λέξης αγρός συγκαταλέγεται μεταξύ των ιστορικών πηγών.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΩΝΤΑΣ τα βίντεα που καταγράφουν τις διαδηλώσεις στο Ιράν παρατήρησα ότι πολλές γυναίκες φορούν μαντίλα –  μπορεί και οι περισσότερες, δεν ξέρω, μπορεί και να κάνω λάθος, δεν εχει όμως και μεγάλη σημασία. Ακόμα και το ένα τρίτο να είναι, είναι πολλές. Η παρατήρηση αυτή με έχει βάλει σε πολλές σκέψεις και προκάλεσε κάποια ερωτήματα. Γιατί άλλες δεν τη φορούν κι άλλες τη φορούν; Νομίζω ότι η απάντηση είναι πολύ απλή: άλλες φοβούνται, και δεν την βγάζουν, κι άλλες δεν φοβούνται. Γιατί όμως συμβαίναι αυτό, άλλες να φοβούνται κι άλλες όχι; Δεν περνάει καν από το μυαλό μου να κρίνω και να επικρίνω τις γυναίκες που φοβούνται.  Επικροτούμε και θαυμάζουμε τους ανθρώπους που δεν φοβούνται αλλά δεν μας επιτρέπεται κατά κανένα τρόπο να μέμψουμε τους ανθρώπους που φοβούνται. Επικαλούμενοι την αποφασιστικότητα θα μπορούσαμε να δώσουμε μια εξήγηση· με αυτόν τον τρόπο όμως εγκλωβιζόμαστε στην ίδια λογική –  γιατί κάποιες πιο αποφασισμένες από  κάποιες άλλες; Και ούτω καθ΄ εξής.

ΑΥΤΟ που είναι βέβαιο είναι το γεγονός ότι οι γυναίκες που αφαιρούν τη μαντίλα κατά τη διάρκεια της διαδήλωσης θα την φορέσουν επιστρέφοντας στο σπίτι τους και στην καθημερινότητά τους. Μέσα στο σπίτι δεν την φορούν αλλά αν χτυπήσει το κουδούνι, θα πρέπει να τη φορέσουν για να πάνε να ανοίξουν την πόρτα. Δημόσια,  μόνο τώρα σε αυτές τις διαδηλώσεις τη βγάζουν –  όχι όλες. Σκέφτομαι ακόμα ότι, εάν το ισλαμικό καθεστώς αποδεχτεί το αίτημά τους, οι Ιρανές θα πετάξουν με μεγάλη χαρά τη μαντίλα και θα κυκλοφορούν στους δρόμους χωρίς αυτήν-  όχι όμως όλες. Ένας πολύ μεγάλος αριθμός θα συνεχίσει να τη φοράει για πολλές δεκαετίες ακόμα, όπως συμβαίνει και στην ελληνική και πολύ περισσότερο στην τούρκικη επαρχία. Εάν το αίτημα δεν γίνει αποδεκτό,  οι Ιρανές θα συνεχίσουν να κυκλοφορούν με τη μαντίλα στο κεφάλι. Νομίζω ότι το αίτημά τους δεν θα γίνει αποδεκτό.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΙ να έκανε άραγε ο Θεός πριν τη Δημιουργία του Κόσμου, πώς περνούσε τον χρόνο του; Σκέφτομαι ότι δεν ήταν απλά Ένας, ήταν και Μόνος. Δεν υπήρχε τίποτα άλλο να σχετιστεί μαζί του, να εξαρτηθεί, αφού κάθε σχέση είναι εξάρτηση, δέσμευση, όχι στιγμιαία ή εφήμερη αλλά μιας κάποιας διάρκειας, όπως είναι μια ερωτική σχέση, μια φιλική, μια σχέση συνεργασίας. Όταν δεν υπήρχε τίποτα, καμία σχέση, καμία διαδικασία, δεν υπήρχε καμία απολύτως αλλαγή, δεν υπήρχε παρελθόν και μέλλον, άρα ζούσε σ’ ένα αιώνιο παρόν. Όταν δεν υπάρχει τίποτα, δεν μπορεί να κάνει και τίποτα, δεν μπορεί να συνδυάσει, δεν μπορεί να δημιουργήσει, να επινοήσει. Σε τέτοιες συνθήκες ευρισκόμενος ο Θεός ήταν Απόλυτος, λυμένος από κάθε σχέση και εξάρτηση. Ο Θεός, ως Απόλυτος, ήταν Άσχετος.

Η έννοια του Απολύτου, που επινόησε η δυτική φιλοσοφία, είναι προϊόν της φαντασίωσης κατάργησης κάθε σχέσης και εξάρτησης, δέσμευσης. Είναι ένα ιδεώδες, ένας σκοπός. Κάθε ισχυρός Κύριος θα ήθελε να ήταν Απόλυτος, να μην εξαρτάται από τίποτα και από κανέναν. Μια εκδήλωση, σε έκπτωση, αυτής της φαντασίωσης είναι η επιθυμία της σωματικής αθανασίας, προς την εκπλήρωση της οποίας εργάζονται σκληρά τόσο οι υπερανθρωπιστές (βιολογική αθανασία) όσο και οι μετανθρωπιστές (ψηφιακή αθανασία).

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΣΗΜΕΡΑ θα ασχοληθούμε με την ιστορία και τη σημασιολογική εξέλιξη των λέξεων ύβρις και άτη και με αυτόν τρόπο θα κάνουμε ένα ταξίδι στο παρελθόν, στις πρώτες μέρες του δυτικού πολιτισμού, κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ του 800 και 600 π. Χ. Πριν διευκρινίσω τι εννοώ με τον όρο “δυτικός πολιτισμός”, θα ήθελα να επισημάνω ότι οι πρώτες μέρες αυτού του πολιτισμού ήταν μέρες πολέμου –  το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα του πολιτισμού μας έχει πολεμική προέλευση, διαμορφώθηκε σε μια πολεμική κοινωνία. Πολεμική κοινωνία είναι αυτή που δεν μπορεί να αναπαραχθεί χωρίς την συνεχή, ετήσια διεξαγωγή του πολέμου. Η αρχαία ελληνική και η ρωμαϊκή κοινωνία ήταν κοινωνίες πολεμικές –  φιλοπόλεμες και πολεμοχαρείς.

Continue reading →